દિવાળી 2025

દિવાળી અને લક્ષ્મી-ગણેશ પૂજા

દિવાળી એ સનાતન ધર્મના બે મહાન તહેવારોમાંનો એક છે અને તેનું વિશેષ મહત્વ છે. આ તહેવાર ફક્ત ધનની દેવી લક્ષ્મીની જ નહીં, પણ સ્વાસ્થ્યના દેવતા કુબેર અને ધન્વંતરીની પણ પૂજા કરે છે. અકાળ મૃત્યુને દૂર કરવા માટે યમદેવની પૂજા પણ આ તહેવારમાં સામેલ છે. હવે, તમને આશ્ચર્ય થશે કે દિવાળી સૌપ્રથમ ક્યારે અને શા માટે ઉજવવામાં આવી હતી, અને તેના માટે શાસ્ત્રોક્ત પુરાવા શું છે? જ્યારે આ પ્રશ્નનો કોઈ નક્કર જવાબ નથી, સ્કંદ પુરાણ અને પદ્મ પુરાણમાં દિવાળીના તહેવારના અસંખ્ય સંદર્ભો છે. શ્રીમદ્ ભાગવતમ અને મનુસ્મૃતિમાં પણ કેટલાક પુરાવા મળી શકે છે. જોકે, આ ગ્રંથોમાં ફક્ત દિવાળીનું મહત્વ, તેની ઉજવણીની રીત અને તેના ફાયદાઓનો ઉલ્લેખ છે.

આ તહેવારની ઐતિહાસિકતા માટે, દિવાળીનો પ્રથમ ઉલ્લેખ મહર્ષિ વાલ્મીકિ દ્વારા લખાયેલ રામાયણમાં જોવા મળે છે. તેમાં, મહર્ષિ વાલ્મીકિએ લખ્યું છે કે લંકા પર વિજય મેળવ્યા પછી, ભગવાન રામ કાર્તિકના નવા ચંદ્રના દિવસે અયોધ્યા પાછા ફરી રહ્યા હતા. અયોધ્યા પહોંચતા પહેલા, તેમણે હનુમાન દ્વારા અયોધ્યામાં તેમના નાના ભાઈ ભરતને માહિતી મોકલી. આ માહિતી મળતાં, ભરતે તરત જ સમગ્ર અયોધ્યા શહેરને દુલ્હનની જેમ શણગારવાનો, તોરણોને શણગારવાનો અને સમગ્ર રાજ્યને દીવાઓથી પ્રગટાવવાનો આદેશ આપ્યો. ભગવાન રામના આગમનથી અયોધ્યાના લોકો એટલા ખુશ થયા કે તેઓ ભરતની જણાવેલી અપેક્ષાઓ કરતાં પણ આગળ નીકળી ગયા.

દિવાળીના દિવસે સમુદ્રમાંથી પ્રગટ્યા ધન્વંતરી અને દેવી લક્ષ્મી

વાલ્મીકિ રામાયણમાં કથા અનુસાર, લોકોએ પોતાના ઘરો અને આંગણાઓને પણ રોશનીથી શણગાર્યા હતા. તેવી જ રીતે, સ્કંદ પુરાણ અને શિવ પુરાણમાં સમુદ્રમંથનનો ઉલ્લેખ છે. બંને ગ્રંથોમાં સમુદ્રમંથનમાંથી નીકળેલા રત્નોનું વર્ણન છે. ભગવાન ધન્વંતરી છેલ્લે પ્રગટ થયા, હાથમાં અમૃતનો ઘડો લઈને. ભગવાન ધન્વંતરીને સ્વાસ્થ્યના દેવતા માનવામાં આવે છે. દેવી લક્ષ્મી પણ સમુદ્રમંથનમાંથી ઉદ્ભવ્યા હતા. જોકે, જ્યારે દેવતાઓ અને રાક્ષસો બંને તેના માટે લડવા લાગ્યા, ત્યારે દેવી લક્ષ્મીએ ભગવાન નારાયણને પસંદ કર્યા. તેથી, દિવાળીના એક દિવસ પહેલા ભગવાન ધન્વંતરીની પૂજા કરવામાં આવે છે, ત્યારબાદ દેવી લક્ષ્મીની પૂજા કરવામાં આવે છે.

દિવાળીના દિવસે બલીને સુતલ લોકનું રાજ્ય પ્રાપ્ત થયું

ભવિષ્ય પુરાણમાં ભગવાન નારાયણની વાર્તા કહેવામાં આવી છે, જે રાજા બલીની ભક્તિ અને શ્રદ્ધાથી પ્રભાવિત થયા હતા અને તેમને સુતલનું રાજ્ય આપ્યું હતું. ભગવાનની આજ્ઞાથી, રાજા બલી દિવાળીના દિવસે સુતલ લોકની મુલાકાત લીધી અને ત્યાં પ્રકાશનો ઉત્સવ ઉજવ્યો. સ્કંદ પુરાણ, પદ્મ પુરાણ અને ભવિષ્ય પુરાણ બધામાં દીવાઓના માળા પ્રગટાવવા અને પ્રકાશના તહેવારના ભાગ રૂપે વિવિધ પ્રકારના દીવા વૃક્ષો તૈયાર કરવાનો ઉલ્લેખ છે. કાર્તિક મહિનાની મહાનતા હેઠળ સ્કંદ પુરાણના વૈષ્ણવ વિભાગમાં પ્રકાશના તહેવારનો ઉલ્લેખ છે. તેવી જ રીતે, ભવિષ્ય પુરાણના ઉત્તરપર્વનો અધ્યાય 140 અને પદ્મ પુરાણના ઉત્તરાખંડનો અધ્યાય 122 પ્રકાશના તહેવારને સમર્પિત છે. એવું કહેવાય છે કે તે સાર્વત્રિક કલ્યાણ લાવે છે.

દિવાળીના તહેવારનો એક હેતુ આ પણ છે:

ઉત્સવોનો દેશ ભારત હંમેશા કૃષિપ્રધાન દેશ રહ્યો છે. અહીં દરેક તહેવાર ખેતી અને કૃષિ સાથે જોડાયેલો છે. દિવાળીની વાત કરીએ તો, ખરીફ પાક સામાન્ય રીતે કાપવામાં આવે છે અને ખેડૂતોના ઘરે પહોંચવાનું શરૂ કરે છે. આ ખેડૂત પરિવારોમાં આનંદનું વાતાવરણ બનાવે છે. તે જ સમયે, નવી લણણીની તૈયારીઓ પણ ચાલી રહી છે. સનાતન ધર્મમાં ઉજવણી અને પૂજા વિના ક્યારેય કોઈ નવું કાર્ય હાથ ધરવામાં આવતું નથી, તેથી લોકો તે સમયે દિવાળી ઉજવે છે. દિવાળીના તહેવારનું બીજું વ્યવહારુ પાસું એ છે કે વરસાદ સમાપ્ત થયા પછી મચ્છર અને અન્ય જંતુઓ વધે છે. જ્યારે લોકો તેમના ઘરોને દીવાઓથી શણગારે છે, ત્યારે આ જંતુઓ તેમના તરફ આકર્ષાય છે અને બળીને મરી જાય છે.