हिन्दी English News9 ಕನ್ನಡ తెలుగు मराठी বাংলা ਪੰਜਾਬੀ தமிழ் অসমীয়া മലയാളം मनी9 TV9-UP
AQI
Sign In

By signing in or creating an account, you agree with Associated Broadcasting Company's Terms & Conditions and Privacy Policy.

Subscribe Whatsapp Channel
તાજા સમાચાર ક્રિકેટ ન્યૂઝ ગુજરાત વીડિયોઝ ફોટો ગેલેરી રાશિફળ ટેકનોલોજી રાષ્ટ્રીય વર્લ્ડ બિઝનેસ વેબસ્ટોરી મનોરંજન ટ્રેન્ડિંગ ટોપિક કૃષિ મહારાષ્ટ્ર

History of city name : મેહરાનગઢ કિલ્લાના નામ પાછળનો શું છે ઈતિહાસ ? જાણો આખી વાર્તા

મેહરાનગઢ કિલ્લો રાજસ્થાનના જોધપુર શહેરમાં આવેલો એક પ્રખ્યાત ઐતિહાસિક ગઢ છે. આ વિશાળ કિલ્લો એક ઊંચી ટેકરી પર સ્થિત છે, જે શહેરની સપાટી લગભગ 122 મીટર (અંદાજે 400 ફૂટ) ઊંચી છે, અને આખા કિલ્લાનું સંકુલ લગભગ 1200 એકર વિસ્તારમાં વિસ્તરેલું છે. તેનું નિર્માણ રાઠોડ કુળના રાજપૂત શાસક રાવ જોધાએ અંદાજે 1459ના સમયકાળમાં કરાવ્યું હતું.

| Updated on: Dec 01, 2025 | 6:36 PM
Share
મેહરાનગઢ નામની ઉત્પત્તિ સંસ્કૃતના ‘મિહિર’ (અર્થે–સૂર્ય) અને ‘ગઢ’ (અર્થે–કિલ્લો) શબ્દોથી થાય છે. સમય જતાં રાજસ્થાની ઉચ્ચારણમાં ‘મિહિરગઢ’ નામ બદલાઈ ‘મેહરાનગઢ’ બની ગયું. મૂળ નામનો અર્થ ‘સૂર્યનો કિલ્લો’ એવો થાય છે, કારણ કે રાઠોડ વંશના મુખ્ય આરાધ્ય દેવતા સૂર્ય દેવ છે.

મેહરાનગઢ નામની ઉત્પત્તિ સંસ્કૃતના ‘મિહિર’ (અર્થે–સૂર્ય) અને ‘ગઢ’ (અર્થે–કિલ્લો) શબ્દોથી થાય છે. સમય જતાં રાજસ્થાની ઉચ્ચારણમાં ‘મિહિરગઢ’ નામ બદલાઈ ‘મેહરાનગઢ’ બની ગયું. મૂળ નામનો અર્થ ‘સૂર્યનો કિલ્લો’ એવો થાય છે, કારણ કે રાઠોડ વંશના મુખ્ય આરાધ્ય દેવતા સૂર્ય દેવ છે.

1 / 7
મેહરાનગઢનું નિર્માણકાર્ય રાવ જોધાએ 1459માં શરૂ કરાવ્યું હોવા છતાં, આજે જે કિલ્લો દેખાય છે તેનો મોટો ભાગ મહારાજા જસવંત સિંહ (1638–1678)ના સમયમાં ઊભો થયો. આ ભવ્ય ગઢ શહેરના મધ્યભાગમાં આવેલી આશરે 125 મીટર ઊંચી ટેકરી પર વસેલો છે. કિલ્લાને ઘેરી રહેલી બાંધકામની દિવાલ લગભગ 35 મીટર ઊંચી અને 21 મીટર પહોળી છે, જેને કારણે તે રાજસ્થાનની સૌથી સુંદર ઐતિહાસિક ધરોહર તરીકે ઓળખાય છે. (Credits: - Wikipedia)

મેહરાનગઢનું નિર્માણકાર્ય રાવ જોધાએ 1459માં શરૂ કરાવ્યું હોવા છતાં, આજે જે કિલ્લો દેખાય છે તેનો મોટો ભાગ મહારાજા જસવંત સિંહ (1638–1678)ના સમયમાં ઊભો થયો. આ ભવ્ય ગઢ શહેરના મધ્યભાગમાં આવેલી આશરે 125 મીટર ઊંચી ટેકરી પર વસેલો છે. કિલ્લાને ઘેરી રહેલી બાંધકામની દિવાલ લગભગ 35 મીટર ઊંચી અને 21 મીટર પહોળી છે, જેને કારણે તે રાજસ્થાનની સૌથી સુંદર ઐતિહાસિક ધરોહર તરીકે ઓળખાય છે. (Credits: - Wikipedia)

2 / 7
મેહરાનગઢની આજની દેખાય એવી બહુભાગી રચનાઓ 17મી સદી પછીના શાસકો દ્વારા ઊભી કરવામાં આવી હતી. કિલ્લાના પરિસરમાં કુલ સાત દ્વાર છે, જેમાં મુખ્ય પ્રવેશ તરીકે ઓળખાતો ‘જય પોળ’ મહારાજા માનસિંહે 1806માં જયપુર અને બિકાનેરની સેનાઓ પર પ્રાપ્ત વિજયની સ્મૃતિમાં બનાવ્યો હતો. ‘ફત્તેહ પોળ’ નામનું બીજું દ્વાર મહારાજા અજિતસિંહના મુગલ સૈનાઓ પર મેળવાયેલા વિજયને યાદગાર બનાવે છે. મેહરાનગઢની ભવ્યતા વિશે નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા લેખક રુડયાર્ડ કિપલિંગે લખ્યું હતું કે, “આ ગઢ જાણે કોઈ વિશાળ દેવોએ ઊભો કર્યો હોય અને સવારની સૂર્યકિરણો તેને રંગીને તેજસ્વી બનાવતી હોય.” (Credits: - Wikipedia)

મેહરાનગઢની આજની દેખાય એવી બહુભાગી રચનાઓ 17મી સદી પછીના શાસકો દ્વારા ઊભી કરવામાં આવી હતી. કિલ્લાના પરિસરમાં કુલ સાત દ્વાર છે, જેમાં મુખ્ય પ્રવેશ તરીકે ઓળખાતો ‘જય પોળ’ મહારાજા માનસિંહે 1806માં જયપુર અને બિકાનેરની સેનાઓ પર પ્રાપ્ત વિજયની સ્મૃતિમાં બનાવ્યો હતો. ‘ફત્તેહ પોળ’ નામનું બીજું દ્વાર મહારાજા અજિતસિંહના મુગલ સૈનાઓ પર મેળવાયેલા વિજયને યાદગાર બનાવે છે. મેહરાનગઢની ભવ્યતા વિશે નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા લેખક રુડયાર્ડ કિપલિંગે લખ્યું હતું કે, “આ ગઢ જાણે કોઈ વિશાળ દેવોએ ઊભો કર્યો હોય અને સવારની સૂર્યકિરણો તેને રંગીને તેજસ્વી બનાવતી હોય.” (Credits: - Wikipedia)

3 / 7
કિલ્લાની અંદર અનેક ભવ્ય મહેલો આવેલાં છે, જે તેમની નાજુક કોતરણી અને વિશાળ આંગણાઓ માટે પ્રસિદ્ધ છે. અહીં ચામુંડા માતાજીનું પ્રાચીન મંદિર પણ સ્થિત છે, સાથે જ એક સંગ્રહાલય છે જેમાં રાજવંશના અનેક દુર્લભ અવશેષો સંગ્રહિત છે. કિલ્લાથી શહેર તરફ એક વળાંકવાળો રસ્તો ઉતરતો જાય છે. જયપુરની સેનાએ કરેલા હુમલા દરમિયાન છોડાયેલા તોપના ગોળાની નિશાનીઓ આજે પણ બીજા દરવાજા પર જોવા મળે છે. કિલ્લાના ઉત્તર-પૂર્વ ભાગમાં કિરત સિંહ સોઢાની છત્રી છે, જે તે યુદ્ધ દરમિયાન મેહરાનગઢની રક્ષા કરતાં શહીદ થયા હતા. (Credits: - Wikipedia)

કિલ્લાની અંદર અનેક ભવ્ય મહેલો આવેલાં છે, જે તેમની નાજુક કોતરણી અને વિશાળ આંગણાઓ માટે પ્રસિદ્ધ છે. અહીં ચામુંડા માતાજીનું પ્રાચીન મંદિર પણ સ્થિત છે, સાથે જ એક સંગ્રહાલય છે જેમાં રાજવંશના અનેક દુર્લભ અવશેષો સંગ્રહિત છે. કિલ્લાથી શહેર તરફ એક વળાંકવાળો રસ્તો ઉતરતો જાય છે. જયપુરની સેનાએ કરેલા હુમલા દરમિયાન છોડાયેલા તોપના ગોળાની નિશાનીઓ આજે પણ બીજા દરવાજા પર જોવા મળે છે. કિલ્લાના ઉત્તર-પૂર્વ ભાગમાં કિરત સિંહ સોઢાની છત્રી છે, જે તે યુદ્ધ દરમિયાન મેહરાનગઢની રક્ષા કરતાં શહીદ થયા હતા. (Credits: - Wikipedia)

4 / 7
1458માં રણમલનાં 24 પુત્રોમાંથી એક રાવ જોધા (1438–1488) જોધપુરના 15મા રાઠોર શાસક તરીકે ગાદીએ બેઠા. સત્તા સંભાળ્યા થોડા જ સમયમાં તેમને સમજાયું કે તે સમયની રાજધાની મંડોરનો કિલ્લો સુરક્ષાની દૃષ્ટિએ પૂરતો મજબૂત નહોતો. તેથી તેમણે રાજધાનીને વધુ સુરક્ષિત સ્થળે ખસેડવાનો નિર્ણય કર્યો. મંડોરથી લગભગ 9 કિલોમીટર દક્ષિણ તરફ આવેલી એક ઊંચી ખડકાળ ટેકરી પસંદ કરાઈ અને 12 મે 1459ના રોજ ત્યાં નવા કિલ્લાની પાયાની શિલા મૂકી. આ ટેકરી ‘ભાઉરચીડીયા’ અથવા ‘ચીડિયાઓની ટેકરી’ તરીકે જાણીતી હતી. લોકકથાઓ અનુસાર, આ સ્થળે માત્ર એક જ વ્યક્તિ વસતો હતો, એક સાધુ, જેઓ ‘ચીડીયા નાથજી’ તરીકે પ્રસિદ્ધ હતા. તેમને સ્થળ છોડાવવાના કારણે સાધુએ રાવ જોધાને શાપ આપ્યો “જોધા! તારો ગઢ હંમેશા પાણી માટે તરસશે!” રાજાએ પછી સાધુની પ્રસન્નતા માટે તેમની ગુફા પાસે મંદિર અને નાનું ઘર બાંધાવ્યું. તેમ છતાં, કહેવામાં આવે છે કે આ વિસ્તારને આજે પણ દર ત્રણ ચાર વર્ષે આ ક્ષેત્રને દુષ્કાળનો સામનો કરવો પડે છે. (Credits: - Wikipedia)

1458માં રણમલનાં 24 પુત્રોમાંથી એક રાવ જોધા (1438–1488) જોધપુરના 15મા રાઠોર શાસક તરીકે ગાદીએ બેઠા. સત્તા સંભાળ્યા થોડા જ સમયમાં તેમને સમજાયું કે તે સમયની રાજધાની મંડોરનો કિલ્લો સુરક્ષાની દૃષ્ટિએ પૂરતો મજબૂત નહોતો. તેથી તેમણે રાજધાનીને વધુ સુરક્ષિત સ્થળે ખસેડવાનો નિર્ણય કર્યો. મંડોરથી લગભગ 9 કિલોમીટર દક્ષિણ તરફ આવેલી એક ઊંચી ખડકાળ ટેકરી પસંદ કરાઈ અને 12 મે 1459ના રોજ ત્યાં નવા કિલ્લાની પાયાની શિલા મૂકી. આ ટેકરી ‘ભાઉરચીડીયા’ અથવા ‘ચીડિયાઓની ટેકરી’ તરીકે જાણીતી હતી. લોકકથાઓ અનુસાર, આ સ્થળે માત્ર એક જ વ્યક્તિ વસતો હતો, એક સાધુ, જેઓ ‘ચીડીયા નાથજી’ તરીકે પ્રસિદ્ધ હતા. તેમને સ્થળ છોડાવવાના કારણે સાધુએ રાવ જોધાને શાપ આપ્યો “જોધા! તારો ગઢ હંમેશા પાણી માટે તરસશે!” રાજાએ પછી સાધુની પ્રસન્નતા માટે તેમની ગુફા પાસે મંદિર અને નાનું ઘર બાંધાવ્યું. તેમ છતાં, કહેવામાં આવે છે કે આ વિસ્તારને આજે પણ દર ત્રણ ચાર વર્ષે આ ક્ષેત્રને દુષ્કાળનો સામનો કરવો પડે છે. (Credits: - Wikipedia)

5 / 7
કિલ્લાની અંદર અનેક સુઘડ અને સુંદર રીતે સજાવેલા મહેલ સ્થિત છે. તેમાં મોતી મહેલ, ફૂલ મહેલ, શીશ મહેલ, સીલેહ ખાના અને દૌલત ખાના ખાસ જાણીતા છે. કિલ્લાનું સંગ્રહાલય પણ આ મહેલોના વિવિધ વિભાગોમાં ફેલાયેલું છે, જ્યાં પાલખીઓ, અંબાડીઓ, લઘુચિત્રો, સંગીત વાદ્યો, રાજવસ્ત્રો અને અનેક વિશેષ પ્રદર્શન સામગ્રી રાખવામાં આવી છે. કિલ્લાના પરિસરમાં સ્થિત કિલકિલા જેવા તોપખાના સારી રીતે સંરક્ષિત છે, અને અહીંથી જોધપુર શહેરનું અદભૂત દૃશ્ય નિહાળી શકાય છે. (Credits: - Wikipedia)

કિલ્લાની અંદર અનેક સુઘડ અને સુંદર રીતે સજાવેલા મહેલ સ્થિત છે. તેમાં મોતી મહેલ, ફૂલ મહેલ, શીશ મહેલ, સીલેહ ખાના અને દૌલત ખાના ખાસ જાણીતા છે. કિલ્લાનું સંગ્રહાલય પણ આ મહેલોના વિવિધ વિભાગોમાં ફેલાયેલું છે, જ્યાં પાલખીઓ, અંબાડીઓ, લઘુચિત્રો, સંગીત વાદ્યો, રાજવસ્ત્રો અને અનેક વિશેષ પ્રદર્શન સામગ્રી રાખવામાં આવી છે. કિલ્લાના પરિસરમાં સ્થિત કિલકિલા જેવા તોપખાના સારી રીતે સંરક્ષિત છે, અને અહીંથી જોધપુર શહેરનું અદભૂત દૃશ્ય નિહાળી શકાય છે. (Credits: - Wikipedia)

6 / 7
આ કિલ્લામાં દર વર્ષે઼ અનેક ખાસ સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો યોજાય છે, જેમાં વર્લ્ડ સેક્રેડ સ્પિરિટ ફેસ્ટિવલ અને રાજસ્થાન ઇન્ટરનેશનલ ફોક ફેસ્ટિવલ જેવા પ્રખ્યાત ઉત્સવોનો સમાવેશ થાય છે. ( આ માહિતી વિવિધ ઐતિહાસિક તથ્યો અને સંશોધનો પર આધારિત છે. વિગતવાર માહિતી માટે, ઇતિહાસના પ્રમાણભૂત ગ્રંથો અને સંશોધનોનો અભ્યાસ કરવો ઉચિત રહેશે.) (Credits: - Wikipedia)

આ કિલ્લામાં દર વર્ષે઼ અનેક ખાસ સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો યોજાય છે, જેમાં વર્લ્ડ સેક્રેડ સ્પિરિટ ફેસ્ટિવલ અને રાજસ્થાન ઇન્ટરનેશનલ ફોક ફેસ્ટિવલ જેવા પ્રખ્યાત ઉત્સવોનો સમાવેશ થાય છે. ( આ માહિતી વિવિધ ઐતિહાસિક તથ્યો અને સંશોધનો પર આધારિત છે. વિગતવાર માહિતી માટે, ઇતિહાસના પ્રમાણભૂત ગ્રંથો અને સંશોધનોનો અભ્યાસ કરવો ઉચિત રહેશે.) (Credits: - Wikipedia)

7 / 7

Tv9 ગુજરાતી પર શહેર, નામ પાછળના ઈતિહાસની જાણકારી નિયમિત પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે. તો તમારે પણ ઈતિહાસના વધુ સમાચાર વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો.

ઈતિહાસજનરલ નોલેજરાજસ્થાન
Web Stories View more
દુનિયાનો સૌથી ખારો સમુદ્ર કયો છે?
દુનિયાનો સૌથી ખારો સમુદ્ર કયો છે?
2462 દિવસ પછી વિરાટ કોહલી સાથે આ શું થઇ ગયું?
2462 દિવસ પછી વિરાટ કોહલી સાથે આ શું થઇ ગયું?
એક્ટિંગ છોડી બિઝનેસવુમન બનેલી અભિનેત્રીનો આવો છે પરિવાર
એક્ટિંગ છોડી બિઝનેસવુમન બનેલી અભિનેત્રીનો આવો છે પરિવાર
કોફી પ્રેમીઓ, ધ્યાન રાખો! Coffee સાથે આ 5 વસ્તુઓ ખાવાનું આજથી જ કરો બંધ, નહીતર હેલ્થ બગડી શકે છે
કોફી પ્રેમીઓ, ધ્યાન રાખો! Coffee સાથે આ 5 વસ્તુઓ ખાવાનું આજથી જ કરો બંધ, નહીતર હેલ્થ બગડી શકે છે
HDFC Bank માંથી 60 લાખની લોન લેવા કેટલો પગાર જોઈએ ?
HDFC Bank માંથી 60 લાખની લોન લેવા કેટલો પગાર જોઈએ ?
વિરાટ કોહલીએ સતત ત્રણ સદી ફટકારી, અનેક રેકોર્ડ તોડ્યા
વિરાટ કોહલીએ સતત ત્રણ સદી ફટકારી, અનેક રેકોર્ડ તોડ્યા
Latest Videos View more
આ રાશિના જાતકોનું સ્વપ્ન વાસ્તિવકમાં ફેરવાઇ જશે, બેરોજગારને નોકરી મળશે
આ રાશિના જાતકોનું સ્વપ્ન વાસ્તિવકમાં ફેરવાઇ જશે, બેરોજગારને નોકરી મળશે
ગુજરાતમાં કડકડતી ઠંડી સાથે કમોસમી વરસાદની આગાહી
ગુજરાતમાં કડકડતી ઠંડી સાથે કમોસમી વરસાદની આગાહી
અમદાવાદનો સૌથી વ્યસ્ત સુભાષ બ્રિજ 5 દિવસ માટે બંધ
અમદાવાદનો સૌથી વ્યસ્ત સુભાષ બ્રિજ 5 દિવસ માટે બંધ
પાલનપુરમાં જાહેર માર્ગ પર લારી-ગલ્લા ધારક, પાથરણાવાળાઓનો અડીંગો !
પાલનપુરમાં જાહેર માર્ગ પર લારી-ગલ્લા ધારક, પાથરણાવાળાઓનો અડીંગો !
રાજકોટમાં પેંડા ગેંગને હથિયાર આપનારની ધરપકડ
રાજકોટમાં પેંડા ગેંગને હથિયાર આપનારની ધરપકડ
અંબાલાલ પટેલે આ તારીખ બાદ કમોસમી વરસાદની આગાહી કરી
અંબાલાલ પટેલે આ તારીખ બાદ કમોસમી વરસાદની આગાહી કરી
આ રાશિના જાતકોને નાણાકીય મુશ્કેલીઓમાંથી મુક્તિ મળશે, જુઓ Video
આ રાશિના જાતકોને નાણાકીય મુશ્કેલીઓમાંથી મુક્તિ મળશે, જુઓ Video
તલાટી મંત્રીઓની, રખડતા શ્વાન પકડવાની કામગીરીનો અમલ નહીં કરવાની ચીમકી
તલાટી મંત્રીઓની, રખડતા શ્વાન પકડવાની કામગીરીનો અમલ નહીં કરવાની ચીમકી
ઈન્ડિગોની ફ્લાઈટ મોડી પડતા-રદ થતા મુસાફરોએ મચાવ્યો હોબાળો
ઈન્ડિગોની ફ્લાઈટ મોડી પડતા-રદ થતા મુસાફરોએ મચાવ્યો હોબાળો
તથ્ય પટેલની 'સાપરાધ મનુષ્યવધ' કલમ દૂર કરવાની અરજી કોર્ટે ફગાવી
તથ્ય પટેલની 'સાપરાધ મનુષ્યવધ' કલમ દૂર કરવાની અરજી કોર્ટે ફગાવી
g clip-path="url(#clip0_868_265)">