જ્યારે પાકિસ્તાને માત્ર 13 દિવસમાં જ ભારત સામે સ્વીકારી હતી શરણાગતિ…1971ના યુદ્ધની સંપૂર્ણ કહાની
1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધમાં પાકિસ્તાને માત્ર 13 દિવસમાં જ ભારત સામે ઘૂંટણિયે પડી ગયું હતું. જનરલ નિયાઝી અને ભારતીય સેનાના કમાન્ડર લેફ્ટનન્ટ જનરલ જગજીતસિંહ અરોરાની 'ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ ઓફ સરેન્ડર' પર હસ્તાક્ષર કરતી તસવીર આજે પણ ફેમસ છે. ત્યારે આ લેખમાં 1971ના યુદ્ધ કેમ થયું અને માત્ર 13 દિવસમાં જ પાકિસ્તાન ભારત સામે કેવી રીતે ઝૂકી ગયું તેના વિશે જાણીશું.
16 ડિસેમ્બર 1971ની એ સાંજ, જ્યારે પાકિસ્તાની સેનાના પૂર્વ કમાન્ડરને ભારતીય સેના સમક્ષ આત્મસમર્પણ કરવાની ફરજ પડી હતી. 1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધમાં પાકિસ્તાને માત્ર 13 દિવસમાં જ ભારત સામે ઘૂંટણિયે પડી ગયું હતું. પૂર્વ પાકિસ્તાનના ઢાકામાં પાકિસ્તાની સેનાના જનરલ નિયાઝી ભારતીય સેના સામે સરેન્ડર કરતા પહેલા રડી પડ્યા હતા.
જનરલ નિયાઝી અને ભારતીય સેનાના ઈસ્ટર્ન કમાન્ડના કમાન્ડર લેફ્ટનન્ટ જનરલ જગજીતસિંહ અરોરાની ‘ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ ઓફ સરેન્ડર’ પર હસ્તાક્ષર કરતી તસવીર આજે પણ ફેમસ છે. આ તસવીર ફરી ચર્ચામાં આવી છે, કારણ કે આજે એ યુદ્ધને 53 વર્ષ પૂરા થયા છે, ત્યારે આ લેખમાં 1971ના યુદ્ધ કેમ થયું અને માત્ર 13 દિવસમાં જ પાકિસ્તાન ભારત સામે કેવી રીતે ઝૂકી ગયું તેના વિશે જાણીશું.
પાકિસ્તાનથી અલગ દેશ બાંગ્લાદેશનો પાયો નંખાયો
પાકિસ્તાનમાં 1970માં સામાન્ય ચૂંટણીઓ યોજાઈ હતી. આ ચૂંટણીના પરિણામોએ પશ્ચિમ પાકિસ્તાન અને પૂર્વ પાકિસ્તાન વચ્ચે અલગતાનો પાયો નાખ્યો. હકીકતમાં, આ ચૂંટણીમાં પૂર્વ પાકિસ્તાનના નેતા શેખ મુજીબુર રહેમાનની પાર્ટી અવામી લીગને 167 બેઠકો મળી હતી. જે 313 બેઠકોવાળી પાકિસ્તાની સંસદમાં બહુમતીના આંકથી વધુ હતી.
સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, પાકિસ્તાનમાં શેખ મુજીબુર રહેમાનની સરકાર બનશે તે નિશ્ચિત હતું, પરંતુ પશ્ચિમ પાકિસ્તાને આ ચૂંટણી પરિણામો સ્વીકારવાનો ઇનકાર કર્યો. પાકિસ્તાનના તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ યાહ્યા ખાને શેખ મુજીબુર રહેમાનની ધરપકડ કરીને જેલમાં ધકેલી દીધા હતા. આ પછી પાકિસ્તાની સેનાએ પૂર્વ પાકિસ્તાનના સામાન્ય નાગરિકો પર અત્યાચાર કરવાનું શરૂ કર્યું.
માર્ચ 1971માં પાકિસ્તાની સેનાના વધતા જતા અત્યાચારો સામે પૂર્વ પાકિસ્તાનના લોકોએ હથિયાર ઉપાડ્યા અને મુક્તિવાહિની આર્મીની રચના કરવામાં આવી. મુક્તિવાહિની સેનામાં સૈનિકો અને અર્ધલશ્કરી દળોની સાથે સાથે મોટી સંખ્યામાં સામાન્ય નાગરિકોનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. આ તમામ લોકોએ ગેરિલા યુદ્ધની પદ્ધતિ અપનાવીને પાકિસ્તાની સેના પર હુમલો કરવાનું શરૂ કર્યું.
પાકિસ્તાને 3 ડિસેમ્બરે યુદ્ધ શરૂ કર્યું હતું
ભારતે પૂર્વ પાકિસ્તાન પર પાકિસ્તાનની દમનકારી કાર્યવાહી અને માનવાધિકારોના ઉલ્લંઘનનો જોરથી સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ઉઠાવ્યો અને હસ્તક્ષેપની માંગ કરી. ઘણા દેશો તેની વિરુદ્ધ હતા છતાં ભારતે બાંગ્લાદેશને મદદ કરી. ભારતે બાંગ્લાદેશને માત્ર વ્યક્તિગત સ્તરે જ મદદ કરી નથી પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પણ તેના માટે સમર્થન મેળવવાનો પ્રયાસ કર્યો. તત્કાલીન વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીએ અમેરિકા સહિત અનેક દેશોની મુલાકાત લીધી હતી અને બાંગ્લાદેશમાં પાકિસ્તાની સેના દ્વારા કરવામાં આવી રહેલા અત્યાચાર અને નરસંહારની વાત કરી હતી. જો કે, ત્યારે અમેરિકાએ ભારતની માગણીઓ સ્વીકારવા અને પાકિસ્તાનને રોકવા માટે કોઈ નક્કર પગલાં લીધાં નહોતાં.
શાંતિ સ્થાપવાના ભારતના સતત પ્રયાસો છતાં પાકિસ્તાની વાયુસેનાએ 3 ડિસેમ્બરે ભારતીય વાયુસેનાના ઠેકાણા પર હુમલો કર્યો. ત્યારે ભારતે આ લડાઈમાં સીધો ભાગ લેવો પડ્યો. આ સાથે 1971નું ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ શરૂ થયું. પાકિસ્તાન, ચીન, અમેરિકા અને ઈસ્લામિક દેશો બાંગ્લાદેશની રચનાના વિરોધમાં હતા. પરંતુ ભારતે પૂર્વ પાકિસ્તાનના નેતાઓ અને લોકોને સંપૂર્ણ સમર્થન આપ્યું જેથી તેઓ પાકિસ્તાનની ચુંગાલમાંથી મુક્ત થઈ શકે.
પાકિસ્તાને 13 દિવસમાં આત્મસમર્પણ કર્યું
13 દિવસ સુધી ચાલેલા આ યુદ્ધમાં પાકિસ્તાને ભારતીય સેનાની બહાદુરી સામે આત્મસમર્પણ કર્યું. 16 ડિસેમ્બર 1971ના રોજ સાંજે 4.35 કલાકે પાકિસ્તાનના લેફ્ટનન્ટ જનરલ નિયાઝીએ 93 હજાર સૈનિકો સાથે ભારતીય સેના સમક્ષ આત્મસમર્પણ કર્યું અને ભારતના લેફ્ટનન્ટ જનરલ જગજીતસિંહ અરોરાની સામે દસ્તાવેજ પર હસ્તાક્ષર કર્યા. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી આ સૌથી મોટી સૈન્ય શરણાગતિ હતી.
આ સાથે વિશ્વના નકશા પર એક નવો દેશ બાંગ્લાદેશ ઉભરી આવ્યો. 1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધમાં ભારતની જીત અને બાંગ્લાદેશની રચનાએ સમગ્ર વિશ્વમાં ભારતનું સન્માન અને ગૌરવ વધાર્યું. ભારતે એ પણ બતાવ્યું કે તે માનવતા અને પોતાની સુરક્ષા માટે સંપૂર્ણ રીતે સક્ષમ છે. 1971માં બાંગ્લાદેશનો જન્મ વિશ્વની સૌથી મોટી રાજકીય ઘટનાઓમાંની એક હતી. જે હિંમતથી ભારતીય સૈનિકોએ માત્ર 13 દિવસમાં પાકિસ્તાનને શરણાગતિ સ્વીકારવા મજબૂર કરી, વિશ્વનો નકશો બદલાઈ ગયો અને બાંગ્લાદેશ વિશ્વના નકશા પર નવો દેશ બન્યો. 1971ની વિજય ગાથા ભારતીય સૈનિકોની અદમ્ય હિંમત અને બહાદુરીની ગાથા છે, જે આવનારી પેઢીઓને હંમેશા પ્રેરણા આપશે.
1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધનો હીરો
મેજર જનરલ જેએફઆર જેકબ : ઈસ્ટર્ન કમાન્ડના સ્ટાફ ઓફિસર મેજર જનરલ જેએફઆર જેકબે 1971ના બાંગ્લાદેશ યુદ્ધમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. જેકબ જ હતા જેમને સેમ માણેકશાએ શરણાગતિની વ્યવસ્થા કરવા માટે ઢાકા મોકલ્યા હતા. 1971ના યુદ્ધમાં આર્મીના ઈસ્ટર્ન કમાન્ડનું નેતૃત્વ કરતા લેફ્ટનન્ટ જનરલ જેકબ ઢાકા પહોંચનારા સૌપ્રથમ હતા. જેકબ યુદ્ધ દરમિયાન મેજર જનરલના હોદ્દા પર હતા. તેમણે જ પાકિસ્તાનના લેફ્ટનન્ટ જનરલ નિયાઝી સાથે વાત કરી અને તેમને હથિયાર મૂકવા માટે રાજી કર્યા.
લેફ્ટનન્ટ જનરલ જગજીતસિંહ અરોરા
ભૂતપૂર્વ કમાન્ડર લેફ્ટનન્ટ જનરલ જગજીતસિંહ અરોરા ભારતીય સેનાના કમાન્ડર હતા. તેમણે આ યુદ્ધમાં નાની સેનાની ટુકડીઓની મદદથી જીતનો ધ્વજ લહેરાવ્યો હતો. 30 હજાર પાકિસ્તાની સૈનિકોની સરખામણીએ ઢાકાની બહાર તેમની પાસે માત્ર ચાર હજાર સૈનિકો હતા. અન્ય સૈન્ય એકમોને બોલાવવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ તેમના આગમનમાં વિલંબ થયો હતો. આ દરમિયાન લેફ્ટનન્ટ જનરલ જગજીતસિંહ અરોરા પાકિસ્તાનના કમાન્ડર લેફ્ટનન્ટ જનરલ નિયાઝીને મળવા ઢાકા પહોંચ્યા અને તેમના પર એટલું દબાણ કર્યું કે તેમણે આત્મસમર્પણ કર્યું.
મેજર હોશિયારસિંહ
મેજર હોશિયારસિંહે પોતાની હિંમતથી પાકિસ્તાની સેનાને આત્મસમર્પણ માટે મજબૂર કરવામાં મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી. તેમને જમ્મુ-કાશ્મીરની બીજી તરફ શકરગઢના પસારી વિસ્તારમાં જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી. તેમણે પોતાની બહાદુરીનું પ્રદર્શન કર્યું અને જરવાલ મોરચો જીતી લીધો. મેજર હોશિયારસિંહે 3 ગ્રેનેડિયર્સનું નેતૃત્વ કરતી વખતે તેમની અદભૂત બહાદુરી બતાવી અને દુશ્મનને હારનો સામનો કરવો પડ્યો. બાદમાં તેમને પરમવીર ચક્રથી નવાજવામાં આવ્યા હતા.
સેકન્ડ લેફ્ટનન્ટ અરુણ ખેત્રપાલ
સેકન્ડ લેફ્ટનન્ટ અરુણ ખેતરપાલે 1971માં બસંતસરના યુદ્ધમાં પોતાની હિંમત અને લશ્કરી કૌશલ્યથી દુશ્મનોના મનોબળને તોડી પાડ્યું હતું. તેમની લડાયક કુશળતા અને બહાદુરીના આધારે, તેમણે દુશ્મનોને એક ઇંચ આગળ વધવા દીધા નહીં અને તેમને મોટી હાર આપીને પાછળ ધકેલી દીધા. તેઓ મરણોત્તર પરમવીર ચક્ર મેળવનાર સૌથી યુવા ભારતીય બહાદુર જવાનોમાંના એક છે.
વિજય દિવસના 53 વર્ષ પૂર્ણ
વિજય દિવસ એ ભારતીય સૈનિકોની બહાદુરી, સાહસ અને શૌર્યની ગાથા છે. ભારત પાકિસ્તાન પરની જીતને વિજય દિવસ તરીકે ઉજવે છે. બાંગ્લાદેશ મુક્તિ યુદ્ધમાં ભારતનું યોગદાન માનવ ઇતિહાસમાં એક અનોખી ઘટના તરીકે નોંધવામાં આવે છે. આ યુદ્ધ ભારત માટે એક ઐતિહાસિક યુદ્ધ હતું જેણે વૈશ્વિક સ્તરે ભારતની લશ્કરી ક્ષમતાને મજબૂત રીતે સ્થાપિત કરી હતી. આ યુદ્ધને 53 વર્ષ પૂર્ણ થયા છે.
