हिन्दी English ಕನ್ನಡ తెలుగు मराठी বাংলা ਪੰਜਾਬੀ தமிழ் অসমীয়া മലയാളം मनी9 Trends9
Sign In

By signing in or creating an account, you agree with Associated Broadcasting Company's Terms & Conditions and Privacy Policy.

Subscribe Whatsapp Channel
તાજા સમાચાર ક્રિકેટ ન્યૂઝ ગુજરાત વીડિયોઝ ફોટો ગેલેરી ચૂંટણી રાશિફળ ટેકનોલોજી રાષ્ટ્રીય વર્લ્ડ બિઝનેસ વેબસ્ટોરી મનોરંજન ટ્રેન્ડિંગ ટોપિક કૃષિ મહારાષ્ટ્ર

કાનુની સવાલ: લગ્ન પછી કેટલા વર્ષ સુધીમાં દહેજનો કેસ નોંધી શકાય છે? કઈ કઈ કલમો હેઠળ ગુનો નોંધવામાં આવે છે

Dowry Harassment: ભારતીય કાયદા મુજબ દહેજ સંબંધિત બાબતોમાં કેસ દાખલ કરવાની સમય મર્યાદા વિવિધ કાનૂની જોગવાઈઓ પર આધારિત છે. દહેજ ઉત્પીડન અને દહેજ મૃત્યુ જેવા ગુનાઓ અલગ-અલગ કલમો હેઠળ આવે છે અને તેમની સમય મર્યાદા પણ અલગ-અલગ હોય છે.

Meera Kansagara
| Edited By: | Updated on: Mar 21, 2025 | 1:29 PM
દહેજ સંબંધિત મુખ્ય કાયદા અને તેમની સમયમર્યાદા: દહેજ પ્રતિબંધ કાયદો 1961. આ કાયદામાં દહેજ માંગવા, દહેજ આપવું અને લેવું એ ગુનાઓ તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યા છે. આ કાયદા હેઠળ કેસ નોંધવા માટે કોઈ ચોક્કસ સમય મર્યાદા નથી પરંતુ ભારતીય દંડ સંહિતા (IPC) ની અન્ય કલમો હેઠળ મર્યાદાઓ લાગુ થઈ શકે છે.

દહેજ સંબંધિત મુખ્ય કાયદા અને તેમની સમયમર્યાદા: દહેજ પ્રતિબંધ કાયદો 1961. આ કાયદામાં દહેજ માંગવા, દહેજ આપવું અને લેવું એ ગુનાઓ તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યા છે. આ કાયદા હેઠળ કેસ નોંધવા માટે કોઈ ચોક્કસ સમય મર્યાદા નથી પરંતુ ભારતીય દંડ સંહિતા (IPC) ની અન્ય કલમો હેઠળ મર્યાદાઓ લાગુ થઈ શકે છે.

1 / 7
કલમ 498A (દહેજ માટે ઉત્પીડન): આ કલમ ત્યારે લાગુ પડે છે જ્યારે પતિ અથવા તેનો પરિવાર પત્ની પર ક્રૂરતા આચરે છે અને દહેજ માટે તેને હેરાન કરે છે. IPC ની કલમ 468 મુજબ મહત્તમ 3 વર્ષની સજાવાળા કેસોમાં ફરિયાદ દાખલ કરવાની સમય મર્યાદા 3 વર્ષ છે. જો કે સુપ્રીમ કોર્ટ અને હાઈકોર્ટે ઘણા કેસોમાં સ્પષ્ટતા કરી છે કે જો પત્ની ઉત્પીડન સહન કરવા છતાં પણ પતિ સાથે રહેતી હોય તો ફરિયાદ દાખલ કરવાની સમય મર્યાદા છેલ્લી ઉત્પીડનની તારીખથી ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે.

કલમ 498A (દહેજ માટે ઉત્પીડન): આ કલમ ત્યારે લાગુ પડે છે જ્યારે પતિ અથવા તેનો પરિવાર પત્ની પર ક્રૂરતા આચરે છે અને દહેજ માટે તેને હેરાન કરે છે. IPC ની કલમ 468 મુજબ મહત્તમ 3 વર્ષની સજાવાળા કેસોમાં ફરિયાદ દાખલ કરવાની સમય મર્યાદા 3 વર્ષ છે. જો કે સુપ્રીમ કોર્ટ અને હાઈકોર્ટે ઘણા કેસોમાં સ્પષ્ટતા કરી છે કે જો પત્ની ઉત્પીડન સહન કરવા છતાં પણ પતિ સાથે રહેતી હોય તો ફરિયાદ દાખલ કરવાની સમય મર્યાદા છેલ્લી ઉત્પીડનની તારીખથી ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે.

2 / 7
સમય મર્યાદા: IPCની કલમ 468 મુજબ મહત્તમ 3 વર્ષની સજાવાળા કેસોમાં ફરિયાદ નોંધાવવાની સમય મર્યાદા 3 વર્ષ છે. જો કે સુપ્રીમ કોર્ટ અને હાઈકોર્ટે ઘણા કેસોમાં સ્પષ્ટતા કરી છે કે જો પત્ની ઉત્પીડન સહન કરવા છતાં પણ પતિ સાથે રહેતી હોય તો ફરિયાદ દાખલ કરવાની સમય મર્યાદા છેલ્લી ઉત્પીડનની તારીખથી ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે. ન્યાયિક દૃષ્ટિકોણ: કેસ - Sonia v. State of Haryana (2007) - કોર્ટે કહ્યું કે સમય મર્યાદાની ગણતરી છેલ્લી ઉત્પીડનની તારીખથી કરવામાં આવશે. કેસ - State of Punjab v. Gurmit Singh (2014) – સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે, જો પત્ની પર સતત અત્યાચાર થતો હોય તો દરેક નવો અત્યાચાર ફરિયાદ માટે એક નવું કારણ આપશે.

સમય મર્યાદા: IPCની કલમ 468 મુજબ મહત્તમ 3 વર્ષની સજાવાળા કેસોમાં ફરિયાદ નોંધાવવાની સમય મર્યાદા 3 વર્ષ છે. જો કે સુપ્રીમ કોર્ટ અને હાઈકોર્ટે ઘણા કેસોમાં સ્પષ્ટતા કરી છે કે જો પત્ની ઉત્પીડન સહન કરવા છતાં પણ પતિ સાથે રહેતી હોય તો ફરિયાદ દાખલ કરવાની સમય મર્યાદા છેલ્લી ઉત્પીડનની તારીખથી ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે. ન્યાયિક દૃષ્ટિકોણ: કેસ - Sonia v. State of Haryana (2007) - કોર્ટે કહ્યું કે સમય મર્યાદાની ગણતરી છેલ્લી ઉત્પીડનની તારીખથી કરવામાં આવશે. કેસ - State of Punjab v. Gurmit Singh (2014) – સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે, જો પત્ની પર સતત અત્યાચાર થતો હોય તો દરેક નવો અત્યાચાર ફરિયાદ માટે એક નવું કારણ આપશે.

3 / 7
કલમ 304B (દહેજ મૃત્યુ) - આ કલમ ત્યારે લાગુ પડે છે જ્યારે પત્ની અસામાન્ય સંજોગોમાં લગ્નના 7 વર્ષની અંદર મૃત્યુ પામે છે અને તે સાબિત થાય છે કે તેનું મૃત્યુ પહેલાં દહેજ માટે તેના પર ત્રાસ ગુજારવામાં આવ્યો હતો. આ એક ગંભીર ગુનો છે (Cognizable & Non-Bailable) અને તેના માટે કોઈ સમય મર્યાદા નથી. પોલીસ કે કોર્ટ ગમે ત્યારે કેસ નોંધી શકે છે. - કેસ: Satbir Singh v. State of Haryana (2021) - સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે ફરિયાદ પક્ષે ફક્ત એ સાબિત કરવાનું રહેશે કે પીડિતાનું લગ્નના સાત વર્ષની અંદર અકુદરતી મૃત્યુ થયું હતું અને તેને દહેજ માટે ત્રાસ આપવામાં આવ્યો હતો. કેસ -Shanti v. State of Haryana (1991) - સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટતા કરી કે આ કલમ હેઠળ પતિ અને સાસરિયાઓની જવાબદારી વધે છે અને તેમણે પોતાની નિર્દોષતા સાબિત કરવી પડશે.

કલમ 304B (દહેજ મૃત્યુ) - આ કલમ ત્યારે લાગુ પડે છે જ્યારે પત્ની અસામાન્ય સંજોગોમાં લગ્નના 7 વર્ષની અંદર મૃત્યુ પામે છે અને તે સાબિત થાય છે કે તેનું મૃત્યુ પહેલાં દહેજ માટે તેના પર ત્રાસ ગુજારવામાં આવ્યો હતો. આ એક ગંભીર ગુનો છે (Cognizable & Non-Bailable) અને તેના માટે કોઈ સમય મર્યાદા નથી. પોલીસ કે કોર્ટ ગમે ત્યારે કેસ નોંધી શકે છે. - કેસ: Satbir Singh v. State of Haryana (2021) - સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે ફરિયાદ પક્ષે ફક્ત એ સાબિત કરવાનું રહેશે કે પીડિતાનું લગ્નના સાત વર્ષની અંદર અકુદરતી મૃત્યુ થયું હતું અને તેને દહેજ માટે ત્રાસ આપવામાં આવ્યો હતો. કેસ -Shanti v. State of Haryana (1991) - સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટતા કરી કે આ કલમ હેઠળ પતિ અને સાસરિયાઓની જવાબદારી વધે છે અને તેમણે પોતાની નિર્દોષતા સાબિત કરવી પડશે.

4 / 7
કલમ 306 (આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરણી): જો પત્ની દહેજને કારણે આત્મહત્યા કરે છે તો પતિ અથવા સાસરિયાઓ વિરુદ્ધ કલમ 306 હેઠળ કેસ નોંધી શકાય છે. કારણ કે આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરવું એ એક ગંભીર ગુનો છે (10 વર્ષ સુધીની સજાને પાત્ર છે).

કલમ 306 (આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરણી): જો પત્ની દહેજને કારણે આત્મહત્યા કરે છે તો પતિ અથવા સાસરિયાઓ વિરુદ્ધ કલમ 306 હેઠળ કેસ નોંધી શકાય છે. કારણ કે આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરવું એ એક ગંભીર ગુનો છે (10 વર્ષ સુધીની સજાને પાત્ર છે).

5 / 7
સુપ્રીમ કોર્ટના મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયો: Rupali Devi v. State of Uttar Pradesh (2019) - સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે, જો પત્ની તેના માતા-પિતાના ઘરે રહેતી હોય અને તેના સાસરિયાઓ દ્વારા માનસિક રીતે હેરાન કરવામાં આવી રહી હોય તો પણ કલમ 498A લાગુ પડશે. Rajesh Sharma v. State of U.P. (2017): - આ નિર્ણયમાં સુપ્રીમ કોર્ટે નકલી દહેજના કેસોને રોકવા માટે માર્ગદર્શિકા જાહેર કરી છે. કોર્ટે કહ્યું કે 498A કેસોમાં તાત્કાલિક ધરપકડ થશે નહીં અને પોલીસે પહેલા પ્રાથમિક તપાસ કરવી પડશે. Amalendu Pal v. State of West Bengal (2010) - આ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટતા કરી કે જો આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરણીના પૂરતા પુરાવા ન હોય, તો માત્ર માનસિક ત્રાસને દહેજ ત્રાસ માટેનો આધાર ગણી શકાય નહીં.

સુપ્રીમ કોર્ટના મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયો: Rupali Devi v. State of Uttar Pradesh (2019) - સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે, જો પત્ની તેના માતા-પિતાના ઘરે રહેતી હોય અને તેના સાસરિયાઓ દ્વારા માનસિક રીતે હેરાન કરવામાં આવી રહી હોય તો પણ કલમ 498A લાગુ પડશે. Rajesh Sharma v. State of U.P. (2017): - આ નિર્ણયમાં સુપ્રીમ કોર્ટે નકલી દહેજના કેસોને રોકવા માટે માર્ગદર્શિકા જાહેર કરી છે. કોર્ટે કહ્યું કે 498A કેસોમાં તાત્કાલિક ધરપકડ થશે નહીં અને પોલીસે પહેલા પ્રાથમિક તપાસ કરવી પડશે. Amalendu Pal v. State of West Bengal (2010) - આ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટતા કરી કે જો આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરણીના પૂરતા પુરાવા ન હોય, તો માત્ર માનસિક ત્રાસને દહેજ ત્રાસ માટેનો આધાર ગણી શકાય નહીં.

6 / 7
નિષ્કર્ષ: દહેજ ઉત્પીડન (કલમ 498A) નો કેસ લગ્ન પછી 3 વર્ષ સુધી દાખલ કરી શકાય છે, પરંતુ જો ઉત્પીડન ચાલુ રહ્યું હોય તો છેલ્લી ઉત્પીડનની તારીખથી 3 વર્ષ ગણાશે. દહેજ મૃત્યુ (કલમ 304B) નો કેસ લગ્ન પછી 7 વર્ષ સુધી નોંધી શકાય છે. આ સમયગાળા દરમિયાન થતા શંકાસ્પદ મૃત્યુ શંકાના દાયરામાં આવે છે. આત્મહત્યાનો કેસ (કલમ 306) ગમે ત્યારે નોંધી શકાય છે. જો પત્નીને માનસિક રીતે હેરાન કરવામાં આવી રહી હોય તો કેસ દાખલ કરવાની સમય મર્યાદા લંબાવી શકાય છે. (Disclaimer: જો તમારી પાસે કોઈ ચોક્કસ કેસ હોય તો કાનૂની નિષ્ણાત (વકીલ) ની સલાહ લેવી સલાહભર્યું છે. અહીં આપેલી માહિતી ફક્ત કોર્ટના નિર્ણયો અને કલમોને આધારે આપવામાં આવી છે. તમારે કોઈ કેસ માટે જાણવું હોય તો યોગ્ય વકીલની સલાહ લઈ શકો છો.)

નિષ્કર્ષ: દહેજ ઉત્પીડન (કલમ 498A) નો કેસ લગ્ન પછી 3 વર્ષ સુધી દાખલ કરી શકાય છે, પરંતુ જો ઉત્પીડન ચાલુ રહ્યું હોય તો છેલ્લી ઉત્પીડનની તારીખથી 3 વર્ષ ગણાશે. દહેજ મૃત્યુ (કલમ 304B) નો કેસ લગ્ન પછી 7 વર્ષ સુધી નોંધી શકાય છે. આ સમયગાળા દરમિયાન થતા શંકાસ્પદ મૃત્યુ શંકાના દાયરામાં આવે છે. આત્મહત્યાનો કેસ (કલમ 306) ગમે ત્યારે નોંધી શકાય છે. જો પત્નીને માનસિક રીતે હેરાન કરવામાં આવી રહી હોય તો કેસ દાખલ કરવાની સમય મર્યાદા લંબાવી શકાય છે. (Disclaimer: જો તમારી પાસે કોઈ ચોક્કસ કેસ હોય તો કાનૂની નિષ્ણાત (વકીલ) ની સલાહ લેવી સલાહભર્યું છે. અહીં આપેલી માહિતી ફક્ત કોર્ટના નિર્ણયો અને કલમોને આધારે આપવામાં આવી છે. તમારે કોઈ કેસ માટે જાણવું હોય તો યોગ્ય વકીલની સલાહ લઈ શકો છો.)

7 / 7

કાનૂની સલાહ લેવા માટે વકીલો પહેલા હકીકતોનું વિશ્લેષણ કરે છે અને પછી બીજી વ્યક્તિને કહે છે કે કયા ક્રમમાં શું કરવું. કાનુની સલાહ લેવા માટે તમે વકીલનો સંપર્ક કરી શકો છો. તમે નિષ્ણાત અથવા વ્યાવસાયિક સલાહકારનો સંપર્ક કરી શકો છો. તમે ઓનલાઈન કાનૂની સલાહ સેવાઓનો લાભ લઈ શકો છો. તમે રાષ્ટ્રીય કાનૂની સેવા સત્તામંડળ (NALSA) નો પણ સંપર્ક કરી શકો છો. લીગલ એડવાઈઝની સ્ટોરી વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો.

કામની વાતજનરલ નોલેજલાઈફ સ્ટાઈલ જીવનશૈલીલીગલ એડવાઈઝવેડિંગસુપ્રીમ કોર્ટ
Follow Us:
Web Stories View more
વિરાટ-સચિનથી પણ વધારે પૈસાદાર છે KKRની માલિક, જુઓ ફોટો
વિરાટ-સચિનથી પણ વધારે પૈસાદાર છે KKRની માલિક, જુઓ ફોટો
Nails Cutting: રાત્રે નખ કેમ ન કાપવા જોઈએ? જાણો ક્યારે અને કયા દિવસે નખ કાપવા શુભ છે!
Nails Cutting: રાત્રે નખ કેમ ન કાપવા જોઈએ? જાણો ક્યારે અને કયા દિવસે નખ કાપવા શુભ છે!
ઘરમાં લાલ અને કાળી કીડીઓનું નીકળવું શુભ કે અશુભ? જાણો કઈ વાતનો આપે છે સંકેત
ઘરમાં લાલ અને કાળી કીડીઓનું નીકળવું શુભ કે અશુભ? જાણો કઈ વાતનો આપે છે સંકેત
કિંગ ખાન સાથે જોવા મળતી આ મહિલા કોણ છે, જાણો
કિંગ ખાન સાથે જોવા મળતી આ મહિલા કોણ છે, જાણો
અપરાજિતા છોડનું અચાનક સુકાઈ જવું શું સૂચવે છે?
અપરાજિતા છોડનું અચાનક સુકાઈ જવું શું સૂચવે છે?
હત્યા કે આત્મહત્યા? સુશાંત સિંહ રાજપૂતના મૃત્યુનું રહસ્ય CBIએ ખોલ્યું
હત્યા કે આત્મહત્યા? સુશાંત સિંહ રાજપૂતના મૃત્યુનું રહસ્ય CBIએ ખોલ્યું
g clip-path="url(#clip0_868_265)">