हिन्दी English News9 ಕನ್ನಡ తెలుగు मराठी বাংলা ਪੰਜਾਬੀ தமிழ் অসমীয়া മലയാളം मनी9 TV9-UP
AQI
Sign In

By signing in or creating an account, you agree with Associated Broadcasting Company's Terms & Conditions and Privacy Policy.

Subscribe Whatsapp Channel
તાજા સમાચાર ક્રિકેટ ન્યૂઝ ગુજરાત વીડિયોઝ ફોટો ગેલેરી રાશિફળ ટેકનોલોજી રાષ્ટ્રીય વર્લ્ડ બિઝનેસ વેબસ્ટોરી મનોરંજન ટ્રેન્ડિંગ ટોપિક કૃષિ મહારાષ્ટ્ર

History of city name : ઇન્દોરના નામ પાછળનો શું છે ઈતિહાસ ? જાણો આખી વાર્તા

ઈન્દોર મધ્ય પ્રદેશનું એક અગત્યનું શહેર છે, જેને રાજ્યનું મુખ્ય વાણિજ્ય કેન્દ્ર ગણવામાં આવે છે. ભોપાલ, જે રાજ્યની રાજધાની છે, તેનાથી આશરે 190 કિમી દૂર આવેલું છે. સ્વચ્છતા અભિયાનમાં ઈન્દોરે અનોખી સિદ્ધિ હાંસલ કરી છે અને સતત 8 વર્ષ સુધી ભારતનું સૌથી સ્વચ્છ શહેર તરીકે માન્યતા મેળવી છે. ઉપરાંત, મધ્ય ભારતનું સૌથી મોટું શૈક્ષણિક કેન્દ્ર પણ ઈન્દોર જ માનવામાં આવે છે.

| Updated on: Aug 27, 2025 | 7:14 PM
Share
ગુપ્તકાલીન શિલાલેખોમાં ઈન્દોરને "ઇન્દ્રપુરા" તરીકે ઓળખવામાં આવતું હતું. માન્યતા મુજબ, આ શહેરનું નામ અહીં આવેલા ઇન્દ્રેશ્વર મહાદેવ મંદિરમાંથી પ્રેરિત છે, જ્યાં ભગવાન શિવની આરાધના કરવામાં આવે છે. લોકવાયકા પ્રમાણે દેવરાજ ઇન્દ્રે આ સ્થળે તપસ્યા કરી હતી અને ઋષિ સ્વામી ઇન્દ્રપુરીને મંદિર સ્થાપન માટે પ્રેરિત કર્યા હતા. સમય જતાં, મરાઠા શાસક હોલકર વંશના તુકોજીરાવ હોલકરે આ મંદિરમાં જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો. ઐતિહાસિક દસ્તાવેજો મુજબ ઈન્દોરને અગાઉ "ઇન્દુર" નામથી પણ ઓળખવામાં આવતું હતું. (Credits: - Wikipedia)

ગુપ્તકાલીન શિલાલેખોમાં ઈન્દોરને "ઇન્દ્રપુરા" તરીકે ઓળખવામાં આવતું હતું. માન્યતા મુજબ, આ શહેરનું નામ અહીં આવેલા ઇન્દ્રેશ્વર મહાદેવ મંદિરમાંથી પ્રેરિત છે, જ્યાં ભગવાન શિવની આરાધના કરવામાં આવે છે. લોકવાયકા પ્રમાણે દેવરાજ ઇન્દ્રે આ સ્થળે તપસ્યા કરી હતી અને ઋષિ સ્વામી ઇન્દ્રપુરીને મંદિર સ્થાપન માટે પ્રેરિત કર્યા હતા. સમય જતાં, મરાઠા શાસક હોલકર વંશના તુકોજીરાવ હોલકરે આ મંદિરમાં જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો. ઐતિહાસિક દસ્તાવેજો મુજબ ઈન્દોરને અગાઉ "ઇન્દુર" નામથી પણ ઓળખવામાં આવતું હતું. (Credits: - Wikipedia)

1 / 6
ગુપ્ત સામ્રાજ્યકાળના શિલાલેખોમાં ઈન્દોરનો ઉલ્લેખ "ઇન્દ્રપુરા" તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. ઈ.સ. 146 ગુપ્ત યુગ (સન 465)ના કોપર પ્લેટ શિલાલેખમાં આ નગરનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. તે સમયના દસ્તાવેજોમાં જણાવાયું છે કે ઇન્દ્રપુરા તે સમયે તેના સૂર્ય મંદિર માટે પ્રસિદ્ધ હતું. ઈ.સ. 464-65 દરમિયાન ગુપ્ત વંશના રાજા સ્કંદગુપ્તે આ મંદિરની નિરંતર સંભાળ માટે દાન આપ્યું હતું. આ પ્રસિદ્ધ સૂર્ય મંદિરનું નિર્માણ શહેરના બે વેપારીઓ અચલવર્મન અને ભૃકુન્ઠસિંહ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. (Credits: - Wikipedia)

ગુપ્ત સામ્રાજ્યકાળના શિલાલેખોમાં ઈન્દોરનો ઉલ્લેખ "ઇન્દ્રપુરા" તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. ઈ.સ. 146 ગુપ્ત યુગ (સન 465)ના કોપર પ્લેટ શિલાલેખમાં આ નગરનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. તે સમયના દસ્તાવેજોમાં જણાવાયું છે કે ઇન્દ્રપુરા તે સમયે તેના સૂર્ય મંદિર માટે પ્રસિદ્ધ હતું. ઈ.સ. 464-65 દરમિયાન ગુપ્ત વંશના રાજા સ્કંદગુપ્તે આ મંદિરની નિરંતર સંભાળ માટે દાન આપ્યું હતું. આ પ્રસિદ્ધ સૂર્ય મંદિરનું નિર્માણ શહેરના બે વેપારીઓ અચલવર્મન અને ભૃકુન્ઠસિંહ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. (Credits: - Wikipedia)

2 / 6
સન 1715માં મરાઠા સેનાએ આ વિસ્તાર પર આક્રમણ કર્યું અને કમ્પેલ ખાતેના મુઘલ અધિકારી પાસેથી કરની માંગણી કરી. આ દબાણને કારણે અધિકારી ઉજ્જૈન ભાગી ગયા, જ્યારે સ્થાનિક જમીનદારો મરાઠાઓને કર ચુકવવા તૈયાર થયા. તે સમયે મુખ્ય જમીનદાર નંદલાલ ચૌધરીએ મરાઠાઓને અંદાજે 25,000 રૂપિયાનો કર આપ્યો હતો. બાદમાં, માલવાના મુઘલ સુબેદાર જયસિંહ બીજા 8 મે 1715ના રોજ કમ્પેલ પહોંચ્યા અને ગામ નજીક થયેલા યુદ્ધમાં મરાઠાઓને પરાજિત કર્યા. જોકે, શરૂઆતના વિજય પછી પણ મરાઠાઓએ હાર ન માની. 1716ની શરૂઆતમાં તેઓ ફરી પાછા આવ્યા, 1717માં કમ્પેલ પર ફરી હુમલો કર્યો, અને માર્ચ 1718માં સંતાજી ભોંસલેના નેતૃત્વ હેઠળ એક વધુ મોટું આક્રમણ કર્યું. પરંતુ આ વખતે તેમનો પ્રયાસ નિષ્ફળ રહ્યો. (Credits: - Wikipedia)

સન 1715માં મરાઠા સેનાએ આ વિસ્તાર પર આક્રમણ કર્યું અને કમ્પેલ ખાતેના મુઘલ અધિકારી પાસેથી કરની માંગણી કરી. આ દબાણને કારણે અધિકારી ઉજ્જૈન ભાગી ગયા, જ્યારે સ્થાનિક જમીનદારો મરાઠાઓને કર ચુકવવા તૈયાર થયા. તે સમયે મુખ્ય જમીનદાર નંદલાલ ચૌધરીએ મરાઠાઓને અંદાજે 25,000 રૂપિયાનો કર આપ્યો હતો. બાદમાં, માલવાના મુઘલ સુબેદાર જયસિંહ બીજા 8 મે 1715ના રોજ કમ્પેલ પહોંચ્યા અને ગામ નજીક થયેલા યુદ્ધમાં મરાઠાઓને પરાજિત કર્યા. જોકે, શરૂઆતના વિજય પછી પણ મરાઠાઓએ હાર ન માની. 1716ની શરૂઆતમાં તેઓ ફરી પાછા આવ્યા, 1717માં કમ્પેલ પર ફરી હુમલો કર્યો, અને માર્ચ 1718માં સંતાજી ભોંસલેના નેતૃત્વ હેઠળ એક વધુ મોટું આક્રમણ કર્યું. પરંતુ આ વખતે તેમનો પ્રયાસ નિષ્ફળ રહ્યો. (Credits: - Wikipedia)

3 / 6
સન 1733માં પેશ્વાએ 28 અને અડધા પરગણાને એકત્ર કરીને મલ્હારરાવ હોલકરને સોંપ્યા. તેમના સમયમાં આ પરગણાનું મુખ્ય મથક ફરીથી કમ્પેલમાં સ્થપાયું. મલ્હારરાવના અવસાન બાદ, તેમની પુત્રવધૂ અહિલ્યાબાઈ હોલકરે 1766માં મુખ્ય મથક ઇન્દોર ખસેડ્યું અને કમ્પેલ તાલુકાનું નામ બદલીને ઇન્દોર તાલુકામાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવ્યું. ત્યારબાદ 1767માં અહિલ્યાબાઈ હોલકરે રાજધાની મહેશ્વર ખસેડી, છતાં ઇન્દોર વેપાર અને સૈનિક પ્રવૃત્તિઓ માટે મહત્વનું કેન્દ્ર બન્યું રહ્યું.

સન 1733માં પેશ્વાએ 28 અને અડધા પરગણાને એકત્ર કરીને મલ્હારરાવ હોલકરને સોંપ્યા. તેમના સમયમાં આ પરગણાનું મુખ્ય મથક ફરીથી કમ્પેલમાં સ્થપાયું. મલ્હારરાવના અવસાન બાદ, તેમની પુત્રવધૂ અહિલ્યાબાઈ હોલકરે 1766માં મુખ્ય મથક ઇન્દોર ખસેડ્યું અને કમ્પેલ તાલુકાનું નામ બદલીને ઇન્દોર તાલુકામાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવ્યું. ત્યારબાદ 1767માં અહિલ્યાબાઈ હોલકરે રાજધાની મહેશ્વર ખસેડી, છતાં ઇન્દોર વેપાર અને સૈનિક પ્રવૃત્તિઓ માટે મહત્વનું કેન્દ્ર બન્યું રહ્યું.

4 / 6
1818માં ત્રીજા અંગ્રેજ-મરાઠા યુદ્ધ પછી, ઇન્દોર બ્રિટિશ સંરક્ષણ હેઠળ આવ્યું. હોલકરો પાસે આંતરિક શાસનનો અધિકાર રહ્યો, પરંતુ વિદેશ નીતિ અને સૈન્ય બ્રિટિશના કબજામાં હતું. ઇન્દોરમાં બ્રિટિશ સમયગાળા દરમિયાન આધુનિક પ્રશાસન, રેલવે અને ન્યાયવ્યવસ્થા વિકસાવી. (Credits: - Wikipedia)

1818માં ત્રીજા અંગ્રેજ-મરાઠા યુદ્ધ પછી, ઇન્દોર બ્રિટિશ સંરક્ષણ હેઠળ આવ્યું. હોલકરો પાસે આંતરિક શાસનનો અધિકાર રહ્યો, પરંતુ વિદેશ નીતિ અને સૈન્ય બ્રિટિશના કબજામાં હતું. ઇન્દોરમાં બ્રિટિશ સમયગાળા દરમિયાન આધુનિક પ્રશાસન, રેલવે અને ન્યાયવ્યવસ્થા વિકસાવી. (Credits: - Wikipedia)

5 / 6
ભારતને 1947માં સ્વતંત્રતા મળ્યા પછી હોલકર રાજ્ય સહિત આસપાસના અન્ય રજવાડાઓ ભારતીય સંઘ સાથે જોડાયા. ત્યારબાદ 1 નવેમ્બર 1956ના રોજ મધ્ય ભારતનું મધ્ય પ્રદેશમાં વિલિનીકરણ થયું, જેના પરિણામે ઇન્દોર પણ આ રાજ્યનો હિસ્સો બની ગયું. ( આ માહિતી વિવિધ ઐતિહાસિક તથ્યો અને સંશોધનો પર આધારિત છે. વિગતવાર માહિતી માટે, ઇતિહાસના પ્રમાણભૂત ગ્રંથો અને સંશોધનોનો અભ્યાસ કરવો ઉચિત રહેશે.) (Credits: - Wikipedia)

ભારતને 1947માં સ્વતંત્રતા મળ્યા પછી હોલકર રાજ્ય સહિત આસપાસના અન્ય રજવાડાઓ ભારતીય સંઘ સાથે જોડાયા. ત્યારબાદ 1 નવેમ્બર 1956ના રોજ મધ્ય ભારતનું મધ્ય પ્રદેશમાં વિલિનીકરણ થયું, જેના પરિણામે ઇન્દોર પણ આ રાજ્યનો હિસ્સો બની ગયું. ( આ માહિતી વિવિધ ઐતિહાસિક તથ્યો અને સંશોધનો પર આધારિત છે. વિગતવાર માહિતી માટે, ઇતિહાસના પ્રમાણભૂત ગ્રંથો અને સંશોધનોનો અભ્યાસ કરવો ઉચિત રહેશે.) (Credits: - Wikipedia)

6 / 6

Tv9 ગુજરાતી પર શહેર, નામ પાછળના ઈતિહાસની જાણકારી નિયમિત પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે. તો તમારે પણ ઈતિહાસના વધુ સમાચાર વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો.

ઈતિહાસજનરલ નોલેજમધ્ય પ્રદેશ
Web Stories View more
કેએલ રાહુલે રોહિત શર્માનો વર્લ્ડ રેકોર્ડ તોડ્યો
કેએલ રાહુલે રોહિત શર્માનો વર્લ્ડ રેકોર્ડ તોડ્યો
Jaggery : શું ગોળ રેફ્રિજરેટરમાં સ્ટોર કરાય ?
Jaggery : શું ગોળ રેફ્રિજરેટરમાં સ્ટોર કરાય ?
Plant In Pot : માટી કે પ્લાસ્ટિક.... છોડ ઉગાડવા માટે ક્યું કૂંડુ સૌથી સારું ? જાણો
Plant In Pot : માટી કે પ્લાસ્ટિક.... છોડ ઉગાડવા માટે ક્યું કૂંડુ સૌથી સારું ? જાણો
E-Visa : હવે રશિયન લોકો ભારત ફરવા આવશે, જાણો કેમ
E-Visa : હવે રશિયન લોકો ભારત ફરવા આવશે, જાણો કેમ
આ ખેલાડીઓ IPL 2026 માં ફક્ત 4-5 મેચ રમવા આવશે
આ ખેલાડીઓ IPL 2026 માં ફક્ત 4-5 મેચ રમવા આવશે
આવો છે ગૌતમી કપૂરનો પરિવાર
આવો છે ગૌતમી કપૂરનો પરિવાર
Latest Videos View more
દાણીલીમડામાં 4 દિવસમાં ક્રાઈમ બ્રાંચે દુષ્કર્મના આરોપીને ઝડપી પાડ્યો
દાણીલીમડામાં 4 દિવસમાં ક્રાઈમ બ્રાંચે દુષ્કર્મના આરોપીને ઝડપી પાડ્યો
સક્ષમ નેતૃત્વને કારણે વિશ્વ ભારત પાસેથી માર્ગદર્શન મેળવે છેઃઆનંદીબહેન
સક્ષમ નેતૃત્વને કારણે વિશ્વ ભારત પાસેથી માર્ગદર્શન મેળવે છેઃઆનંદીબહેન
Aravalli : રતનપુર ચેકપોસ્ટ પર 1.5 કરોડની રોકડ સાથે ઝડપાયો યુવક
Aravalli : રતનપુર ચેકપોસ્ટ પર 1.5 કરોડની રોકડ સાથે ઝડપાયો યુવક
સુરત એરપોર્ટ પર બેંગકોક જતા મુસાફર પાસેથી ડાયમંડ અને ડોલર ઝડપાયા
સુરત એરપોર્ટ પર બેંગકોક જતા મુસાફર પાસેથી ડાયમંડ અને ડોલર ઝડપાયા
જામનગરની ઓશવાળ આયુષ હોસ્પિટલને PMJAY યોજનામાંથી સસ્પેન્ડ કરાઈ
જામનગરની ઓશવાળ આયુષ હોસ્પિટલને PMJAY યોજનામાંથી સસ્પેન્ડ કરાઈ
સંજય કોરડિયાના ફેક આઈડીનું પાકિસ્તાની કનેક્શન આવ્યું સામે
સંજય કોરડિયાના ફેક આઈડીનું પાકિસ્તાની કનેક્શન આવ્યું સામે
પારડીના ઉમરસાડીમાં એલ્યુમિનિયમનો પાવડર બનાવતી કંપનીમાં લાગી ભીષણ આગ
પારડીના ઉમરસાડીમાં એલ્યુમિનિયમનો પાવડર બનાવતી કંપનીમાં લાગી ભીષણ આગ
અંબાલાલ પટેલની આગાહીએ ખેડૂતોની ચિંતા વધારી !
અંબાલાલ પટેલની આગાહીએ ખેડૂતોની ચિંતા વધારી !
આ રાશિના જાતકોને પૈસાને લઈને કૌટુંબિક વિવાદ થઈ શકે છે, જુઓ Video
આ રાશિના જાતકોને પૈસાને લઈને કૌટુંબિક વિવાદ થઈ શકે છે, જુઓ Video
ગુજરાતના ખેડૂતોની આત્મહત્યાનો મુદ્દો સંસદમાં ગૂંજ્યો
ગુજરાતના ખેડૂતોની આત્મહત્યાનો મુદ્દો સંસદમાં ગૂંજ્યો
g clip-path="url(#clip0_868_265)">