Gujarati NewsPhoto galleryHistory of city name What is the history behind the name of the Ajanta Caves Learn the full story
History of city name : અજંતાની ગુફાઓના નામ પાછળનો શું છે ઈતિહાસ ? જાણો આખી વાર્તા
અજંતા ગુફાઓ માત્ર શિલ્પ અને ચિત્રકલા નહીં, પરંતુ બૌદ્ધ ધર્મના આધ્યાત્મિક વિચારો અને ભારતીય સંસ્કૃતિની જીવંત ઝલક છે. તેમનું નામ પ્રાચીન ભૂગોળ અને સ્થાનિક લોકકથાઓ સાથે જોડાયેલું છે, જ્યારે તેમનો ઈતિહાસ ભારતીય કળાના સોનેરી યુગનું પ્રતિબિંબ આપે છે.
અજંતા ગુફાઓ મહારાષ્ટ્ર રાજ્યના ઉત્તર મધ્ય ભાગમાં આવેલ અજંતા ગામ નજીક સ્થિત છે. આ બૌદ્ધ ધર્મના અનુયાયીઓ દ્વારા ખડકને કોતરીને બનાવાયેલા ગુફા મંદિરો અને મઠો છે. આ ગુફાઓ તેમની અદભૂત દિવાલ ચિત્રકામ અને કોતરણી માટે વિશ્વવિખ્યાત છે. ઔરંગાબાદથી આશરે 105 કિલોમીટર ઉત્તરપૂર્વમાં, વાગુર્ણા નદીની ખીણની એક વળાંકદાર ખડકી ટેકરીમાં લગભગ 20 મીટર ઊંચાઈએ આ ગુફાઓ બનાવવામાં આવી છે. આ સ્થાન પ્રાચીન કાળની કળા, આસ્થા અને સ્થાપત્યની અનોખી મિલનસ્થળ તરીકે જાણીતા છે. (Credits: - Wikipedia)
1 / 7
અજંતા ગુફાઓ મહારાષ્ટ્ર રાજ્યના ઔરંગાબાદ જિલ્લામાં, મુખ્યાલયથી લગભગ 107 કિલોમીટર ઉત્તર દિશામાં સ્થિત છે. આ ગુફાઓને આજુબાજુ આવેલા અજંતા ગામ પરથી નામ આપવામાં આવ્યું છે, જે અહીંથી લગભગ 12 કિલોમીટર દૂર છે. ઈ.સ. 1819માં બ્રિટિશ સેનાની મદ્રાસ રેજિમેન્ટના એક અધિકારીએ શિકાર દરમ્યાન આ ગુફાઓને અચાનક શોધી કાઢી હતી. આ શોધ પછી અજંતા ગુફાઓની લોકપ્રિયતા ઝડપથી ફેલાઈ ગઈ અને આજે તે વિશ્વપ્રસિદ્ધ પર્યટન સ્થળ તરીકે ઓળખાય છે.આ ગુફાઓ ખાસ કરીને તેમના દિવાલ ચિત્રો અને સુંદર કોતરણી માટે પ્રસિદ્ધ છે, જે પ્રાચીન ભારતીય કળાના ઉત્તમ ઉદાહરણ તરીકે ગણાય છે. અજંતા ગુફાઓ લગભગ ૭૬ મીટર ઊંચા ખડકના ઘોડાની નાળ જેવો વળાંક ધરાવતા ભાગમાં કોતરીને બનાવવામાં આવી છે. આ સ્થાન બૌદ્ધ સાધુઓ માટે અત્યંત શાંત અને અનુકૂળ વાતાવરણ પૂરું પાડતું હતું, જ્યાં તેઓ વરસાદી ઋતુ દરમિયાન ધ્યાન, સાધના અને ધાર્મિક અભ્યાસ માટે એકાંતમાં નિવાસ કરતા.
2 / 7
અજંતા ગુફાઓના કોતરકામમાં બૌદ્ધ મઠો (વિહાર) અને પ્રાર્થનામંદિરો (ચૈત્ય) બંનેનો સમાવેશ થાય છે. અહીંની દરેક ગુફા તે સમયની કળાત્મક કૌશલ્ય, ધાર્મિક સમર્પણ અને શાંતિના પ્રતિક તરીકે ઓળખાય છે. તેમની ઐતિહાસિક, સાંસ્કૃતિક અને કળાત્મક મહત્વને ધ્યાનમાં રાખીને યુનેસ્કોએ વર્ષ 1983માં અજંતા ગુફાઓને વિશ્વ ધરોહર સ્થળ (World Heritage Site) તરીકે માન્યતા આપી હતી. (Credits: - Wikipedia)
3 / 7
અજંતા ગુફાઓમાં ખીણનું પરિસર બૌદ્ધ ભિક્ષુઓ માટે અત્યંત શાંત અને એકાંતપૂર્ણ વાતાવરણ ધરાવતું હતું. વરસાદી ઋતુ દરમ્યાન સાધુઓ અહીં નિવાસ કરીને ધ્યાન, સાધના અને ધાર્મિક પ્રવચનોમાં સમય વિતાવતા હતા. આ શાંત સ્થાન તેમને આધ્યાત્મિક વિકાસ અને બૌદ્ધ ધર્મના પ્રચાર માટે અનુકૂળ વાતાવરણ પૂરું પાડતું હતું. અજંતા સમૂહમાં કુલ 30 ગુફાઓનો સમાવેશ થાય છે, જેમાંથી એક અધૂરી છે. આમાંથી પાંચ ગુફાઓ (ક્રમ સંખ્યા 9, 10, 19, 26 અને 29) ચૈત્યગૃહો છે, જે પ્રાર્થના અને ઉપાસના માટે બનાવવામાં આવી હતી, જ્યારે બાકી રહેલી ગુફાઓ વિહાર છે, એટલે કે સાધુઓના નિવાસસ્થાન તરીકે ઉપયોગમાં લેવાતી હતી. આ સમગ્ર સમૂહ બૌદ્ધ સ્થાપત્ય અને કળાના વિકાસનું જીવંત સાક્ષ્ય છે. (Credits: - Wikipedia)
4 / 7
અજંતા ગુફાઓને તેમની રચનાના સમય અને શૈલીના આધારે બે મુખ્ય જૂથોમાં વહેંચી શકાય છે. સૌથી પ્રાચીન ગુફાઓ બૌદ્ધ ધર્મના હિનયાન પરંપરાથી સંબંધિત છે. આવી જ રચનાઓ ભાજ, કોંડણે, પિતલખોરા, નાસિક જેવી જગ્યાઓ પર પણ જોવા મળે છે. અજંતા ખાતે આ તબક્કાની કુલ પાંચ ગુફાઓ છે, ગુફા નંબર 9 અને 10 ચૈત્યગૃહ (પ્રાર્થના હોલ) તરીકે ઓળખાય છે, જ્યારે 8, 12, 13 અને 15A વિહાર (મઠ) છે. આ તમામ ગુફાઓ પૂર્વ-ખ્રિસ્તી યુગની રચનાઓ છે, જેમાં ગુફા નંબર 10 સૌથી જૂની છે, જે પૂર્વ-ખ્રિસ્તી બીજી સદીમાં ખોદવામાં આવી હોવાનું માનવામાં આવે છે. આ ગુફાઓમાં પૂજાનું મુખ્ય કેન્દ્ર સ્તૂપ છે, અને તેની રચના એવી રીતે કરવામાં આવી છે કે તે લાકડાના બાંધકામનું પ્રતિબિંબ આપે છે, એટલે કે છત અને બીમ જેવા ભાગો પણ શિલામાં કોતરીને બનાવવામાં આવ્યા છે, ભલે તે કાર્યક્ષમ ન હોય. (Credits: - Wikipedia)
5 / 7
શાહી ગુપ્તોના સમકાલીન વાકાટક વંશના સમયમાં અજંતા ગુફાઓમાં નવી ખોદકામ પ્રવૃત્તિઓ શરૂ થઈ હતી. અહીં મળેલા શિલાલેખો પરથી જાણવા મળે છે કે આ ગુફાઓનું નિર્માણ રાજાશ્રયમાં થયું હતું, ખાસ કરીને વાકાટક રાજાઓ અને તેમના સામંતશાહીઓ દ્વારા. વાકાટક રાજા હરિશેન (ઇ.સ. 475–500) ના મંત્રી વરાહદેવએ ગુફા નંબર 16 બૌદ્ધ સંઘને અર્પણ કરી હતી, જ્યારે ગુફા નંબર 17 હરિશેનના એક સામંત રાજકુમારની ભેટ હતી, જે અસ્મક પ્રદેશનો શાસક હતો.અજંતા ખાતે સૌથી વધુ નિર્માણ અને કલા પ્રવૃત્તિઓ ઇ.સ. 5મી સદીના મધ્યથી 6 સદીના મધ્ય સુધી ચાલતી રહી. તેમ છતાં, 7મી સદીના આરંભમાં ભારતની મુલાકાત લેનારા ચીની યાત્રી હ્યુન ત્સંગે અહીંના બૌદ્ધ કેન્દ્ર વિશે જીવંત વર્ણન આપ્યું હતું, ભલે તેમણે ગુફાઓની મુલાકાત સ્વયં લીધી ન હોય. ગુફા નંબર 26 માં મળેલા રાષ્ટ્રકુટ વંશના શિલાલેખ પરથી જાણવા મળે છે કે આ સ્થળનો ઉપયોગ 8મી અને 9મી સદી સુધી ચાલુ રહ્યો હતો.આ બીજા તબક્કાની ગુફાઓની શૈલી પહેલાના તબક્કા કરતાં અલગ દેખાય છે , તેમાં શિલ્પ અને ચિત્ર બંનેમાં નવી રચનાત્મકતા જોવા મળે છે. આ તબક્કામાં બુદ્ધની પ્રતિમા મુખ્ય કેન્દ્ર તરીકે સ્થાપિત થવા લાગી હતી, જે આ કાળની ધાર્મિક અને કળાત્મક દિશામાં મોટું પરિવર્તન દર્શાવે છે. (Credits: - Wikipedia)
6 / 7
અજંતા ગુફાઓમાં ચિત્રકલાનો બીજો મહત્વપૂર્ણ તબક્કો ઇ.સ.ની 5મી થી 6મી સદી દરમિયાન શરૂ થયો અને લગભગ બે સદીઓ સુધી સક્રિય રહ્યો. આ સમયના વાકાટક શાસનકાળના અદ્ભુત ચિત્રોના શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણો ગુફા નંબર 1, 2, 16 અને 17 માં જોવા મળે છે. આ ચિત્રોમાં શૈલી અને રજૂઆતમાં વિવિધતા જોવા મળે છે, જે અલગ-અલગ કલાકારોની કલાત્મક દૃષ્ટિ અને કુશળતાનું પરિણામ છે. કેટલીક ગુફાઓમાં ચિત્રોની ગુણવત્તામાં થોડો ઘટાડો પણ જણાય છે, ખાસ કરીને પછીના સમયગાળાની રચનાઓમાં, જ્યાં બુદ્ધની આકૃતિઓ કઠોર અને યાંત્રિક સ્વરૂપમાં દેખાય છે. ચિત્રોના મુખ્ય વિષયો જાતક કથાઓ (બુદ્ધના પૂર્વજન્મોની વાર્તાઓ), બુદ્ધના જીવનની મહત્વપૂર્ણ ઘટનાઓ, તેમજ તે સમયના સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક જીવનના દૃશ્યોને આવરી લે છે. ગુફાઓની છત અને દિવાલો સુશોભન ડિઝાઇનોથી સજાવવામાં આવી છે, જેમાં સુંદર ભૌમિતિક આકારો, ફૂલોના આલેખન અને વિવિધ નમૂનાઓનો ઉપયોગ કરીને એક અદ્ભુત કલાત્મક માહોલ ઊભો કરવામાં આવ્યો છે. ( આ માહિતી વિવિધ ઐતિહાસિક તથ્યો અને સંશોધનો પર આધારિત છે. વિગતવાર માહિતી માટે, ઇતિહાસના પ્રમાણભૂત ગ્રંથો અને સંશોધનોનો અભ્યાસ કરવો ઉચિત રહેશે.) (Credits: - Wikipedia)
7 / 7
Tv9 ગુજરાતી પર શહેર, નામ પાછળના ઈતિહાસની જાણકારી નિયમિત પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે. તો તમારે પણ ઈતિહાસના વધુ સમાચાર વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો.
