हिन्दी English ಕನ್ನಡ తెలుగు मराठी বাংলা ਪੰਜਾਬੀ தமிழ் অসমীয়া മലയാളം मनी9 Trends9
Sign In

By signing in or creating an account, you agree with Associated Broadcasting Company's Terms & Conditions and Privacy Policy.

Subscribe Whatsapp Channel
તાજા સમાચાર ક્રિકેટ ન્યૂઝ ગુજરાત વીડિયોઝ ફોટો ગેલેરી રાશિફળ ટેકનોલોજી રાષ્ટ્રીય વર્લ્ડ બિઝનેસ વેબસ્ટોરી મનોરંજન ટ્રેન્ડિંગ ટોપિક કૃષિ મહારાષ્ટ્ર

History of city name : મહેસાણાને અહિંસાની ભૂમિ કેમ કહેવાય છે ? જાણો ચાવડા, રાજપૂતોથી લઈ ગાયકવાડ સુધીના ઇતિહાસ વિશે

મહેસાણા ગુજરાત રાજ્યનું એક મુખ્ય શહેર છે, જેનું ઐતિહાસિક, સાંસ્કૃતિક અને આર્થિક મહત્વ છે. તેનું નામકરણ અને ઇતિહાસ ઘણી રસપ્રદ ઘટનાઓ સાથે સંકળાયેલા છે. ચાલો તેનું ટૂંકું વર્ણન જાણીએ

| Updated on: Mar 31, 2025 | 10:45 PM
મહેસાણાનો ઇતિહાસ જાણવાથી આપણને પૌરાણિક સમયની યાદ આવે છે જ્યારે તેને આનર્ત અથવા અપરાન્ત કહેવામાં આવતું હતું. આ શહેરનો ઉલ્લેખ સ્કંદ પુરાણ અને ભ્રાતૃપ્તિ પુરાણમાં પણ જોવા મળે છે. આ પ્રાચીન શિલાલેખોમાં, વડનગરનો ઉલ્લેખ આનર્તપુરની રાજધાની તરીકે કરવામાં આવ્યો છે.

મહેસાણાનો ઇતિહાસ જાણવાથી આપણને પૌરાણિક સમયની યાદ આવે છે જ્યારે તેને આનર્ત અથવા અપરાન્ત કહેવામાં આવતું હતું. આ શહેરનો ઉલ્લેખ સ્કંદ પુરાણ અને ભ્રાતૃપ્તિ પુરાણમાં પણ જોવા મળે છે. આ પ્રાચીન શિલાલેખોમાં, વડનગરનો ઉલ્લેખ આનર્તપુરની રાજધાની તરીકે કરવામાં આવ્યો છે.

1 / 9
મહેસાણાના સમગ્ર ઇતિહાસમાં, શહેર વિવિધ ઉથલપાથલમાંથી પસાર થયું છે, જેની આ સ્થળ પર ઊંડી અસર પડી છે. મૌર્ય યુગથી લઈને ચાલુક્ય, મુઘલ, ગાયકવાડ અને મરાઠા સુધી, મહેસાણા હંમેશા તેની સમૃદ્ધ સંસ્કૃતિ અને ભવ્યતા માટે જાણીતું રહ્યું છે. શહેરમાં પ્રાગૈતિહાસિક યુગના નિશાન પણ છે.

મહેસાણાના સમગ્ર ઇતિહાસમાં, શહેર વિવિધ ઉથલપાથલમાંથી પસાર થયું છે, જેની આ સ્થળ પર ઊંડી અસર પડી છે. મૌર્ય યુગથી લઈને ચાલુક્ય, મુઘલ, ગાયકવાડ અને મરાઠા સુધી, મહેસાણા હંમેશા તેની સમૃદ્ધ સંસ્કૃતિ અને ભવ્યતા માટે જાણીતું રહ્યું છે. શહેરમાં પ્રાગૈતિહાસિક યુગના નિશાન પણ છે.

2 / 9
ગુજરાતના પુરાતત્વીય મહત્વના થોડા મુખ્ય સ્થળોમાંનું એક, લોટેશ્વર મહેસાણા જિલ્લામાં આવેલું છે. ખારી નદીના ડાબા કાંઠે રેતીના ટેકરા પર આવેલું હોવાથી આ સ્થળને સ્થાનિક ભાષામાં "ખારી નો ટિમ્બો" કહેવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ સ્થળ પર છઠ્ઠી સહસ્ત્રાબ્દી પૂર્વે શિકારી-સંગ્રહી સમુદાયો વસવાટ કરતા હતા. અને પછીથી તેનો ઉપયોગ પાલતુ પ્રાણીઓને રાખવા માટે કરવામાં આવતો હતો. સ્થળ પર ખોદકામમાં જાણવા મળ્યું કે લોટેશ્વરમાં બે સમયગાળાના પુરાવા છે, પહેલો સમયગાળો એકવિધ સંસ્કૃતિનો હતો જ્યારે બીજો સમયગાળો હડપ્પા સંસ્કૃતિ સાથે સંબંધિત હતો. અહીં એક અલગ સંસ્કૃતિના અસ્તિત્વને સાબિત કરવા માટે ઘણા મહત્વપૂર્ણ પુરાવા મળ્યા છે. ( Credits: Getty Images )

ગુજરાતના પુરાતત્વીય મહત્વના થોડા મુખ્ય સ્થળોમાંનું એક, લોટેશ્વર મહેસાણા જિલ્લામાં આવેલું છે. ખારી નદીના ડાબા કાંઠે રેતીના ટેકરા પર આવેલું હોવાથી આ સ્થળને સ્થાનિક ભાષામાં "ખારી નો ટિમ્બો" કહેવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ સ્થળ પર છઠ્ઠી સહસ્ત્રાબ્દી પૂર્વે શિકારી-સંગ્રહી સમુદાયો વસવાટ કરતા હતા. અને પછીથી તેનો ઉપયોગ પાલતુ પ્રાણીઓને રાખવા માટે કરવામાં આવતો હતો. સ્થળ પર ખોદકામમાં જાણવા મળ્યું કે લોટેશ્વરમાં બે સમયગાળાના પુરાવા છે, પહેલો સમયગાળો એકવિધ સંસ્કૃતિનો હતો જ્યારે બીજો સમયગાળો હડપ્પા સંસ્કૃતિ સાથે સંબંધિત હતો. અહીં એક અલગ સંસ્કૃતિના અસ્તિત્વને સાબિત કરવા માટે ઘણા મહત્વપૂર્ણ પુરાવા મળ્યા છે. ( Credits: Getty Images )

3 / 9
મહેસાણાના પ્રાચીન ઇતિહાસમાં, ગુજરાતના જે વિસ્તારમાં મહેસાણા આવેલું છે ત્યાં ગુપ્ત, મૌર્ય અને બાદમાં ચાવડા વંશ સહિત અનેક મહાન રાજવંશોએ આક્રમણ કર્યું હતું. ઇ.સ.696માં સોલંકી શાસક ભુવડાએ ચાવડા રાજા પર હુમલો કરીને તેનું રાજ્ય કબજે કર્યું. પાછળથી, ચાવડા વંશના વારસદારોએ ફરી એકવાર આ સ્થાન પર શાસન કર્યું અને આ પ્રદેશમાં એક વિશાળ સામ્રાજ્ય સ્થાપ્યું. તેમણે સોલંકી શાસકો પાસેથી પોતાનું સામ્રાજ્ય પાછું મેળવ્યું અને આવનારી ઘણી સદીઓ સુધી આ પ્રદેશના નિર્વિવાદ રાજા રહ્યા. ( Credits: Getty Images )

મહેસાણાના પ્રાચીન ઇતિહાસમાં, ગુજરાતના જે વિસ્તારમાં મહેસાણા આવેલું છે ત્યાં ગુપ્ત, મૌર્ય અને બાદમાં ચાવડા વંશ સહિત અનેક મહાન રાજવંશોએ આક્રમણ કર્યું હતું. ઇ.સ.696માં સોલંકી શાસક ભુવડાએ ચાવડા રાજા પર હુમલો કરીને તેનું રાજ્ય કબજે કર્યું. પાછળથી, ચાવડા વંશના વારસદારોએ ફરી એકવાર આ સ્થાન પર શાસન કર્યું અને આ પ્રદેશમાં એક વિશાળ સામ્રાજ્ય સ્થાપ્યું. તેમણે સોલંકી શાસકો પાસેથી પોતાનું સામ્રાજ્ય પાછું મેળવ્યું અને આવનારી ઘણી સદીઓ સુધી આ પ્રદેશના નિર્વિવાદ રાજા રહ્યા. ( Credits: Getty Images )

4 / 9
મહેસાણાની સ્થાપના અલાઉદ્દીન ખિલજીના બહાદુર સેનાપતિ પુંજાજી ચાવડાના પુત્ર મહેસાજી ચાવડાના શાસનકાળ દરમિયાન એક શહેર તરીકે થઈ હતી. તેમણે શહેરનું સીમાચિહ્ન અને ભવ્ય કમાન તોરણ બનાવ્યું હતું અને આ યુગ દરમિયાન તેમના દ્વારા દેવી તોરણનું મંદિર પણ બનાવવામાં આવ્યું હતું, જે હિન્દુ કેલેન્ડર મુજબ ભાદ્રપદ સુદ 10 મુજબ 1358 એડી અથવા વિક્રમ સંવત 1414માં બનેલ છે.

મહેસાણાની સ્થાપના અલાઉદ્દીન ખિલજીના બહાદુર સેનાપતિ પુંજાજી ચાવડાના પુત્ર મહેસાજી ચાવડાના શાસનકાળ દરમિયાન એક શહેર તરીકે થઈ હતી. તેમણે શહેરનું સીમાચિહ્ન અને ભવ્ય કમાન તોરણ બનાવ્યું હતું અને આ યુગ દરમિયાન તેમના દ્વારા દેવી તોરણનું મંદિર પણ બનાવવામાં આવ્યું હતું, જે હિન્દુ કેલેન્ડર મુજબ ભાદ્રપદ સુદ 10 મુજબ 1358 એડી અથવા વિક્રમ સંવત 1414માં બનેલ છે.

5 / 9
દેવી તોરણનું આ મંદિર મહેસાણાની ભવ્ય સ્થાપનાનું સાક્ષી છે અને મહેસાણાના અસ્તિત્વના 649 વર્ષોથી પ્રજ્વલિત રહેલી શાશ્વત જ્યોત ધરાવે છે. 1932 દરમિયાન, જયસિંહ બ્રહ્મભટ્ટની પ્રાચીન કવિતાઓમાં પણ મહેસાણાનું આ રીતે વર્ણન કરવામાં આવ્યું હતું. ( Credits: Getty Images )

દેવી તોરણનું આ મંદિર મહેસાણાની ભવ્ય સ્થાપનાનું સાક્ષી છે અને મહેસાણાના અસ્તિત્વના 649 વર્ષોથી પ્રજ્વલિત રહેલી શાશ્વત જ્યોત ધરાવે છે. 1932 દરમિયાન, જયસિંહ બ્રહ્મભટ્ટની પ્રાચીન કવિતાઓમાં પણ મહેસાણાનું આ રીતે વર્ણન કરવામાં આવ્યું હતું. ( Credits: Getty Images )

6 / 9
ગુજરાતના ઇતિહાસમાં પાછળથી, જ્યારે ગાયકવાડોએ વડોદરાનો પાયો નાખ્યો, ત્યારે પાટણને સમગ્ર ઉત્તર ગુજરાતનું વહીવટી પાટનગર બનાવવામાં આવ્યું. પાટણ દૂર હોવાથી, કડી શહેરને ઉત્તરીય પ્રદેશનું મુખ્ય મથક બનાવવામાં આવ્યું. પરંતુ 1902માં ગાયકવાડ વંશજોએ તેમનું મુખ્ય મથક મહેસાણા ખસેડ્યું અને તેમના રાજ્યના ઉત્તરીય પ્રદેશને પાટણ, વડનગર, દહેગામ, કડી, આટાવાસુબા, વિસનગર, વિજાપુર અને ખેરાલુ એમ 8 પ્રાંતોમાં વિભાજીત કરી દીધું. 1947માં સ્વતંત્રતા સમયે, તેને બોમ્બે રાજ્યમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યું.

ગુજરાતના ઇતિહાસમાં પાછળથી, જ્યારે ગાયકવાડોએ વડોદરાનો પાયો નાખ્યો, ત્યારે પાટણને સમગ્ર ઉત્તર ગુજરાતનું વહીવટી પાટનગર બનાવવામાં આવ્યું. પાટણ દૂર હોવાથી, કડી શહેરને ઉત્તરીય પ્રદેશનું મુખ્ય મથક બનાવવામાં આવ્યું. પરંતુ 1902માં ગાયકવાડ વંશજોએ તેમનું મુખ્ય મથક મહેસાણા ખસેડ્યું અને તેમના રાજ્યના ઉત્તરીય પ્રદેશને પાટણ, વડનગર, દહેગામ, કડી, આટાવાસુબા, વિસનગર, વિજાપુર અને ખેરાલુ એમ 8 પ્રાંતોમાં વિભાજીત કરી દીધું. 1947માં સ્વતંત્રતા સમયે, તેને બોમ્બે રાજ્યમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યું.

7 / 9
જ્યારે બોમ્બેને પાછળથી ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રમાં વિભાજીત કરવામાં આવ્યું, ત્યારે 1960 માં મહેસાણાને ગુજરાતમાં સમાવવામાં આવ્યું. 964માં, આ જિલ્લાનો મોટો ભાગ ગાંધીનગર જિલ્લામાં ભેળવી દેવામાં આવ્યો અને 2000માં; મહેસાણાનો કેટલોક ભાગ પાટણ જિલ્લામાં પણ ગયો. ( Credits: Getty Images )

જ્યારે બોમ્બેને પાછળથી ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રમાં વિભાજીત કરવામાં આવ્યું, ત્યારે 1960 માં મહેસાણાને ગુજરાતમાં સમાવવામાં આવ્યું. 964માં, આ જિલ્લાનો મોટો ભાગ ગાંધીનગર જિલ્લામાં ભેળવી દેવામાં આવ્યો અને 2000માં; મહેસાણાનો કેટલોક ભાગ પાટણ જિલ્લામાં પણ ગયો. ( Credits: Getty Images )

8 / 9
આજે, મહેસાણા આ રાજ્યનો એક અલગ જિલ્લો છે અને ઔદ્યોગિકીકરણ અને વિકાસના માર્ગ પર ઝડપથી આગળ વધી રહ્યો છે.

આજે, મહેસાણા આ રાજ્યનો એક અલગ જિલ્લો છે અને ઔદ્યોગિકીકરણ અને વિકાસના માર્ગ પર ઝડપથી આગળ વધી રહ્યો છે.

9 / 9

 

મોઢેરા સૂર્ય મંદિર અને આસપાસના ધાર્મિક  અને ઐતિહાસિક  સ્થળોની મુલાકાત લઈ તમારી ટ્રિપ યાદગાર બનાવો. મહેસાણાની આવી સ્ટોરી વાંચવા અહીં ક્લિક કરો..

ઈતિહાસગુજરાતજનરલ નોલેજ
Follow Us:
Web Stories View more
આજનું રાશિફળ તારીખ 02-04-2025
આજનું રાશિફળ તારીખ 02-04-2025
રોહિત શર્મા મુંબઈ ઈન્ડિયન્સમાંથી થશે બહાર ?
રોહિત શર્મા મુંબઈ ઈન્ડિયન્સમાંથી થશે બહાર ?
રેમો તેની પત્નીને સુપરવુમન માને છે, જુઓ ફોટો
રેમો તેની પત્નીને સુપરવુમન માને છે, જુઓ ફોટો
હાર્દિક પંડ્યાની રુમર્ડ ગર્લફ્રેન્ડ જાસ્મીન વાલિયાની કુલ નેટવર્થ કેટલી છે?
હાર્દિક પંડ્યાની રુમર્ડ ગર્લફ્રેન્ડ જાસ્મીન વાલિયાની કુલ નેટવર્થ કેટલી છે?
મૌની રોય કેટલા કરોડની માલિક છે? જાણો
મૌની રોય કેટલા કરોડની માલિક છે? જાણો
હાર્દિક પંડ્યા સાથે જાસ્મિને સંબંધોની કરી પુષ્ટિ? મેચ બાદ MI ટીમની બસમાં બેઠી
હાર્દિક પંડ્યા સાથે જાસ્મિને સંબંધોની કરી પુષ્ટિ? મેચ બાદ MI ટીમની બસમાં બેઠી
g clip-path="url(#clip0_868_265)">