Vikram Sarabhai birth anniversary: દેશ અને દુનિયામાં જ નહીં પણ અંતરિક્ષમાં પણ પોતાની છાપ છોડી, ISRO જેવી વિશ્વસ્તરીય સંસ્થા બનાવનાર સારાભાઈ વિશે જાણો રસપ્રદ વાતો
અવકાશ વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં ભારતને મજબૂત બનાવવા માટે તેમણે ઘણા વર્ષો પહેલા પ્રયાસો શરૂ કર્યા હતા અને તેમના નેતૃત્વમાં દેશનું પ્રથમ રોકેટ નવેમ્બર 1963માં કેરળના થુમ્બા ગામમાંથી છોડવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રયાસોને કારણે તેમને ભારતના સ્પેસ પ્રોગ્રામના પિતામહ માનવામાં આવે છે.
19 એપ્રિલ 1975નો દિવસ ભારતીય ઈતિહાસમાં સુવર્ણ અક્ષરે લખાયેલો છે. આ દિવસે ઈસરોએ પોતાનો પહેલો ઉપગ્રહ ‘આર્યભટ્ટ’ સફળતાપૂર્વક અવકાશમાં લોન્ચ કરીને સમગ્ર વિશ્વને ચોંકાવી દીધું હતું. આ સિદ્ધિ હાંસલ કરવામાં મહાન વૈજ્ઞાનિક ડૉ. વિક્રમ સારાભાઈની ભૂમિકા અમૂલ્ય હતી. અવકાશ વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં ભારતને મજબૂત બનાવવા માટે તેમણે ઘણા વર્ષો પહેલા પ્રયાસો શરૂ કર્યા હતા અને તેમના નેતૃત્વમાં દેશનું પ્રથમ રોકેટ નવેમ્બર 1963માં કેરળના થુમ્બા ગામમાંથી છોડવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રયાસોને કારણે તેમને ભારતના સ્પેસ પ્રોગ્રામના પિતામહ માનવામાં આવે છે. ડૉ. વિક્રમ સારાભાઈએ ઈસરોથી લઈને આઈઆઈએમ, અમદાવાદની સ્થાપના સુધી મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. આજે અમે તમને તેમના વિશેના કેટલાક અજાણ્યા તથ્યો જણાવવા જઈ રહ્યા છીએ.
ગુજરાતમાં થયો હતો વિક્રમ સારાભાઈનો જન્મ
વિક્રમ સારાભાઈનો જન્મ 12 ઓગસ્ટ 1919ના રોજ અમદાવાદના એક કુલીન પરિવારમાં થયો હતો. વિક્રમ સારાભાઈને આઠ ભાઈ-બહેન હતા અને તેમના પિતા અંબાલાલ સારાભાઈ એક મોટા કાપડના વેપારી તેમજ ગાંધીવાદી હતા. મુશ્કેલ સંજોગોમાં અંબાલાલે સાબરમતી આશ્રમને ઘણી બધી રકમ દાનમાં આપી. આ સિવાય વિક્રમ સારાભાઈની બહેન મૃદુલા સારાભાઈએ સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.
ડો.સી.વી.રામનના નેતૃત્વમાં ડોક્ટરેટ ડિગ્રી મેળવી
વિક્રમ સારાભાઈ, ગુજરાત કોલેજમાં અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી, 1937માં કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટી ગયા, જ્યાં તેમણે નેચરલ સાયન્સમાં પ્રવેશ મેળવ્યો. પરંતુ બીજા વિશ્વયુદ્ધની શરૂઆત બાદ તેમને ભારત પરત ફરવું પડ્યું. ભારત પરત ફર્યા બાદ, તેમણે બેંગ્લોરમાં ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સમાં કામ કરવાનું શરૂ કર્યું અને નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા ડૉ. સી.વી. રામન હેઠળ કોસ્મિક કિરણો પર સંશોધન કરવાનું શરૂ કર્યું. વર્ષ 1917માં તેમણે પીએચડી પૂર્ણ કર્યું.
ઘરમાં જ એક રૂમને ઓફિસમાં રૂપાંતરિત કરી
અમદાવાદના શાહીબાગમાં વિક્રમ સારાભાઈનો નાનકડો બંગલો હતો. તેમના બંગલામાં એક રૂમને ઓફિસમાં રૂપાંતરિત કરીને, બહુ-પ્રતિભાશાળી સારાભાઈએ ફિઝિકલ રિસર્ચ લેબોરેટરી (પીઆરએલ) પર કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. સારાભાઈએ 1947માં પીઆરએલની શરૂઆત કરી અને આઝાદી પછી તેને નવી ઊંચાઈઓ પર લઈ જવા માટે તેમણે સખત મહેનત કરી. તે પછી, 1952માં, તેમના માર્ગદર્શક સી.વી. રમને નવા PRL કેમ્પસનો શિલાન્યાસ કર્યો. વિક્રમ સારાભાઈના અથાક પ્રયાસોનું પરિણામ છે કે આજે આ સંસ્થા અવકાશ અને સંબંધિત વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે સૌથી પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થાઓમાંની એક છે.
નાની ઉંમરે ISROની સ્થાપના કરવા માટે સરકારને રાજી કરી
આજે આપણામાંના મોટા ભાગના લોકો યુવાનીમાં પોતાનો ઉદેશ્ય શોધવા માટે સંઘર્ષ કરે છે, ત્યારે ડૉ. સારાભાઈએ માત્ર 28 વર્ષની ઉંમરે સરકાર સમક્ષ એક વિશેષ એજન્સી સ્થાપવાની હિમાયત શરૂ કરી. દરમિયાન રશિયાએ સફળતાપૂર્વક સ્પુટનિકનું પ્રક્ષેપણ કર્યું અને તે પછી તેમણે ભારત સરકારને વિશ્વાસ અપાવ્યો કે ભારત જેવો વિકાસશીલ દેશ પણ ચંદ્ર પર જઈ શકે છે.
આમ, ઈસરોની સ્થાપના 1959માં થઈ હતી. આ અંગે તેમણે એક પ્રસંગે કહ્યું હતું કે, “કેટલાક લોકો વિકાસશીલ દેશોની અવકાશ પ્રવૃત્તિ પર સવાલ ઉઠાવે છે. પરંતુ આપણે આપણા ઉદ્દેશ્યો વિશે સ્પષ્ટ છીએ. આપણી ચંદ્ર કે ગ્રહોની શોધખોળ અથવા માનવસહિત અવકાશ ઉડાનમાં વિકસિત દેશો સાથે સ્પર્ધા કરવાની ઈચ્છા ધરાવતા નથી. પરંતુ અમારું માનવું છે કે અદ્યતન ટેક્નોલોજી દ્વારા દેશની સમસ્યાઓનો ઉકેલ લાવવામાં કોઈ પાછળ ન રહેવું જોઈએ.
દેશનું પ્રથમ રોકેટ લોન્ચ કર્યું
ડૉ. વિક્રમ સારાભાઈ અત્યાર સુધીના સૌથી દૂરંદેશી વૈજ્ઞાનિકોમાંના એક હતા. તેમના નેતૃત્વમાં 21 નવેમ્બર, 1963ના રોજ તિરુવનંતપુરમના થુમ્બા નામના નાના ગામમાંથી દેશનું પ્રથમ રોકેટ છોડવામાં આવ્યું હતું. થુમ્બા વિષુવવૃત્તીય રોકેટ પ્રક્ષેપણ પર કોઈ ઇમારત ન હતી. તેથી, ત્યાંના તત્કાલિન બિશપની પરવાનગીથી, ચર્ચને કંટ્રોલ રૂમમાં ફેરવવામાં આવ્યું. આજે તે વિક્રમ સારાભાઈ સ્પેસ સેન્ટર તરીકે ઓળખાય છે.
એપીજે અબ્દુલ કલામની પ્રતિભાને ઓળખી
એપીજે અબ્દુલ કલામ દેશનું પ્રથમ રોકેટ લોન્ચ કરવામાં યુવા વૈજ્ઞાનિક તરીકે પણ સામેલ હતા. ડૉ. વિક્રમ સારાભાઈએ માત્ર ડૉ. અબ્દુલ કલામનો ઈન્ટરવ્યુ જ લીધો ન હતો, પરંતુ તેમને તૈયાર કરવામાં પણ મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. આ અંગે ડૉ. કલામે એક વાર કહ્યું હતું કે, “વધુ ક્વાલિફાઈડ ન હોવા છતાં, ડૉ. વિક્રમ સારાભાઈએ મારા પર ધ્યાન આપ્યું, કારણ કે હું સખત મહેનત કરતો હતો. એક યુવા વૈજ્ઞાનિક તરીકે, તેમણે મને આગળ વધવા માટે ઘણી જવાબદારીઓ સોંપી. દરેક મુશ્કેલ ક્ષણમાં તેઓ મારી સાથે હતા.
આર્યભટ્ટની શરૂઆત કરવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી
વર્ષ 1971માં આ મહાન વૈજ્ઞાનિકનું માત્ર 52 વર્ષની વયે અવસાન થયું હતું. પરંતુ તેમણે ભારતનો પહેલો ઉપગ્રહ બનાવવાની કોશિશ ખૂબ પહેલા જ શરૂ કરી દીધી હતી. કોસ્મિક કિરણો અને ઉપરના વાતાવરણ પરનું તેમનું સંશોધન આજે પણ એક સીમાચિહ્નરૂપ છે.
ભારતમાં કેબલ ટીવીની શરૂઆત થઈ
1966 માં વિમાન દુર્ઘટનામાં ડો. હોમી જહાંગીર ભાભાના મૃત્યુ પછી, વિક્રમ સારાભાઈ પરમાણુ ઉર્જા આયોગના અધ્યક્ષ તરીકે ચૂંટાયા હતા. થોડા જ સમયમાં, તેમણે અમેરિકન સ્પેસ એજન્સી નાસા સાથે સેટેલાઇટ ઇન્સ્ટ્રક્શનલ ટેલિવિઝન એક્સપેરિમેન્ટ (SITE) વિશે વાત કરવાનું શરૂ કર્યું. તેમના પ્રયાસોને કારણે 1975માં SITE શરૂ કરવામાં આવી હતી. ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે અવકાશ વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં આ પ્રથમ મોટી ભાગીદારી હતી. દેશમાં શિક્ષણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવાનો પણ આ પહેલો પ્રયાસ હતો. ભારતીય ટેલિવિઝનના ઇતિહાસમાં આ વળાંક છે.
IIM અમદાવાદની સ્થાપનામાં પણ મહત્વનું યોગદાન
દેશની સૌથી પ્રતિષ્ઠિત વૈજ્ઞાનિક સંસ્થાઓની સ્થાપના કરવા ઉપરાંત, તેમણે ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ મેનેજમેન્ટ, અમદાવાદ શરૂ કરવામાં પણ મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. IIM અમદાવાદ દેશમાં આ પ્રકારનો પ્રથમ કાર્યક્રમ છે. આજે તેની ગણતરી દેશની સૌથી સફળ મેનેજમેન્ટ ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં થાય છે. સારાભાઈના લગ્ન ક્લાસિકલ ડાન્સર મૃણાલિની સ્વામીનાથન સાથે થયા હતા.
ISROએ પણ ટ્વિટ કર્યુ
ISRO affectionately commemorates the birthday of visionary space scientist, Dr. Vikram A Sarabhai.
His remarkable contributions laid the foundation for 🇮🇳Indian Space Programme.
His legacy lives on as ISRO upholds his vision and mission https://t.co/XdtT60YLLw pic.twitter.com/jSrVzRDGVz
— ISRO (@isro) August 12, 2023
નોલેજના તમામ સમાચાર વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો
