જાણો ખેડૂતોની MSPની માગ કેટલી વ્યાજબી? તેનાથી સરકારી તિજોરી પર કેટલો બોજ આવશે ?
ભારતના મોટાભાગના પ્રદેશોમાં ઉગાડવામાં આવતા પાક માટે ખેડૂતોને મળતા ભાવ સામાન્ય રીતે જાહેર કરાયેલ MSP કરતા ઘણા ઓછા હોય છે. એમએસપી સંબંધિત કોઈ કાનૂની જોગવાઈ ન હોવાથી ખેડૂતો તેને અધિકાર તરીકે માગ કરી શકતા નથી.
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી (PM Narendra Modi)એ એક વર્ષથી ચાલી રહેલા સ્વતંત્ર ભારતનું સૌથી મોટું આંદોલન ગણાવીને ત્રણેય કૃષિ કાયદા (Three Farm Laws)ઓ પાછા ખેંચવાની જાહેરાત કરી હતી. જ્યારે આજે બંન્ને ગૃહમાં કૃષિ કાયદા પરત ખેંચવાનું બિલ પાસ થયું છે. જેમાં આજથી શરૂ થતાં સંસદના શિયાળુ સત્ર (Winter Session)માં કેન્દ્રીય કૃષિ પ્રધાન નરેન્દ્ર સિંહ તોમરે (Narendra Singh Tomar) રાજ્યસભામાં કૃષિ કાયદાઓ પાછા ખેંચવા માટેનું બિલ રજૂ કર્યું હતું.
જેને ગૃહ દ્વારા પાસ કરવામાં આવ્યું હતું. હરિયાણા, પંજાબ અને પશ્ચિમ ઉત્તર પ્રદેશના ખેડૂતો, જેઓ આ કાયદાના વિરોધમાં એક વર્ષથી દિલ્હીની સરહદ પર બેઠા છે, ખેડૂતો પણ લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ (MSP) ગેરંટી માટે કાયદો (Farmers MSP Demand) ઘડવા પર અડગ રહ્યા છે. આ માગને પહોંચી વળવા પર નાણાકીય અસર શું થશે આવો જાણીએ.
આખરે યુનિયન એમએસપીની માંગ કેમ કરી રહ્યું છે?
કેન્દ્રએ તાજેતરમાં 7 અનાજ (ડાંગર, ઘઉં, મકાઈ, બાજરી, જુવાર, રાગી અને 5 કઠોળ (ચણા, તુવેર, મગ, અડદ અને મસૂર), 7 તેલીબિયાં (સરસવ, મગફળી, સોયાબીન, સૂર્યમુખી) સહિત 23 પાકો પર એમએસપીની જાહેરાત કરી હતી. કુસુમ, તિલુસ નાઇજરસીડ અને 4 વ્યાપારી પાકો (શેરડી, કપાસ, કોપરા અને કાચો શણ). કાગળ પર MSP તકનીકી રીતે તમામ પાકોની કિંમતના ઓછામાં ઓછા 50 ટકા વળતરની ખાતરી આપે છે.
ભારતના મોટાભાગના પ્રદેશોમાં ઉગાડવામાં આવતા પાક માટે ખેડૂતોને મળતા ભાવ સામાન્ય રીતે જાહેર કરાયેલ MSP કરતા ઘણા ઓછા હોય છે. એમએસપી સંબંધિત કોઈ કાનૂની જોગવાઈ ન હોવાથી ખેડૂતો (farmers) તેને અધિકાર તરીકે માગ કરી શકતા નથી. હવે યુનિયનો માંગ કરી રહ્યા છે કે મોદી સરકારે ઈચ્છિત અથવા સૂચક કિંમતને બદલે MSPને ફરજિયાત દરજ્જો આપતો કાયદો બનાવવો જોઈએ.
કાયદાનો અમલ કેવી રીતે થશે?
આને અમલમાં મૂકવાની ત્રણ રીતો હોઈ શકે છે
પહેલો રસ્તો એ છે કે ખાનગી વેપારીઓ અને પ્રોસેસર્સ પર MSP ચૂકવવા માટે દબાણ કરવું. શેરડીના પાક પર આ કાયદો પહેલેથી જ લાગુ છે. કાયદા હેઠળ, ખાંડ મિલોએ કેન્દ્ર દ્વારા નક્કી કર્યા મુજબ ખેડૂતોને વાજબી અને લાભદાયી કિંમત ચૂકવવી પડશે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં રાજ્ય સરકારો સૂચિત કિંમત કરતાં પણ વધુ કિંમત નક્કી કરે છે. આવશ્યક ચીજવસ્તુ અધિનિયમ (1996) હેઠળ, શેરડીની ખરીદીના 14 દિવસની અંદર ચુકવણી કરવી કાયદેસર રીતે જરૂરી છે.
ફૂડ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (FCI), નેશનલ એગ્રીકલ્ચરલ કોઓપરેટિવ માર્કેટિંગ ફેડરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (નાફેડ) અને કોટન કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (CCI) જેવી એજન્સીઓ દ્વારા MSP પર સરકારી ખરીદી કરવાનો બીજો રસ્તો છે. આવી ખરીદીઓ ગયા વર્ષે ભારતના ડાંગરના ઉત્પાદનમાં લગભગ 50 ટકા, ઘઉંના 40 ટકા અને કપાસના 25 ટકાથી વધુ હિસ્સો ધરાવે છે.
સરકારી એજન્સીઓએ 2019-20 દરમિયાન ચણા, સરસવ, મગફળી, તુવેર અને મગની નોંધપાત્ર ખરીદી કરી હતી. આમાંથી મોટાભાગની ખરીદી એપ્રિલ-જૂન 2020 દરમિયાન કરવામાં આવી હતી, જ્યારે દેશવ્યાપી લોકડાઉનની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. જો કે 2020-21માં આ પાકોની ખરીદીમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો. મસ્ટર્ડ, અરહર, મૂંગ, મસૂર અને સોયાબીનના કિસ્સામાં ખરીદીની જરૂર જણાતી ન હતી કારણ કે ખુલ્લા બજારના ભાવ MSP કરતા વધારે હતા.
સામાન્ય રીતે એમએસપી માત્ર 4 પાકો (શેરડી, ડાંગર, ઘઉં અને કપાસ), આંશિક રીતે 5 (ચણા, સરસવ, મગફળી, તુવેર અને મગ) પર અસરકારક છે અને બાકીના 14 સંવેદનશીલ પાકો છે. બીજી બાજુ પશુધન, બાગાયત ઉત્પાદનો, દૂધ, ઈંડા, ડુંગળી, બટાકા અને સફરજન પર કાગળ પર કોઈ MSP નથી. MSPમાં સમાવિષ્ટ 23 પાકો ભારતના કુલ પાકના ત્રીજા ભાગના પણ નથી.
ત્રીજો રસ્તો ભાવની અછતની ચુકવણી દ્વારા છે. આ હેઠળ સરકાર ન તો સીધી ખરીદી કરે છે અને ન તો ખાનગી ઉદ્યોગોને MSP ચૂકવવા દબાણ કરે છે. તેના બદલે તે ખેડૂતોને વર્તમાન બજાર ભાવે વેચવા દે છે. આમાં, સરકારે ખેડૂતોને પાકની લણણી દરમિયાન સરકારની MSP અને સરેરાશ બજાર કિંમત વચ્ચે ચૂકવણી કરવાની હોય છે.
MSP પર કાયદો બનાવવાની કેટલી કિંમત રહેશે?
2020-21માં તમામ 23 સૂચિત પાકોની કુલ MSP કિંમત 11.9 લાખ કરોડ હતી, પરંતુ આ તમામ ઉત્પાદનોનું માર્કેટિંગ કરવામાં આવ્યું ન હતું. માર્કેટિંગનો સરપ્લસ રેશિયો ખેડૂતોના પોતાના ઉપયોગ, બિયારણ, પશુઓને ખવડાવ્યા પછી જે બચે છે તેમાંથી કાઢવામાં આવે છે. ખેડૂતો દ્વારા વાસ્તવમાં વેચવામાં આવેલ ઉત્પાદનનું MSP મૂલ્ય રૂ. 9 લાખ કરોડની અંદર હતું.
સરકાર આગળ પણ ઘણા પાકની ખરીદી કરી રહી છે. જેમાં 2020-21માં 89.42 મેટ્રિક ટન ડાંગર અને 43.44 મેટ્રિક ટન ઘઉંની ખરીદી કરવામાં આવી હતી, જેની MSP કિંમત રૂ. 253 અને 275 કરોડ હતી. આમાં નાફેડ દ્વારા 2019-20માં કઠોળ અને તેલીબિયાંની ખરીદી 21,901 કરોડ રૂપિયા હતી અને તેની MSP કિંમત 2020-21માં 4,948 કરોડ રૂપિયા હતી અને CCI (2019-20માં રૂ. 28420 કરોડ) દ્વારા ખરીદેલ કપાસનો પણ સમાવેશ કરવો પડશે.
આ પણ વાંચો: અહીં પ્રાયોગિક ધોરણે શરૂ કરવામાં આવી ગૌમૂત્ર બેંક, ખેડૂતોને જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે મળી રહે છે ગૌમૂત્ર