हिन्दी English News9 ಕನ್ನಡ తెలుగు मराठी বাংলা ਪੰਜਾਬੀ தமிழ் অসমীয়া മലയാളം मनी9 TV9-UP
AQI
Sign In

By signing in or creating an account, you agree with Associated Broadcasting Company's Terms & Conditions and Privacy Policy.

Subscribe Whatsapp Channel
તાજા સમાચાર ક્રિકેટ ન્યૂઝ ગુજરાત વીડિયોઝ ફોટો ગેલેરી રાશિફળ ટેકનોલોજી રાષ્ટ્રીય વર્લ્ડ બિઝનેસ વેબસ્ટોરી મનોરંજન ટ્રેન્ડિંગ ટોપિક કૃષિ મહારાષ્ટ્ર

તિલક માત્ર ધાર્મિક પ્રતીક નથી, તે તમારી ઓળખ છે ! જાણો દરેક તિલક પાછળનું ખાસ રહસ્ય

ભારતીય સંસ્કૃતિ અને સનાતન પરંપરામાં, કપાળ પર લગાવવામાં આવેલું તિલક હિન્દુ ધર્મના વિવિધ સમુદાયોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. ચાલો જાણીએ કે આના કેટલા પ્રકાર છે અને તેનું મહત્વ શું છે.

| Updated on: Sep 02, 2025 | 4:23 PM
Share
ભારતીય સંસ્કૃતિ અને સનાતન પરંપરામાં, કપાળ પર લગાવવામાં આવેલું તિલક માત્ર ધાર્મિક પ્રતીક નથી પરંતુ તેને શ્રદ્ધા, ઓળખ અને આધ્યાત્મિક ઉર્જાનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. બાળપણથી લઈને વૃદ્ધાવસ્થા સુધી દરેક હિન્દુના જીવનમાં તિલકનું મહત્વ કોઈને કોઈ સ્વરૂપમાં જોડાયેલું છે. પૌરાણિક માન્યતાઓ અનુસાર, તિલક લગાવવાથી મન અને મગજને શાંતિ મળે છે, પરંતુ તે વ્યક્તિની ધાર્મિક ઓળખ અને તેના સમુદાયની શ્રદ્ધાને પણ પ્રતિબિંબિત કરે છે.

ભારતીય સંસ્કૃતિ અને સનાતન પરંપરામાં, કપાળ પર લગાવવામાં આવેલું તિલક માત્ર ધાર્મિક પ્રતીક નથી પરંતુ તેને શ્રદ્ધા, ઓળખ અને આધ્યાત્મિક ઉર્જાનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. બાળપણથી લઈને વૃદ્ધાવસ્થા સુધી દરેક હિન્દુના જીવનમાં તિલકનું મહત્વ કોઈને કોઈ સ્વરૂપમાં જોડાયેલું છે. પૌરાણિક માન્યતાઓ અનુસાર, તિલક લગાવવાથી મન અને મગજને શાંતિ મળે છે, પરંતુ તે વ્યક્તિની ધાર્મિક ઓળખ અને તેના સમુદાયની શ્રદ્ધાને પણ પ્રતિબિંબિત કરે છે.

1 / 8
હિન્દુ ધર્મમાં ઘણા પ્રકારના તિલક છે અને દરેક તિલક પાછળ એક ખાસ આધ્યાત્મિક અને દાર્શનિક માન્યતા છે. ઉદાહરણ તરીકે, શૈવ સમુદાયના લોકો તેમના કપાળ પર ત્રિપુંડ્ર લગાવે છે, જેમાં રાખની ત્રણ આડી રેખાઓ અને મધ્યમાં લાલ ટપકું હોય છે, જે ભગવાન શિવની પૂજાનું પ્રતીક છે. તે જ સમયે, વૈષ્ણવ સમુદાયના અનુયાયીઓ કપાળ પર ઉર્ધ્વપુંડ્ર તિલક લગાવે છે, જેમાં ચંદનથી બનેલી બે ઊભી રેખાઓ અને મધ્યમાં લાલ કે પીળી રેખા હોય છે, જે ભગવાન વિષ્ણુ અને તેમના અવતાર પ્રત્યે ભક્તિ દર્શાવે છે.

હિન્દુ ધર્મમાં ઘણા પ્રકારના તિલક છે અને દરેક તિલક પાછળ એક ખાસ આધ્યાત્મિક અને દાર્શનિક માન્યતા છે. ઉદાહરણ તરીકે, શૈવ સમુદાયના લોકો તેમના કપાળ પર ત્રિપુંડ્ર લગાવે છે, જેમાં રાખની ત્રણ આડી રેખાઓ અને મધ્યમાં લાલ ટપકું હોય છે, જે ભગવાન શિવની પૂજાનું પ્રતીક છે. તે જ સમયે, વૈષ્ણવ સમુદાયના અનુયાયીઓ કપાળ પર ઉર્ધ્વપુંડ્ર તિલક લગાવે છે, જેમાં ચંદનથી બનેલી બે ઊભી રેખાઓ અને મધ્યમાં લાલ કે પીળી રેખા હોય છે, જે ભગવાન વિષ્ણુ અને તેમના અવતાર પ્રત્યે ભક્તિ દર્શાવે છે.

2 / 8
ત્રિપુંડ - આ તિલક ભસ્મ માંથી બનાવવામાં આવે છે અને મુખ્યત્વે શૈવ સમુદાયના લોકો દ્વારા લગાવવામાં આવે છે. તે ભગવાન શિવની પૂજાનું પ્રતીક છે. ક્યારેક મધ્યમાં ચંદનનું ટપકું પણ લગાવવામાં આવે છે. આ તિલક વિરક્તતા અને ત્યાગ દર્શાવે છે.

ત્રિપુંડ - આ તિલક ભસ્મ માંથી બનાવવામાં આવે છે અને મુખ્યત્વે શૈવ સમુદાયના લોકો દ્વારા લગાવવામાં આવે છે. તે ભગવાન શિવની પૂજાનું પ્રતીક છે. ક્યારેક મધ્યમાં ચંદનનું ટપકું પણ લગાવવામાં આવે છે. આ તિલક વિરક્તતા અને ત્યાગ દર્શાવે છે.

3 / 8
ઉર્ધ્વપુંડ - આ તિલક વૈષ્ણવ સમુદાય સાથે સંકળાયેલું છે. તે ચંદન, ગરુડ અથવા માટીથી બનાવવામાં આવે છે અને તે ભગવાન વિષ્ણુના પગનું પ્રતીક છે. તેમાં ઘણીવાર મધ્યમાં લાલ રેખા પણ હોય છે જે લક્ષ્મીજીનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે.

ઉર્ધ્વપુંડ - આ તિલક વૈષ્ણવ સમુદાય સાથે સંકળાયેલું છે. તે ચંદન, ગરુડ અથવા માટીથી બનાવવામાં આવે છે અને તે ભગવાન વિષ્ણુના પગનું પ્રતીક છે. તેમાં ઘણીવાર મધ્યમાં લાલ રેખા પણ હોય છે જે લક્ષ્મીજીનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે.

4 / 8
કુમકુમ અથવા ચંદનનું ગોળ બિંદુ - આ તિલક સામાન્ય રીતે શાક્ત સમુદાય સાથે સંકળાયેલું છે અને તેને દેવી શક્તિની પૂજાનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. સ્ત્રીઓ તેને કુમકુમ સાથે લગાવે છે. તેને શુભતા અને સૌભાગ્યનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે.

કુમકુમ અથવા ચંદનનું ગોળ બિંદુ - આ તિલક સામાન્ય રીતે શાક્ત સમુદાય સાથે સંકળાયેલું છે અને તેને દેવી શક્તિની પૂજાનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. સ્ત્રીઓ તેને કુમકુમ સાથે લગાવે છે. તેને શુભતા અને સૌભાગ્યનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે.

5 / 8
રામાનંદી તિલક - આ તિલક રામાનંદી સંપ્રદાયના લોકો દ્વારા લગાવવામાં આવે છે. તેને 'રામ નામનું તિલક' પણ કહેવામાં આવે છે. રામાનંદી તિલક મુખ્યત્વે રામાનંદી સંપ્રદાયના સંતો અને ઋષિઓ દ્વારા લગાવવામાં આવે છે, જેને રામાનંદી વૈષ્ણવો તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ પરંપરા હજુ પણ ઉત્તર ભારતના ઘણા અખાડા અને મઠોમાં ખૂબ જ લોકપ્રિય છે. રામાનંદી તિલક ભગવાન શ્રી રામ અને ભગવાન હનુમાનની પૂજા સાથે સંબંધિત છે. સફેદ રેખા ભગવાન વિષ્ણુ/રામનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે, જ્યારે મધ્યમાં લાલ રેખા માતા સીતા અને ભક્ત હનુમાનજી પ્રત્યેની ભક્તિ દર્શાવે છે.

રામાનંદી તિલક - આ તિલક રામાનંદી સંપ્રદાયના લોકો દ્વારા લગાવવામાં આવે છે. તેને 'રામ નામનું તિલક' પણ કહેવામાં આવે છે. રામાનંદી તિલક મુખ્યત્વે રામાનંદી સંપ્રદાયના સંતો અને ઋષિઓ દ્વારા લગાવવામાં આવે છે, જેને રામાનંદી વૈષ્ણવો તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ પરંપરા હજુ પણ ઉત્તર ભારતના ઘણા અખાડા અને મઠોમાં ખૂબ જ લોકપ્રિય છે. રામાનંદી તિલક ભગવાન શ્રી રામ અને ભગવાન હનુમાનની પૂજા સાથે સંબંધિત છે. સફેદ રેખા ભગવાન વિષ્ણુ/રામનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે, જ્યારે મધ્યમાં લાલ રેખા માતા સીતા અને ભક્ત હનુમાનજી પ્રત્યેની ભક્તિ દર્શાવે છે.

6 / 8
ગોળ ચંદનનું તિલક - આ તિલક પૂજા કરતી વખતે અથવા મંદિરમાં જતી વખતે લગાવવામાં આવે છે. ચંદન ઠંડક અને મનની શાંતિ આપે છે, જ્યારે આ કુમકુમ ઉર્જા અને શક્તિનો અનુભવ કરાવે છે.

ગોળ ચંદનનું તિલક - આ તિલક પૂજા કરતી વખતે અથવા મંદિરમાં જતી વખતે લગાવવામાં આવે છે. ચંદન ઠંડક અને મનની શાંતિ આપે છે, જ્યારે આ કુમકુમ ઉર્જા અને શક્તિનો અનુભવ કરાવે છે.

7 / 8
નોંધ: અહીં આપવામાં આવેલો ઉપાય ધાર્મિક આસ્થાઓ અને લોક માન્યતાઓ પર આધારિત છે, જેનો કોઈ વૈજ્ઞાનિક પુરાવો નથી. સામાન્ય જનરૂચિને ધ્યાનમાં રાખીને આ લેખને અહીં પ્રસ્તુત કરવામાં આવ્યો છે.

નોંધ: અહીં આપવામાં આવેલો ઉપાય ધાર્મિક આસ્થાઓ અને લોક માન્યતાઓ પર આધારિત છે, જેનો કોઈ વૈજ્ઞાનિક પુરાવો નથી. સામાન્ય જનરૂચિને ધ્યાનમાં રાખીને આ લેખને અહીં પ્રસ્તુત કરવામાં આવ્યો છે.

8 / 8

વાસ્તુશાસ્ત્ર એ પ્રકૃતિ અને ઉર્જાના નિયમો પર આધારિત ભારતીય સંસ્કૃતિનું એક પ્રાચીન વિજ્ઞાન છે, જેને મોટાભાગના હિંદુ ધર્મોમાં લોકો ઘર બનાવતી વખતે અથવા ઘરમાં વસ્તુઓ ગોઠવતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવામાં આવે છે. વાસ્તુશાસ્ત્રની વધુ સ્ટોરી વાંચવા અહીં ક્લિક કરો

કામની વાતભક્તિલાઈફ સ્ટાઈલ જીવનશૈલી
Web Stories View more
શિયાળામાં હૃદય માટે કયા ડ્રાયફ્રુટ્સ ફાયદાકારક છે?
શિયાળામાં હૃદય માટે કયા ડ્રાયફ્રુટ્સ ફાયદાકારક છે?
અમેરિકામાં 2 બેડરૂમવાળા એપાર્ટમેન્ટનું ભાડું કેટલું છે?
અમેરિકામાં 2 બેડરૂમવાળા એપાર્ટમેન્ટનું ભાડું કેટલું છે?
માત્ર 2 દિવસમાં કરિયરમાં લાગ્યો બ્રેક, હવે અચાનક ટીમ ઈન્ડિયામાં થયું કમબેક
માત્ર 2 દિવસમાં કરિયરમાં લાગ્યો બ્રેક, હવે અચાનક ટીમ ઈન્ડિયામાં થયું કમબેક
લિયોનેલ મેસ્સીનો પરિવાર જુઓ
લિયોનેલ મેસ્સીનો પરિવાર જુઓ
અનાજના બે અલગ-અલગ પ્રકાર હોય છે, દરેકના હોય છે અલગ ફાયદા
અનાજના બે અલગ-અલગ પ્રકાર હોય છે, દરેકના હોય છે અલગ ફાયદા
મહારાષ્ટ્રીયન લુકમાં જોવા મળી મૃણાલ ઠાકુર, જુઓ Photos
મહારાષ્ટ્રીયન લુકમાં જોવા મળી મૃણાલ ઠાકુર, જુઓ Photos
Latest Videos View more
તમે વ્યવસાયમાં સારો એવો નફો કમાઈ શકો છો, આજે તમે ધ્યાનનું કેન્દ્ર બનશો
તમે વ્યવસાયમાં સારો એવો નફો કમાઈ શકો છો, આજે તમે ધ્યાનનું કેન્દ્ર બનશો
ભ્રષ્ટાચારનો ભંડાફોડ! CID ક્રાઇમના અધિકારીઓ ACBના ફંદામાં - જુઓ Video
ભ્રષ્ટાચારનો ભંડાફોડ! CID ક્રાઇમના અધિકારીઓ ACBના ફંદામાં - જુઓ Video
સુરત કોંગ્રેસમાં ભડકો, નવા વરાયેલા હોદ્દેદારોએ ધરી દીધા રાજીનામા
સુરત કોંગ્રેસમાં ભડકો, નવા વરાયેલા હોદ્દેદારોએ ધરી દીધા રાજીનામા
ગામમાં પિધેલો ઝડપાશે તેની સામે પોલીસ કાર્યવાહી અને પંચાયતની સુવિધા બંધ
ગામમાં પિધેલો ઝડપાશે તેની સામે પોલીસ કાર્યવાહી અને પંચાયતની સુવિધા બંધ
આ રાશિના જાતકો ઐતિહાસિક યાત્રાની યોજના બનાવી શકે છે, જુઓ Video
આ રાશિના જાતકો ઐતિહાસિક યાત્રાની યોજના બનાવી શકે છે, જુઓ Video
ગુજરાતના CM-DyCM સંગઠન અને સામાજિક સમીક્ષા મુદ્દે PM મોદીને મળ્યા
ગુજરાતના CM-DyCM સંગઠન અને સામાજિક સમીક્ષા મુદ્દે PM મોદીને મળ્યા
થોળ પક્ષી અભયારણ્યમાં છેલ્લા 20 વર્ષમાં યાયાવર પક્ષીની સંખ્યામાં વધારો
થોળ પક્ષી અભયારણ્યમાં છેલ્લા 20 વર્ષમાં યાયાવર પક્ષીની સંખ્યામાં વધારો
હવામાન વિભાગની આગાહી, ગુજરાતમાં જળવાઈ રહેશે ઠંડીનું પ્રમાણ
હવામાન વિભાગની આગાહી, ગુજરાતમાં જળવાઈ રહેશે ઠંડીનું પ્રમાણ
આ રાશિના જાતકોનો દિવસ ખૂબ જ ફાયદાકારક સાબિત થશે, જુઓ Video
આ રાશિના જાતકોનો દિવસ ખૂબ જ ફાયદાકારક સાબિત થશે, જુઓ Video
AMC દ્વારા 35 શાળાઓને સીલ કરવાનો મામલો, પ્રિ-સ્કૂલ એસોસિએશન નારાજ
AMC દ્વારા 35 શાળાઓને સીલ કરવાનો મામલો, પ્રિ-સ્કૂલ એસોસિએશન નારાજ
g clip-path="url(#clip0_868_265)">