વૈવાહિક વિવાદમાં આઈપીસીની કલમ 498 A એટલે કે, દહેજ ઉત્પીડનને લઈ સુપ્રીમ કોર્ટે એક મોટું પગલું ભર્યું છે. દહેજ ઉત્પીડનનો દુરપયોગ રોકવા માટે અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટેના 2022ના દિશા નિર્દોશને આખા દેશમાં લાગુ કરવાનો આદેશ આપ્યો છે.
1 / 17
498A કેસમાં 2 મહિના સુધી ધરપકડ ન કરવા અને પરિવાર કલ્યાણ સમિતિઓની રચના કરવાની હાઇકોર્ટની માર્ગદર્શિકાને સમર્થન આપવામાં આવ્યું છે.CJI બીઆર ગવઈ અને જસ્ટિસ એજી મસીહની બેન્ચે ચુકાદામાં કહ્યું કે, હાઇકોર્ટ દ્વારા ઘડવામાં આવેલી માર્ગદર્શિકા અસરકારક રહેશે અને અધિકારીઓ દ્વારા તેનો અમલ કરવો જોઈએ.
2 / 17
બેન્ચે જણાવ્યું હતું કે ,અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટ દ્વારા 13.06.2022ના રોજના ચુકાદામાં 'ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ 498A ના દુરુપયોગ સામે રક્ષણ માટે પરિવાર કલ્યાણ સમિતિઓની રચના' અંગે ફકરા 32 થી 38 માં ઘડવામાં આવેલી માર્ગદર્શિકા અમલમાં રહેશે અને યોગ્ય અધિકારીઓ દ્વારા તેનો અમલ કરવામાં આવશે.
3 / 17
આ ચુકાદામાં, અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટે કહ્યું હતું કે, તે 2018માં સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયમાંથી માર્ગદર્શન લઈને માર્ગદર્શિકા જાહેર કરી રહી છે. તેનો હેતુ પતિ અને તેના સમગ્ર પરિવારને વ્યાપક આરોપો દ્વારા ફસાવવાની વાદીઓની વધતી જતી વૃત્તિને રોકવાનો છે.
4 / 17
એફઆઈઆર અથવા ફરિયાદ દાખલ થયા પછી, "કૂલિંગ પિરિયડ" (જે એફઆઈઆર અથવા ફરિયાદ દાખલ થયાના બે મહિના પછી છે) સમાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી નામાંકિત આરોપીની ધરપકડ કરવા અથવા કોઈ પોલીસ કાર્યવાહી કરવામાં આવશે નહીં. આ "કૂલિંગ પિરિયડ" દરમિયાન, કેસ તાત્કાલિક દરેક જિલ્લામાં પરિવાર કલ્યાણ સમિતિને મોકલવામાં આવશે.
5 / 17
ફક્ત તે જ કેસોને પરિવાર કલ્યાણ સમિતિને મોકલવામાં આવશે જ્યાં કલમ 498-A, અન્ય કલમો સાથે, 10 વર્ષથી ઓછી કેદની સજાને પાત્ર છે.ફરિયાદ અથવા FIR દાખલ થયા પછી બે મહિનાના "કૂલિંગ પિરિયડ" ની સમાપ્તિ વિના કોઈ કાર્યવાહી કરવી જોઈએ નહીં. આ "કૂલિંગ પિરિયડ" દરમિયાન, કેસ દરેક જિલ્લામાં પરિવાર કલ્યાણ સમિતિને મોકલી શકાય છે.
6 / 17
દરેક જિલ્લામાં ઓછામાં ઓછા એકથી વધારે પરિવાર કલ્યાણ સમિતિ જેમાં 3 સભ્ય હશે. તેના બંધારણ અને કાર્યોની સમીક્ષા સમયાંતરે જિલ્લા અને સત્ર ન્યાયાધીશ/મુખ્ય ન્યાયાધીશ, જિલ્લાની ફેમિલી કોર્ટ દ્વારા કરવામાં આવશે, જે તે જિલ્લાના કાનૂની સેવા સત્તામંડળના અધ્યક્ષ અથવા સહ-અધ્યક્ષ હશે.
7 / 17
આ પરિવાર કલ્યાણ સમિતિમાં નીચેના સભ્યોનો સમાવેશ થશે.જિલ્લા મધ્યસ્થી કેન્દ્રનો એક યુવાન મધ્યસ્થી અથવા પાંચ વર્ષ સુધીનો અનુભવ ધરાવતો યુવાન વકીલ અથવા સરકારી કાયદા કોલેજ અથવા રાજ્ય યુનિવર્સિટી અથવા રાષ્ટ્રીય કાયદા યુનિવર્સિટીનો પાંચમા વર્ષનો સૌથી વરિષ્ઠ વિદ્યાર્થી..સારો શૈક્ષણિક રેકોર્ડ ધરાવતો અને જાહેર હિત ધરાવતો યુવાન, અથવા સ્વચ્છ કૌટુંબિક ઇતિહાસ ધરાવતો જિલ્લાનો જાણીતો અને માન્ય સામાજિક કાર્યકર, અથવા જિલ્લામાં અથવા તેની આસપાસ રહેતા નિવૃત્ત ન્યાયિક અધિકારીઓ જે કાર્યવાહીના હેતુ માટે સમય ફાળવી શકે છે, અથવા જિલ્લાના વરિષ્ઠ ન્યાયિક અથવા વહીવટી અધિકારીઓની શિક્ષિત પત્નીઓ
8 / 17
પરિવાર કલ્યાણ સમિતિના સભ્યને ક્યારેય સાક્ષી તરીકે બોલાવવામાં આવશે નહીં.સુપ્રીમ કોર્ટે આ નિર્ણય એ કેસના સંદર્ભમાં સંભળાવી હતી, જેમાં પત્ની અને તેના પરિવારે પતિ અને સસરા પર ખોટા આરોપ લગાવ્યો હતો. ત્યારબાદ સચ્ચાઈ સામે આવી તો જાણ થઈ કે, બંન્ને નિર્દોષ હતા અને તેમણે કારણ વગર જેલની સજા મળી હતી. આ નિર્ણય દ્વારા કોર્ટે સ્પષ્ટ સંદેશ આફ્યો કે, કાનુનનો દુરઉપયોગ રોકવો પણ આટલો જરુરી છે. જેટલો પીડિતને ન્યાય આપવાનો.
9 / 17
સમિતિ, યોગ્ય વિચાર-વિમર્શ પછી, કેસ સાથે સંબંધિત તમામ તથ્યપૂર્ણ પાસાઓ અને તેના અભિપ્રાયનો વિગતવાર અહેવાલ તૈયાર કરશે, તે સંબંધિત મેજિસ્ટ્રેટ/પોલીસ અધિકારીઓને મોકલશે, જેમની સમક્ષ આવી ફરિયાદો દાખલ કરવામાં આવી રહી છે, બે મહિનાના સમયગાળા પછી.
10 / 17
પોલીસ અધિકારીઓ નામાંકિત આરોપીઓ સામે અરજીઓ અથવા ફરિયાદોના આધારે કોઈપણ ધરપકડ અથવા કોઈપણ બળજબરીભરી કાર્યવાહી ટાળવા માટે સમિતિ સમક્ષ ચર્ચા ચાલુ રાખશે. જોકે, તપાસ અધિકારી કેસની પેરિફેરલ તપાસ ચાલુ રાખશે, જેમ કે તબીબી અહેવાલો, ઈજાના અહેવાલો અને સાક્ષીઓના નિવેદનો તૈયાર કરવા.
11 / 17
સમિતિ દ્વારા આપવામાં આવેલ ઉપરોક્ત અહેવાલ તપાસ અધિકારી અથવા મેજિસ્ટ્રેટ દ્વારા ગુણવત્તાના આધારે વિચારણાને આધીન રહેશે અને ત્યારબાદ, બે મહિનાનો "ઠંડકનો સમયગાળો" સમાપ્ત થયા પછી, તેમના દ્વારા ફોજદારી કાર્યવાહી સંહિતાની જોગવાઈઓ અનુસાર યોગ્ય પગલાં લેવામાં આવશે.
12 / 17
કાનૂની સેવા સહાય સમિતિ સમયાંતરે કુટુંબ કલ્યાણ સમિતિના સભ્યોને જરૂરી ગણાય તેવી મૂળભૂત તાલીમ આપશે. જ્યારે, સમાજમાં પ્રવર્તતી કડવાશને દૂર કરવા માટે આ એક ઉમદા કાર્ય છે જ્યાં પ્રતિવાદી પક્ષોની લાગણીઓ ખૂબ જ તીવ્ર હોય છે જેથી તેઓ તેમની વચ્ચેની ગરમી ઘટાડવા અને તેમની વચ્ચેની ગેરસમજ દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરી શકે અને કારણ કે આ કાર્ય મોટા પાયે જાહેર જનતા માટે છે, તે સામાજિક કાર્ય છે, તેથી, તેઓ દરેક જિલ્લાના જિલ્લા અને સત્ર ન્યાયાધીશ દ્વારા નક્કી કરવામાં આવેલ લઘુત્તમ માનદ વેતન અથવા પ્રો બોનો ધોરણે કામ કરી રહ્યા છે.
13 / 17
ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ 498એ અને અન્ય સંલગ્ન કલમો સંબંધિત આવી એફઆઈઆર અથવા ફરિયાદોની તપાસ ગતિશીલ તપાસ અધિકારીઓ દ્વારા કરવામાં આવશે, જેમની પ્રામાણિકતા ઓછામાં ઓછી એક અઠવાડિયાની વિશેષ તાલીમ પછી પ્રમાણિત થાય છે જેથી તેઓ આવા વૈવાહિક કેસોને અત્યંત પ્રામાણિકતા અને પારદર્શિતા સાથે હેન્ડલ કરી શકે અને તપાસ કરી શકે.
14 / 17
ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ 498A અને ઉપરોક્ત અન્ય સંલગ્ન કલમો હેઠળની દરેક ફરિયાદ અથવા અરજી તાત્કાલિક સંબંધિત મેજિસ્ટ્રેટ દ્વારા પરિવાર કલ્યાણ સમિતિને મોકલવામાં આવશે. ઉપરોક્ત ફરિયાદ અથવા FIR મળ્યા પછી, સમિતિ પ્રતિવાદી પક્ષોને તેમના ચાર વરિષ્ઠ વ્યક્તિઓ સાથે વ્યક્તિગત વાતચીત માટે બોલાવશે અને ફરિયાદ દાખલ કર્યાના બે મહિનાની અંદર તેમની વચ્ચેના વિવાદ/શંકાઓનું નિરાકરણ લાવવાનો પ્રયાસ કરશે. પ્રતિવાદી પક્ષોએ સમિતિના સભ્યોની સહાયથી ગંભીર વિચાર-વિમર્શ માટે તેમના ચાર વરિષ્ઠ વ્યક્તિઓ (મહત્તમ) સાથે સમિતિ સમક્ષ હાજર થવું જરૂરી છે.
15 / 17
જ્યારે પક્ષકારો વચ્ચે સમાધાન થાય છે, ત્યારે જિલ્લા અને સત્ર ન્યાયાધીશ અને જિલ્લામાં તેમના દ્વારા નિયુક્ત કરાયેલા અન્ય વરિષ્ઠ ન્યાયિક અધિકારીઓ ફોજદારી કેસ બંધ કરવા સહિતની કાર્યવાહીનો નિકાલ કરવા માટે સ્વતંત્ર રહેશે. હકીકતમાં, મુખ્ય ન્યાયાધીશ બીઆર ગવઈ અને ન્યાયાધીશ એજી મસીહની બેન્ચે હાઇકોર્ટના રક્ષણાત્મક પગલાંને સમર્થન આપ્યું હતું જ્યારે એક વૈવાહિક કેસમાં ચુકાદો આપ્યો હતો જેમાં પત્ની અને તેના પરિવારે પતિ અને તેના પરિવાર સામે ખોટા કેસ દાખલ કર્યા હતા, જેના કારણે પતિ અને તેના પિતાને જેલની સજા ફટકારવામાં આવી હતી.
16 / 17
(Disclaimer: જો તમારી પાસે કોઈ ચોક્કસ કેસ હોય તો કાનૂની નિષ્ણાત (વકીલ) ની સલાહ લેવી સલાહભર્યું છે. અહીં આપેલી માહિતી ફક્ત કોર્ટના નિર્ણયો અને કલમોને આધારે આપવામાં આવી છે. તમારે કોઈ કેસ માટે જાણવું હોય તો યોગ્ય વકીલની સલાહ લઈ શકો છો.)(All Image Symbolic ,canva)
17 / 17
કાનૂની સલાહ લેવા માટે વકીલો પહેલા હકીકતોનું વિશ્લેષણ કરે છે અને પછી બીજી વ્યક્તિને કહે છે કે કયા ક્રમમાં શું કરવું. કાનુની સલાહ લેવા માટે તમે વકીલનો સંપર્ક કરી શકો છો. તમે નિષ્ણાત અથવા વ્યાવસાયિક સલાહકારનો સંપર્ક કરી શકો છો. તમે ઓનલાઈન કાનૂની સલાહ સેવાઓનો લાભ લઈ શકો છો. તમે રાષ્ટ્રીય કાનૂની સેવા સત્તામંડળ (NALSA) નો પણ સંપર્ક કરી શકો છો. લીગલ એડવાઈઝની સ્ટોરી વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો.
