Mahakumbh 2025 : શરીર પર ભસ્મ, કપાળ પર તિલક, કાનમાં કુંડળ અને… 16 નહીં પણ 17 શ્રૃંગાર કરે છે નાગા સાધુઓ

તમે મહિલાઓના 16 શ્રૃંગાર વિશે સાંભળ્યું હશે, પરંતુ નાગા સાધુઓના 17 શણગાર માત્ર રસ જગાડતા નથી, પરંતુ દરેક શણગારની પોતાની વિશેષતા અને તેની પોતાની વાર્તા છે. આ તમામ આભૂષણો ભોલેનાથ શિવ શંકર સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે અને દરેક શણગાર તેમના કોઈ ને કોઈ સ્વરૂપનો એક ભાગ છે.

| Updated on: Jan 17, 2025 | 4:22 PM
પ્રયાગરાજમાં આયોજિત મહાકુંભમાં નાગા સાધુઓ ખાસ આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે. આ સાધુઓની પરંપરા, શણગાર અને જીવનશૈલીમાં એક અદ્ભુત રહસ્ય અને આધ્યાત્મિકતા છુપાયેલી છે. મહાકુંભ દરમિયાન અમૃત (શાહી) સ્નાન પ્રસંગે નાગા સાધુઓનો આ શણગાર જોવા જેવો છે. આ મેકઅપની તૈયારી રાતથી જ શરૂ થઈ જાય છે, જેથી તેઓ સવારે શાહી સ્નાન માટે સંપૂર્ણપણે તૈયાર થઈ જાય. પત્રકાર અને લેખક ધનંજય ચોપરાના પુસ્તક "ભારતમાં કુંભ" માં નાગા સાધુઓના સત્તર શણગારનો વિગતવાર ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. ચાલો જાણીએ આ સત્તર શણગારની વિશેષતાઓ.

પ્રયાગરાજમાં આયોજિત મહાકુંભમાં નાગા સાધુઓ ખાસ આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે. આ સાધુઓની પરંપરા, શણગાર અને જીવનશૈલીમાં એક અદ્ભુત રહસ્ય અને આધ્યાત્મિકતા છુપાયેલી છે. મહાકુંભ દરમિયાન અમૃત (શાહી) સ્નાન પ્રસંગે નાગા સાધુઓનો આ શણગાર જોવા જેવો છે. આ મેકઅપની તૈયારી રાતથી જ શરૂ થઈ જાય છે, જેથી તેઓ સવારે શાહી સ્નાન માટે સંપૂર્ણપણે તૈયાર થઈ જાય. પત્રકાર અને લેખક ધનંજય ચોપરાના પુસ્તક "ભારતમાં કુંભ" માં નાગા સાધુઓના સત્તર શણગારનો વિગતવાર ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. ચાલો જાણીએ આ સત્તર શણગારની વિશેષતાઓ.

1 / 19
તમે સ્ત્રીઓના 16 શણગાર વિશે સાંભળ્યું હશે, પરંતુ નાગા સાધુઓના 17 શણગાર માત્ર રસ જગાડતા નથી, પરંતુ દરેક શણગારની પોતાની વિશેષતા અને પોતાની એક કથા છે. આ તમામ આભૂષણો ભોલેનાથ શિવ શંકર સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે અને દરેક શણગાર તેમના કોઈ ને કોઈ સ્વરૂપનો એક ભાગ છે.

તમે સ્ત્રીઓના 16 શણગાર વિશે સાંભળ્યું હશે, પરંતુ નાગા સાધુઓના 17 શણગાર માત્ર રસ જગાડતા નથી, પરંતુ દરેક શણગારની પોતાની વિશેષતા અને પોતાની એક કથા છે. આ તમામ આભૂષણો ભોલેનાથ શિવ શંકર સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે અને દરેક શણગાર તેમના કોઈ ને કોઈ સ્વરૂપનો એક ભાગ છે.

2 / 19
ભભૂત અથવા ભસ્મ- નાગા સાધુઓ માટે ભભૂત એક વસ્ત્ર સમાન છે. સ્નાન કર્યા પછી તેઓ તેને આખા શરીર પર લગાવે છે. તે સ્મશાન ભૂમિમાંથી મેળવેલી રાખમાંથી બનાવવામાં આવે છે, પરંતુ ઘણા સાધુઓ તેને હવન સામગ્રી અને ગાયના છાણને બાળીને તૈયાર કરે છે. આ ભભૂતાને પણ ભક્તોને પ્રસાદ સ્વરૂપે વહેંચવામાં આવે છે. ભભૂત બનાવવાની પ્રક્રિયામાં હવન સામગ્રી અને ગાયના છાણને બાળવામાં આવે છે. હવન કુંડમાં પીપળ, પાકડ, કેરી, બીલીપત્ર, કેળાના પાન વગેરેની સાથે કાચા દૂધનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આ ઘટકોને મિક્સ કરીને ગોળો બનાવવામાં આવે છે. આ ગોળાને વારંવાર આગમાં ગરમ ​​કરવામાં આવે છે અને પછી કાચા દૂધથી ઠંડુ કરવામાં આવે છે. નાગા સાધુઓ આ રીતે તૈયાર કરેલ ભભૂત લોકોને પ્રસાદ તરીકે આપે છે અને તેને પોતાના શરીર પર લગાવે છે.

ભભૂત અથવા ભસ્મ- નાગા સાધુઓ માટે ભભૂત એક વસ્ત્ર સમાન છે. સ્નાન કર્યા પછી તેઓ તેને આખા શરીર પર લગાવે છે. તે સ્મશાન ભૂમિમાંથી મેળવેલી રાખમાંથી બનાવવામાં આવે છે, પરંતુ ઘણા સાધુઓ તેને હવન સામગ્રી અને ગાયના છાણને બાળીને તૈયાર કરે છે. આ ભભૂતાને પણ ભક્તોને પ્રસાદ સ્વરૂપે વહેંચવામાં આવે છે. ભભૂત બનાવવાની પ્રક્રિયામાં હવન સામગ્રી અને ગાયના છાણને બાળવામાં આવે છે. હવન કુંડમાં પીપળ, પાકડ, કેરી, બીલીપત્ર, કેળાના પાન વગેરેની સાથે કાચા દૂધનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આ ઘટકોને મિક્સ કરીને ગોળો બનાવવામાં આવે છે. આ ગોળાને વારંવાર આગમાં ગરમ ​​કરવામાં આવે છે અને પછી કાચા દૂધથી ઠંડુ કરવામાં આવે છે. નાગા સાધુઓ આ રીતે તૈયાર કરેલ ભભૂત લોકોને પ્રસાદ તરીકે આપે છે અને તેને પોતાના શરીર પર લગાવે છે.

3 / 19
લંગોટ અથવા કૌપિન: ભભુત સિવાય નાગા સાધુઓ લંગોટ અથવા કૌપિન પહેરે છે. તે તેમના અનુયાયીઓ દ્વારા તેમને અગવડતાથી બચાવવા અથવા હઠયોગને અનુસરવા માટે પહેરવામાં આવે છે. લંગોટ પ્રાચીન સમયથી સાધુઓના પોશાકનો એક અભિન્ન ભાગ છે. તેની ત્રણ કોર ત્રણ તપ, ત્રણ વિશ્વ અને ત્રણ ઉપવાસનું પ્રતીક છે. બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરવા માટે આ સૌથી મદદરૂપ વસ્ત્રો છે અને હનુમાનજી દ્વારા પહેરવામાં આવેલ ભગવાન શિવનો પ્રખ્યાત રુદ્રાંશ છે. તેથી તેનું આધ્યાત્મિક મહત્વ પણ વધારે છે.

લંગોટ અથવા કૌપિન: ભભુત સિવાય નાગા સાધુઓ લંગોટ અથવા કૌપિન પહેરે છે. તે તેમના અનુયાયીઓ દ્વારા તેમને અગવડતાથી બચાવવા અથવા હઠયોગને અનુસરવા માટે પહેરવામાં આવે છે. લંગોટ પ્રાચીન સમયથી સાધુઓના પોશાકનો એક અભિન્ન ભાગ છે. તેની ત્રણ કોર ત્રણ તપ, ત્રણ વિશ્વ અને ત્રણ ઉપવાસનું પ્રતીક છે. બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરવા માટે આ સૌથી મદદરૂપ વસ્ત્રો છે અને હનુમાનજી દ્વારા પહેરવામાં આવેલ ભગવાન શિવનો પ્રખ્યાત રુદ્રાંશ છે. તેથી તેનું આધ્યાત્મિક મહત્વ પણ વધારે છે.

4 / 19
ફૂલોની માળા: નાગા સાધુઓ તેમના ગંદા વાળ, ગરદન અને કમરને ગલગોટા અને અન્ય ફૂલોના માળાથી શણગારે છે.

ફૂલોની માળા: નાગા સાધુઓ તેમના ગંદા વાળ, ગરદન અને કમરને ગલગોટા અને અન્ય ફૂલોના માળાથી શણગારે છે.

5 / 19
રૂદ્રાક્ષઃ નાગા સાધુઓ માટે રૂદ્રાક્ષ ભગવાન શિવનું પ્રતિક છે. તેઓ તેને ગળા અને શરીરની આસપાસ પહેરે છે. કેટલાક ઋષિઓ તો તેમના આખા શરીરને રુદ્રાક્ષની માળાથી શણગારે છે. રુદ્રાક્ષને ભગવાન શિવની આંખમાંથી પડતું આંસુ માનવામાં આવે છે. પૃથ્વી પર તેમને શિવનું સાચું સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. આ રૂદ્રાક્ષ એક મુખી, બે મુખી, ત્રણ મુખી, ચાર મુખી અને પાંચ મુખી છે. તેમના ચહેરા રુદ્રાક્ષ પરની પટ્ટીઓના આધારે નક્કી કરવામાં આવે છે.

રૂદ્રાક્ષઃ નાગા સાધુઓ માટે રૂદ્રાક્ષ ભગવાન શિવનું પ્રતિક છે. તેઓ તેને ગળા અને શરીરની આસપાસ પહેરે છે. કેટલાક ઋષિઓ તો તેમના આખા શરીરને રુદ્રાક્ષની માળાથી શણગારે છે. રુદ્રાક્ષને ભગવાન શિવની આંખમાંથી પડતું આંસુ માનવામાં આવે છે. પૃથ્વી પર તેમને શિવનું સાચું સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. આ રૂદ્રાક્ષ એક મુખી, બે મુખી, ત્રણ મુખી, ચાર મુખી અને પાંચ મુખી છે. તેમના ચહેરા રુદ્રાક્ષ પરની પટ્ટીઓના આધારે નક્કી કરવામાં આવે છે.

6 / 19
કાજલ અથવા સુરમા: આંખો પર કાજલ લગાવવી એ તેમના શણગારનો મહત્વનો ભાગ છે.

કાજલ અથવા સુરમા: આંખો પર કાજલ લગાવવી એ તેમના શણગારનો મહત્વનો ભાગ છે.

7 / 19
પંચકેશ: આ તેમના શણગાર અને પરંપરાનો એક ભાગ છે, જે તેઓ તેમની સાથે રાખે છે.

પંચકેશ: આ તેમના શણગાર અને પરંપરાનો એક ભાગ છે, જે તેઓ તેમની સાથે રાખે છે.

8 / 19
વીંટી: નાગા સાધુઓ રત્નોથી જડેલી વીંટી પહેરે છે અને તેમના જટાઓમાં મોતી પણ પહેરે છે.

વીંટી: નાગા સાધુઓ રત્નોથી જડેલી વીંટી પહેરે છે અને તેમના જટાઓમાં મોતી પણ પહેરે છે.

9 / 19
અર્ધ ચંદ્ર: નાગા સાધુઓ ભગવાન શિવના પ્રતીક તરીકે તેમના માથા પર ચાંદીનો અર્ધ ચંદ્ર ધારણ કરે છે.

અર્ધ ચંદ્ર: નાગા સાધુઓ ભગવાન શિવના પ્રતીક તરીકે તેમના માથા પર ચાંદીનો અર્ધ ચંદ્ર ધારણ કરે છે.

10 / 19
ચંદન,કંકુ અને હળદર: કપાળ પર ચંદન,કંકુ અથવા હળદરનું તિલક કરવું એ નાગા સાધુઓના શ્રૃંગારનો અભિન્ન અંગ છે. આની મદદથી તેઓ કપાળ પર 'ત્રિપુંડ' બનાવે છે, તેને ચિહ્નિત કરે છે અને હાથ પર લેપ પણ લગાવે છે. તેના લાલ-પીળા રંગો બલિદાન અને તપસ્યાનું પ્રતીક છે. ભગવાન શિવને ચંદનની લેપ પણ લગાવવામાં આવે છે.

ચંદન,કંકુ અને હળદર: કપાળ પર ચંદન,કંકુ અથવા હળદરનું તિલક કરવું એ નાગા સાધુઓના શ્રૃંગારનો અભિન્ન અંગ છે. આની મદદથી તેઓ કપાળ પર 'ત્રિપુંડ' બનાવે છે, તેને ચિહ્નિત કરે છે અને હાથ પર લેપ પણ લગાવે છે. તેના લાલ-પીળા રંગો બલિદાન અને તપસ્યાનું પ્રતીક છે. ભગવાન શિવને ચંદનની લેપ પણ લગાવવામાં આવે છે.

11 / 19
 હાથમાં કડા: નાગા સાધુઓના હાથમાં કડા એ તેમનું મુખ્ય આભૂષણ છે, આ કડા લોખંડ, પિત્તળ, ચાંદી અથવા અન્ય ધાતુના બનેલા હોય છે.

હાથમાં કડા: નાગા સાધુઓના હાથમાં કડા એ તેમનું મુખ્ય આભૂષણ છે, આ કડા લોખંડ, પિત્તળ, ચાંદી અથવા અન્ય ધાતુના બનેલા હોય છે.

12 / 19
જટા બાંધવી અને રાખવી એ નાગા સાધુઓના શ્રૃંગારનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. ગુંથેલા વાળ નાગા સાધુઓની ઓળખ છે.તેઓ તે વાળ ક્યારે કારતા નથી માત્ર ગુરૂના મૃત્યુ થાય તો જ વાળ કાપે છે. વાળને રૂદ્રાક્ષ, રત્ન માળા અથવા ફૂલોથી શણગારવામાં આવે છે. જટા એ પ્રત્યક્ષ રીતે ભગવાન શિવનું પ્રતીક છે. તેણે આ જ વાળમાં ચંદ્રદેવને શણગાર્યા છે અને ગંગાના અવતરણ સમયે આ વાળની ​​મદદથી ગંગાનો પ્રવાહ રોક્યો હતો.

જટા બાંધવી અને રાખવી એ નાગા સાધુઓના શ્રૃંગારનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. ગુંથેલા વાળ નાગા સાધુઓની ઓળખ છે.તેઓ તે વાળ ક્યારે કારતા નથી માત્ર ગુરૂના મૃત્યુ થાય તો જ વાળ કાપે છે. વાળને રૂદ્રાક્ષ, રત્ન માળા અથવા ફૂલોથી શણગારવામાં આવે છે. જટા એ પ્રત્યક્ષ રીતે ભગવાન શિવનું પ્રતીક છે. તેણે આ જ વાળમાં ચંદ્રદેવને શણગાર્યા છે અને ગંગાના અવતરણ સમયે આ વાળની ​​મદદથી ગંગાનો પ્રવાહ રોક્યો હતો.

13 / 19
લોખંડનો છલ્લો: નાગા સાધુઓ તેમના પગમાં લોખંડનો છલ્લો(વીંટી) પહેરે છે. ક્યારેક ચાંદીની વીંટીઓ પણ જોવા મળે છે.

લોખંડનો છલ્લો: નાગા સાધુઓ તેમના પગમાં લોખંડનો છલ્લો(વીંટી) પહેરે છે. ક્યારેક ચાંદીની વીંટીઓ પણ જોવા મળે છે.

14 / 19
કાનમાં કુંડળ: કાનમાં કુંડળ પહેરવી એ તેમના શોભાનો એક ભાગ છે. આ કુંડળ ચાંદી અથવા અન્ય મેટલ બનેલા હોય છે.

કાનમાં કુંડળ: કાનમાં કુંડળ પહેરવી એ તેમના શોભાનો એક ભાગ છે. આ કુંડળ ચાંદી અથવા અન્ય મેટલ બનેલા હોય છે.

15 / 19
ચીપયો: નાગા સાધુના મેકઅપમાં ચીપયો એ સૌથી મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. આ ધૂનીનો ઉપયોગ શાંતિ અને આશીર્વાદ આપવા માટે થાય છે.

ચીપયો: નાગા સાધુના મેકઅપમાં ચીપયો એ સૌથી મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. આ ધૂનીનો ઉપયોગ શાંતિ અને આશીર્વાદ આપવા માટે થાય છે.

16 / 19
ગંડા: નાગા સાધુ માટે, ગંડા તેના ગુરુની હાજરીનું પ્રતીક છે, જે તે હંમેશા પહેરે છે.

ગંડા: નાગા સાધુ માટે, ગંડા તેના ગુરુની હાજરીનું પ્રતીક છે, જે તે હંમેશા પહેરે છે.

17 / 19
શસ્ત્રો: નાગા સાધુઓ, જેમને ધાર્મિક સૈનિકો કહેવામાં આવે છે, તેઓ પણ પોતાની સાથે શસ્ત્રો રાખે છે. આ પણ તેમના મેકઅપનો એક ભાગ છે. આમાં તે કુહાડી, તલવાર, ત્રિશૂળ અને લાકડી જેવા હથિયારો પોતાની સાથે રાખે છે. ત્રિશુલ ભગવાન શિવનું શસ્ત્ર છે. કુહાડી પણ તેનું શસ્ત્ર છે, જે તેણે પરશુરામને આપ્યું હતું. એ જ રીતે, તેમણે રાવણને વરદાન તરીકે ચંદ્રહાસ તલવાર આપી હતી. આ તમામ શસ્ત્રો તેમના પ્રતિક છે.

શસ્ત્રો: નાગા સાધુઓ, જેમને ધાર્મિક સૈનિકો કહેવામાં આવે છે, તેઓ પણ પોતાની સાથે શસ્ત્રો રાખે છે. આ પણ તેમના મેકઅપનો એક ભાગ છે. આમાં તે કુહાડી, તલવાર, ત્રિશૂળ અને લાકડી જેવા હથિયારો પોતાની સાથે રાખે છે. ત્રિશુલ ભગવાન શિવનું શસ્ત્ર છે. કુહાડી પણ તેનું શસ્ત્ર છે, જે તેણે પરશુરામને આપ્યું હતું. એ જ રીતે, તેમણે રાવણને વરદાન તરીકે ચંદ્રહાસ તલવાર આપી હતી. આ તમામ શસ્ત્રો તેમના પ્રતિક છે.

18 / 19
મહાકુંભ દરમિયાન નાગા સાધુઓની આ સત્તર શણગાર જોવી એ એક અનોખો અનુભવ છે. આ પરંપરા માત્ર તેમની આધ્યાત્મિકતાને પ્રતિબિંબિત કરતી નથી પરંતુ તેમની રહસ્યમય અને શિસ્તબદ્ધ જીવનશૈલીની ઝલક પણ આપે છે. ભક્તો આને જુએ છે અને તેમના જીવનમાં શિવત્વનો અનુભવ કરે છે.

મહાકુંભ દરમિયાન નાગા સાધુઓની આ સત્તર શણગાર જોવી એ એક અનોખો અનુભવ છે. આ પરંપરા માત્ર તેમની આધ્યાત્મિકતાને પ્રતિબિંબિત કરતી નથી પરંતુ તેમની રહસ્યમય અને શિસ્તબદ્ધ જીવનશૈલીની ઝલક પણ આપે છે. ભક્તો આને જુએ છે અને તેમના જીવનમાં શિવત્વનો અનુભવ કરે છે.

19 / 19

ભારતીય સંસ્કૃતિ, ધર્મ અને પરંપરામાં કુંભ મેળાનું મહત્વ ઘણું ઊંડું છે. તે હિન્દુ ધર્મની સૌથી પવિત્ર અને વિશાળ ધાર્મિક પ્રસંગોમાં એક છે. કુંભ મેળાનું આયોજન દર 12 વર્ષે એકવાર કરવામાં આવે છે. મહાકુંભના વધુ સમાચાર જોવા માટે અહિ ક્લિક કરો

Follow Us:
શાળામાં ઘૂસ્યો સિંહ ! શાળાએ આવતા બાળકોને શિક્ષકોએ બહાર જ રોક્યા
શાળામાં ઘૂસ્યો સિંહ ! શાળાએ આવતા બાળકોને શિક્ષકોએ બહાર જ રોક્યા
છોટા પેકેટ બડા ધમાકા, 1 ઉંદરથી 3 બિલાડી ડરીને ભાગી
છોટા પેકેટ બડા ધમાકા, 1 ઉંદરથી 3 બિલાડી ડરીને ભાગી
જમીન NA કૌભાંડ મામલે કાર્યવાહી, 58 મિલકત ધારકને દબાણ દૂર કરવાની નોટિસ
જમીન NA કૌભાંડ મામલે કાર્યવાહી, 58 મિલકત ધારકને દબાણ દૂર કરવાની નોટિસ
હવે દારુ પણ નકલી ! કડીમાંથી નકલી દારૂ બનાવતી ફેક્ટરી ઝડપાઈ
હવે દારુ પણ નકલી ! કડીમાંથી નકલી દારૂ બનાવતી ફેક્ટરી ઝડપાઈ
ભરશિયાળે કડકડતી ઠંડી વચ્ચે કમોસમી વરસાદનો કહેર
ભરશિયાળે કડકડતી ઠંડી વચ્ચે કમોસમી વરસાદનો કહેર
રાજાશાહી ઠાઠ માણવા રાજવી પરિવારના ઘરે કરી ચોરી, 5 આરોપીની ધરપકડ
રાજાશાહી ઠાઠ માણવા રાજવી પરિવારના ઘરે કરી ચોરી, 5 આરોપીની ધરપકડ
આ 4 રાશિના જાતકોને આજે વેપારમાં મોટા લાભના સંકેત
આ 4 રાશિના જાતકોને આજે વેપારમાં મોટા લાભના સંકેત
ગુજરાતમાં શીત લહેરની આગાહી, જાણો તમારા જિલ્લામાં કેવું રહેશે તાપમાન
ગુજરાતમાં શીત લહેરની આગાહી, જાણો તમારા જિલ્લામાં કેવું રહેશે તાપમાન
ખાખીની દાદાગીરી, અકસ્માતની ફરિયાદ કરવા ગયેલા યુવકને પોલીસે માર્યો માર
ખાખીની દાદાગીરી, અકસ્માતની ફરિયાદ કરવા ગયેલા યુવકને પોલીસે માર્યો માર
રાજ્યમાં બેફામ રીતે લોકોને ભરી કરાવાઈ રહી છે જોખમી સવારી- Video
રાજ્યમાં બેફામ રીતે લોકોને ભરી કરાવાઈ રહી છે જોખમી સવારી- Video
g clip-path="url(#clip0_868_265)">