સૃષ્ટિ પહેલાં ભગવાન શિવ હતા કે ભગવાન વિષ્ણુ ? જાણો કથા અનુસાર વાતો
હિંદુ શાસ્ત્રો અને કથાઓ અનુસાર, ભગવાન શિવ અને ભગવાન વિષ્ણુ બંને સૃષ્ટિમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે, પરંતુ આ બંનેને લઈને દરેકના મનમાં વારંવાર એક પ્રશ્ન આવે છે કે શું ભગવાન વિષ્ણુ સૃષ્ટિ પહેલા આવ્યા હતા કે ભગવાન શિવ. લોકો એ પણ જાણવા માંગે છે કે આ બેમાંથી કોણ શ્રેષ્ઠ છે. તો ચાલો જાણીએ
જો આપણે ત્રિદેવોની વાતો કરીએ તો તે અજન્મા, અપ્રકટ, નિરાકાર, નિર્ગુણ અને નિર્વિકાર માનવામાં આવે છે. જ્યારે આપણે ‘શિવ’ કહીએ છીએ ત્યારે આપણે નિરાકાર ભગવાનની વાત કરીએ છીએ, જ્યારે આપણે ‘સદાશિવ’ કહીએ છીએ, ત્યારે આપણે મહાન ભગવાનની વાત કરીએ છીએ અને જ્યારે આપણે શંકર અથવા મહેશ કહીએ છીએ, ત્યારે આપણે સતી અથવા પાર્વતીના પતિ મહાદેવની વાત કરીએ છીએ. ઘણા લોકો આ તફાવતને જાણતા નથી અને શંકર, શિવ અને સદાશિવને સમાન માને છે જ્યારે શિવ આ બધાના સ્ત્રોત છે.
વાસ્તવમાં શૈવ સંપ્રદાય (ભગવાન શિવમાં માને છે તે) અને વૈષ્ણવ સંપ્રદાય (ભગવાન વિષ્ણુમાં માને છે તે) પોતપોતાના દેવોને શ્રેષ્ઠ માને છે. શૈવ સંપ્રદાય માને છે કે ભગવાન વિષ્ણુ અને ભગવાન બ્રહ્મા ભગવાન શિવમાંથી ઉત્પન્ન થયા છે, જ્યારે વૈષ્ણવ સંપ્રદાય માને છે કે બંને દેવતાઓ ભગવાન વિષ્ણુમાંથી ઉત્પન્ન થયા છે.
ભગવાન શિવ અને ભગવાન વિષ્ણુની ઉત્પત્તિ વિશે પુરાણ શું કહે છે?
વિષ્ણુ પુરાણ, શ્રીમદ ભાગવત, શ્રીમદ ભગવદ ગીતા, બ્રહ્મવૈવર્ત પુરાણ વગેરેમાં વિષ્ણુને ઉત્પત્તિકર્તા માનવામાં આવે છે. જેમાંથી બ્રહ્મા અને શિવ બંનેની ઉત્પત્તિ થઈ છે. પરંતુ શિવ પુરાણ અને લિંગ પુરાણ ભગવાન વિષ્ણુને બદલે ભગવાન શિવને સ્ત્રોત માને છે અને તેમની પાસેથી બ્રહ્મા અને વિષ્ણુની ઉત્પત્તિ જણાવે છે. શિવ પુરાણમાં શિવ સ્તંભના રૂપમાં દેખાય છે અને આ સાબિત કરે છે કે તેઓ માત્ર વિષ્ણુ અને બ્રહ્માથી મોટા નથી પરંતુ તેમની ઉત્પત્તિના સ્ત્રોત પણ છે. શ્રીમદ ભાગવતપુરાણ, શ્રીમદ ભગવદ્ ગીતા, મહાભારતના વિષ્ણુસહસ્ત્રનમમાં, રુદ્ર એટલે કે શિવને જગતની ઉત્પત્તિ તરીકે વર્ણવવામાં આવી છે અને કહેવામાં આવ્યું છે કે દરેક વસ્તુની ઉત્પત્તિ તેમનાથી થઈ છે.
તમામ ધાર્મિક ગ્રંથોમાં માત્ર રામચરિતમાનસ જ જણાવે છે કે શિવ વિષ્ણુના ઉપાસક છે અને વિષ્ણુ શિવના ઉપાસક છે અને ‘હર’ અને ‘હરિ’ વચ્ચે કોઈ ભેદ નથી. જો કે કોની ઉત્પત્તિ કોની પાસેથી થઈ તેનો કોઈ ચોક્કસ જવાબ નથી. કારણ કે પુરાણ જેને સમર્પિત છે તે દેવને મુખ્ય મૂળ માનવામાં આવે છે.
ભગવાન વિષ્ણુ અને શિવ વચ્ચે શ્રેષ્ઠ કોણ છે?
ભગવાન શિવ અને વિષ્ણુની પ્રકૃતિ અને કાર્યો અલગ-અલગ છે, પરંતુ તેમના માટે કરવામાં આવતી પૂજાની પદ્ધતિ પણ એકબીજાથી તદ્દન વિરુદ્ધ છે. જ્યારે ભગવાન વિષ્ણુની પૂજામાં ધાર્મિક વિધિઓને મહત્વ આપવામાં આવે છે, ત્યારે ભગવાન શિવની પૂજા માટે કોઈ વિશેષ ધાર્મિક વિધિઓ નથી. આ બંનેનું કામ એટલું મહત્વનું છે કે બંનેમાંથી શ્રેષ્ઠ કોણ છે તે કહેવું મુશ્કેલ છે, પરંતુ તેમની શ્રેષ્ઠતા નક્કી કરવા માટે એક પૌરાણિક કથા ચોક્કસપણે પ્રચલિત છે.
આવી છે દંતકથા
દંતકથા અનુસાર એકવાર ઋષિઓ વચ્ચે વિવાદ થયો કે ત્રિદેવોમાં શ્રેષ્ઠ કોણ છે. આ જવાબદારી ઋષિ ભૃગુને સોંપવામાં આવી હતી. તે પહેલા ભગવાન બ્રહ્મા પાસે ગયા. જ્યારે ભૃગુ ઋષિ બ્રહ્મલોકમાં પહોંચ્યા ત્યારે તેમણે ભગવાન બ્રહ્માને કહ્યું કે તમે તેમનો અનાદર કર્યો છે. આના પર બ્રહ્માજી પણ ગુસ્સે થયા અને કહ્યું કે તમે તમારા વડીલો પાસેથી જ આદરની અપેક્ષા રાખો છો. તમે એટલા મોટા વિદ્વાન નથી. ઋષિ ભૃગુ ત્યાંથી શિવલોક ગયા. ત્યાં નંદી દરવાજાની ચોકી કરતો હતો. જ્યારે ઋષિ ભૃગુએ તેમને ભગવાન શિવને મળવાનું કહ્યું ત્યારે નંદીએ કહ્યું કે ભગવાન શિવ ધ્યાનમાં છે. ભૃગુ ઋષિ ગુસ્સે થયા અને બળપૂર્વક અંદર પ્રવેશ્યા. અંદર જઈને તેણે ભગવાન શિવને બોલાવવાનું શરૂ કર્યું, જેના કારણે ભગવાન શિવ તેમની એકાગ્રતા ગુમાવી દીધા અને તેઓ ભૃગુ ઋષિ પર ખૂબ ગુસ્સે થયા. બાદમાં પાર્વતીજીએ તેનો ગુસ્સો શાંત કરાવ્યો.
ભૃગુ ઋષિએ ભગવાન વિષ્ણુને તેની છાતી પર જોરથી લાત મારી
હવે જ્યારે ભૃગુ ઋષિ ભગવાન વિષ્ણુ પાસે પહોંચ્યા તો તેમણે તેમને પલંગ પર આરામથી સૂતા જોયા. તેણે વિચાર્યું કે ભગવાન વિષ્ણુ જાણીજોઈને તેને ઊંઘવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે, તેથી તેણે ભગવાન વિષ્ણુને તેની છાતી પર જોરથી લાત મારી. આના કારણે વિષ્ણુજી જાગી ગયા પણ અપમાન અનુભવવાને બદલે તેમણે ઋષિ ભૃગુનો પગ પકડીને કહ્યું, ‘મહર્ષિ, તમને કોઈ દુઃખ પહોંચ્યું નથી ને!?.’ આ સાંભળીને ઋષિ ભૃગુ શરમ આવી પરંતુ તેમણે ભગવાન વિષ્ણુને સદ્ગુણી અને ત્રેદેવોમાં શ્રેષ્ઠ ગણાવ્યા છે.
(ડિસ્ક્લેમર : ઉપરોક્ત આપેલી જાણકારી પુરાણો અને શાસ્ત્રમાં આપેલી માહિતીના આધારે લેવામાં આવી છે. TV 9 ગુજરાતી તેની પુષ્ટી કરતું નથી.)
