हिन्दी English News9 ಕನ್ನಡ తెలుగు मराठी বাংলা ਪੰਜਾਬੀ தமிழ் অসমীয়া മലയാളം मनी9 TV9-UP
AQI
Sign In

By signing in or creating an account, you agree with Associated Broadcasting Company's Terms & Conditions and Privacy Policy.

Subscribe Whatsapp Channel
તાજા સમાચાર ક્રિકેટ ન્યૂઝ ગુજરાત વીડિયોઝ ફોટો ગેલેરી રાશિફળ ટેકનોલોજી રાષ્ટ્રીય વર્લ્ડ બિઝનેસ વેબસ્ટોરી મનોરંજન ટ્રેન્ડિંગ ટોપિક કૃષિ મહારાષ્ટ્ર

History of city name : નૈનીતાલના નામ પાછળનો શું છે ઈતિહાસ ? જાણો આખી વાર્તા

નૈનિતાલ ઉત્તરાખંડ રાજ્યના દક્ષિણપૂર્વ વિસ્તારમાં આવેલું એક સુંદર હિલ સ્ટેશન છે. આ શહેર શિવાલિક પર્વતમાળામાં સ્થિત છે અને સમુદ્ર સપાટીથી અંદાજે 6,346 ફૂટ ની ઊંચાઈએ વસેલું છે. નૈનિતાલ ઉત્તર પ્રદેશના બરેલી શહેરથી આશરે 110 કિલોમીટર ઉત્તરમાં આવેલું છે, જે તેને કુદરતી સૌંદર્ય અને ઠંડા વાતાવરણ માટે પ્રખ્યાત પ્રવાસન સ્થળ બનાવે છે.

| Updated on: Sep 17, 2025 | 7:19 PM
Share

 

ભારતીય પુરાણોમાં પણ નૈનિતાલનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. કહેવાય છે કે સ્કંધ પુરાણના માનખંડમાં આ તળાવનું વર્ણન “ત્રિ-ઋષિ-સરોવર” તરીકે કરવામાં આવ્યું છે. માન્યતા મુજબ અત્રિ, પુલસ્ત્ય અને પુલાહ નામના ત્રણ ઋષિઓ અહીં આવ્યા હતા. અહીં પાણી ન હોવાથી તેમણે એક મોટો ખાડો ખોદ્યો અને તેને તિબેટમાં આવેલા પવિત્ર માન સરોવરથી લાવવામાં આવેલા જળથી ભર્યો. લોક માન્યતા મુજબ નૈનિતાલના તળાવમાં સ્નાન કરવું તે માન સરોવરમાં સ્નાન કરવાના સમાન પુણ્ય ફળ આપે છે. (Credits: - Wikipedia)

ભારતીય પુરાણોમાં પણ નૈનિતાલનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. કહેવાય છે કે સ્કંધ પુરાણના માનખંડમાં આ તળાવનું વર્ણન “ત્રિ-ઋષિ-સરોવર” તરીકે કરવામાં આવ્યું છે. માન્યતા મુજબ અત્રિ, પુલસ્ત્ય અને પુલાહ નામના ત્રણ ઋષિઓ અહીં આવ્યા હતા. અહીં પાણી ન હોવાથી તેમણે એક મોટો ખાડો ખોદ્યો અને તેને તિબેટમાં આવેલા પવિત્ર માન સરોવરથી લાવવામાં આવેલા જળથી ભર્યો. લોક માન્યતા મુજબ નૈનિતાલના તળાવમાં સ્નાન કરવું તે માન સરોવરમાં સ્નાન કરવાના સમાન પુણ્ય ફળ આપે છે. (Credits: - Wikipedia)

1 / 7
માન્યતા મુજબ, નૈનિતાલ તળાવનો સંબંધ 64 શક્તિપીઠ સાથે છે. શક્તિપીઠો એવા પવિત્ર સ્થળો માનવામાં આવે છે જ્યાં દેવી સતીના શરીરના વિવિધ અંગો પડ્યા હતા જ્યારે ભગવાન શિવ તેમને લઈ જઈ રહ્યા હતા. કહેવાય છે કે આ તળાવના સ્થાને સતીની આંખો પડી હતી, તેથી તેને “નૈનીતાલ” એટલે કે “આંખોનું તળાવ” કહેવામાં આવે છે. આ તળાવની ઉત્તર તરફ નૈના દેવી ના મંદિર ખાતે શક્તિની ઉપાસના કરવામાં આવે છે. (Credits: - Wikipedia)

માન્યતા મુજબ, નૈનિતાલ તળાવનો સંબંધ 64 શક્તિપીઠ સાથે છે. શક્તિપીઠો એવા પવિત્ર સ્થળો માનવામાં આવે છે જ્યાં દેવી સતીના શરીરના વિવિધ અંગો પડ્યા હતા જ્યારે ભગવાન શિવ તેમને લઈ જઈ રહ્યા હતા. કહેવાય છે કે આ તળાવના સ્થાને સતીની આંખો પડી હતી, તેથી તેને “નૈનીતાલ” એટલે કે “આંખોનું તળાવ” કહેવામાં આવે છે. આ તળાવની ઉત્તર તરફ નૈના દેવી ના મંદિર ખાતે શક્તિની ઉપાસના કરવામાં આવે છે. (Credits: - Wikipedia)

2 / 7
નૈનીતાલ શહેર બાહ્ય હિમાલયની કુમાંઉ પર્વતમાળામાં સમુદ્ર સપાટીથી લગભગ 1,938 મીટરની ઊંચાઈ પર વસેલું છે. તે પર્વતની ખીણમાં આવેલા પેરના આકારના તળાવની આસપાસ વિકસ્યું છે, જેનો પરિઘ લગભગ 2 માઈલ જેટલો છે. તળાવના આસપાસ ઊંચા શિખરો આવેલા છે. ઉત્તર દિશામાં નૈના શિખર (2,615 મીટર), પશ્ચિમમાં દેવપથ (2,438 મીટર) અને દક્ષિણમાં આયરપથ (2,278 મીટર). આ શિખરો પરથી દક્ષિણ તરફ નીચું મેદાન દેખાય છે, જ્યારે ઉત્તર તરફ પર્વતમાળા અને હિમાચ્છાદિત હિમાલયના વિશાળ અને સુંદર દૃશ્યો નજરે પડે છે. (Credits: - Wikipedia)

નૈનીતાલ શહેર બાહ્ય હિમાલયની કુમાંઉ પર્વતમાળામાં સમુદ્ર સપાટીથી લગભગ 1,938 મીટરની ઊંચાઈ પર વસેલું છે. તે પર્વતની ખીણમાં આવેલા પેરના આકારના તળાવની આસપાસ વિકસ્યું છે, જેનો પરિઘ લગભગ 2 માઈલ જેટલો છે. તળાવના આસપાસ ઊંચા શિખરો આવેલા છે. ઉત્તર દિશામાં નૈના શિખર (2,615 મીટર), પશ્ચિમમાં દેવપથ (2,438 મીટર) અને દક્ષિણમાં આયરપથ (2,278 મીટર). આ શિખરો પરથી દક્ષિણ તરફ નીચું મેદાન દેખાય છે, જ્યારે ઉત્તર તરફ પર્વતમાળા અને હિમાચ્છાદિત હિમાલયના વિશાળ અને સુંદર દૃશ્યો નજરે પડે છે. (Credits: - Wikipedia)

3 / 7
નૈનીતાલ ઐતિહાસિક રીતે કુમાઉ પ્રદેશનો હિસ્સો રહ્યું છે. 10મી સદીમાં કાત્યુરી રાજવંશના પતન પછી, કુમાઉ વિસ્તાર અનેક નાના રજવાડામાં વહેંચાઈ ગયો હતો અને નૈનીતાલની આસપાસની જમીન ખાસિયા પરિવારમાંની વિવિધ શાખાઓના નિયંત્રણમાં હતી. કાત્યુરીઓની અસ્થિરતા પછી, કુમાઉ પર એકીકૃત શાસન સ્થાપિત કરનાર પ્રથમ રાજવંશ ચાંદ રાજવંશ હતું. આ પ્રક્રિયા ઘણી સદીઓમાં પૂરી થઇ, અને નૈનીતાલ સહિતની આસપાસની જમીન અંતિમ સમય સુધી આ શાસન હેઠળ આવતી હતી.

નૈનીતાલ ઐતિહાસિક રીતે કુમાઉ પ્રદેશનો હિસ્સો રહ્યું છે. 10મી સદીમાં કાત્યુરી રાજવંશના પતન પછી, કુમાઉ વિસ્તાર અનેક નાના રજવાડામાં વહેંચાઈ ગયો હતો અને નૈનીતાલની આસપાસની જમીન ખાસિયા પરિવારમાંની વિવિધ શાખાઓના નિયંત્રણમાં હતી. કાત્યુરીઓની અસ્થિરતા પછી, કુમાઉ પર એકીકૃત શાસન સ્થાપિત કરનાર પ્રથમ રાજવંશ ચાંદ રાજવંશ હતું. આ પ્રક્રિયા ઘણી સદીઓમાં પૂરી થઇ, અને નૈનીતાલ સહિતની આસપાસની જમીન અંતિમ સમય સુધી આ શાસન હેઠળ આવતી હતી.

4 / 7
13મી સદીમાં ત્રિલોક ચંદે ભીમતાલમાં કિલ્લો બનાવ્યો હતો, પરંતુ તે સમયે નૈનીતાલ ચાંદ રાજવંશના સત્તા વિસ્તારમાં ન હતો અને રાજ્યની પશ્ચિમી સરહદની નજીક સ્થિત હતું. ઉદ્યાન ચંદના શાસનકાળ દરમિયાન ચાંદ રાજ્ય પશ્ચિમ તરફ કોશી અને સુયાલ નદીઓ સુધી ફેલાયેલું હતું, જોકે રામગઢ અને કોટા હજુ પણ ભૂતપૂર્વ ખાસિયા શાસન હેઠળ રહ્યા. 1488 થી 1503 દરમિયાન કિરાત ચંદે અંતે નૈનીતાલ અને આસપાસના વિસ્તારો પર પોતાની સત્તા સ્થાપિત કરવામાં સફળતા મેળવી. બાદમાં, 1560માં ખાસિયા સરદારોએ રામગઢમાં થોડા સમય માટે સફળતા પ્રાપ્ત કરી હતી, (Credits: - Wikipedia)

13મી સદીમાં ત્રિલોક ચંદે ભીમતાલમાં કિલ્લો બનાવ્યો હતો, પરંતુ તે સમયે નૈનીતાલ ચાંદ રાજવંશના સત્તા વિસ્તારમાં ન હતો અને રાજ્યની પશ્ચિમી સરહદની નજીક સ્થિત હતું. ઉદ્યાન ચંદના શાસનકાળ દરમિયાન ચાંદ રાજ્ય પશ્ચિમ તરફ કોશી અને સુયાલ નદીઓ સુધી ફેલાયેલું હતું, જોકે રામગઢ અને કોટા હજુ પણ ભૂતપૂર્વ ખાસિયા શાસન હેઠળ રહ્યા. 1488 થી 1503 દરમિયાન કિરાત ચંદે અંતે નૈનીતાલ અને આસપાસના વિસ્તારો પર પોતાની સત્તા સ્થાપિત કરવામાં સફળતા મેળવી. બાદમાં, 1560માં ખાસિયા સરદારોએ રામગઢમાં થોડા સમય માટે સફળતા પ્રાપ્ત કરી હતી, (Credits: - Wikipedia)

5 / 7
એંગ્લો-નેપાળી યુદ્ધ (1814-1816) બાદ, કુમાઉ ટેબરીઓ બ્રિટિશ શાસન હેઠળ આવ્યા. નૈનીતાલ હિલ સ્ટેશન તરીકે 1841માં વિકસ્યું, જ્યારે શાહજહાંપુરના ખાંડના વેપારી પી. બેરોન દ્વારા અહીંનું પહેલું યુરોપિયન ઘર, પિલગ્રિમ લોજનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. (Credits: - Wikipedia)

એંગ્લો-નેપાળી યુદ્ધ (1814-1816) બાદ, કુમાઉ ટેબરીઓ બ્રિટિશ શાસન હેઠળ આવ્યા. નૈનીતાલ હિલ સ્ટેશન તરીકે 1841માં વિકસ્યું, જ્યારે શાહજહાંપુરના ખાંડના વેપારી પી. બેરોન દ્વારા અહીંનું પહેલું યુરોપિયન ઘર, પિલગ્રિમ લોજનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. (Credits: - Wikipedia)

6 / 7
આજે નૈનિતાલ ઉત્તરાખંડમાં એક પ્રસિદ્ધ હિલ સ્ટેશન અને લોકપ્રિય પર્યટન કેન્દ્ર તરીકે ઓળખાય છે. પ્રવાસીઓને આકર્ષવા માટે અહીં નૈનિ તળાવ, નૈના દેવી મંદિર, સ્નો વ્યુ પોઈન્ટ, ટિફિન ટોપ, હાઈ એલ્ટિટ્યુડ ઝૂ અને નૈનિતાલનું મોલ રોડ ખાસરૂપે પ્રસિદ્ધ છે. ( આ માહિતી વિવિધ ઐતિહાસિક તથ્યો અને સંશોધનો પર આધારિત છે. વિગતવાર માહિતી માટે, ઇતિહાસના પ્રમાણભૂત ગ્રંથો અને સંશોધનોનો અભ્યાસ કરવો ઉચિત રહેશે.) (Credits: - Wikipedia)

આજે નૈનિતાલ ઉત્તરાખંડમાં એક પ્રસિદ્ધ હિલ સ્ટેશન અને લોકપ્રિય પર્યટન કેન્દ્ર તરીકે ઓળખાય છે. પ્રવાસીઓને આકર્ષવા માટે અહીં નૈનિ તળાવ, નૈના દેવી મંદિર, સ્નો વ્યુ પોઈન્ટ, ટિફિન ટોપ, હાઈ એલ્ટિટ્યુડ ઝૂ અને નૈનિતાલનું મોલ રોડ ખાસરૂપે પ્રસિદ્ધ છે. ( આ માહિતી વિવિધ ઐતિહાસિક તથ્યો અને સંશોધનો પર આધારિત છે. વિગતવાર માહિતી માટે, ઇતિહાસના પ્રમાણભૂત ગ્રંથો અને સંશોધનોનો અભ્યાસ કરવો ઉચિત રહેશે.) (Credits: - Wikipedia)

7 / 7

Tv9 ગુજરાતી પર શહેર, નામ પાછળના ઈતિહાસની જાણકારી નિયમિત પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે. તો તમારે પણ ઈતિહાસના વધુ સમાચાર વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો.

ઈતિહાસઉત્તરાખંડજનરલ નોલેજ
Web Stories View more
દુનિયાનો સૌથી ખારો સમુદ્ર કયો છે?
દુનિયાનો સૌથી ખારો સમુદ્ર કયો છે?
2462 દિવસ પછી વિરાટ કોહલી સાથે આ શું થઇ ગયું?
2462 દિવસ પછી વિરાટ કોહલી સાથે આ શું થઇ ગયું?
એક્ટિંગ છોડી બિઝનેસવુમન બનેલી અભિનેત્રીનો આવો છે પરિવાર
એક્ટિંગ છોડી બિઝનેસવુમન બનેલી અભિનેત્રીનો આવો છે પરિવાર
કોફી પ્રેમીઓ, ધ્યાન રાખો! Coffee સાથે આ 5 વસ્તુઓ ખાવાનું આજથી જ કરો બંધ, નહીતર હેલ્થ બગડી શકે છે
કોફી પ્રેમીઓ, ધ્યાન રાખો! Coffee સાથે આ 5 વસ્તુઓ ખાવાનું આજથી જ કરો બંધ, નહીતર હેલ્થ બગડી શકે છે
HDFC Bank માંથી 60 લાખની લોન લેવા કેટલો પગાર જોઈએ ?
HDFC Bank માંથી 60 લાખની લોન લેવા કેટલો પગાર જોઈએ ?
વિરાટ કોહલીએ સતત ત્રણ સદી ફટકારી, અનેક રેકોર્ડ તોડ્યા
વિરાટ કોહલીએ સતત ત્રણ સદી ફટકારી, અનેક રેકોર્ડ તોડ્યા
Latest Videos View more
કલાણા ગામે બે જૂથો વચ્ચે અવારનવાર અથડામણ થતા અલ્પેશ ઠાકોર મેદાને
કલાણા ગામે બે જૂથો વચ્ચે અવારનવાર અથડામણ થતા અલ્પેશ ઠાકોર મેદાને
આ રાશિના જાતકોનું સ્વપ્ન વાસ્તિવકમાં ફેરવાઇ જશે, બેરોજગારને નોકરી મળશે
આ રાશિના જાતકોનું સ્વપ્ન વાસ્તિવકમાં ફેરવાઇ જશે, બેરોજગારને નોકરી મળશે
ગુજરાતમાં કડકડતી ઠંડી સાથે કમોસમી વરસાદની આગાહી
ગુજરાતમાં કડકડતી ઠંડી સાથે કમોસમી વરસાદની આગાહી
અમદાવાદનો સૌથી વ્યસ્ત સુભાષ બ્રિજ 5 દિવસ માટે બંધ
અમદાવાદનો સૌથી વ્યસ્ત સુભાષ બ્રિજ 5 દિવસ માટે બંધ
પાલનપુરમાં જાહેર માર્ગ પર લારી-ગલ્લા ધારક, પાથરણાવાળાઓનો અડીંગો !
પાલનપુરમાં જાહેર માર્ગ પર લારી-ગલ્લા ધારક, પાથરણાવાળાઓનો અડીંગો !
રાજકોટમાં પેંડા ગેંગને હથિયાર આપનારની ધરપકડ
રાજકોટમાં પેંડા ગેંગને હથિયાર આપનારની ધરપકડ
અંબાલાલ પટેલે આ તારીખ બાદ કમોસમી વરસાદની આગાહી કરી
અંબાલાલ પટેલે આ તારીખ બાદ કમોસમી વરસાદની આગાહી કરી
આ રાશિના જાતકોને નાણાકીય મુશ્કેલીઓમાંથી મુક્તિ મળશે, જુઓ Video
આ રાશિના જાતકોને નાણાકીય મુશ્કેલીઓમાંથી મુક્તિ મળશે, જુઓ Video
તલાટી મંત્રીઓની, રખડતા શ્વાન પકડવાની કામગીરીનો અમલ નહીં કરવાની ચીમકી
તલાટી મંત્રીઓની, રખડતા શ્વાન પકડવાની કામગીરીનો અમલ નહીં કરવાની ચીમકી
ઈન્ડિગોની ફ્લાઈટ મોડી પડતા-રદ થતા મુસાફરોએ મચાવ્યો હોબાળો
ઈન્ડિગોની ફ્લાઈટ મોડી પડતા-રદ થતા મુસાફરોએ મચાવ્યો હોબાળો
g clip-path="url(#clip0_868_265)">