શું છે CBSE ની ઓપન બુક એક્ઝામ કોન્સેપ્ટ, જે ધોરણ-9 થી 12 સુધી કરી શકાય છે લાગુ? સંપૂર્ણ ગણિત સમજો

સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ સેકન્ડરી એજ્યુકેશન એટલે કે CBSE ધોરણ 9 થી 12 માટે ઓપન બુક પરીક્ષા લેવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. હાલમાં તેને ધોરણ-9 માટે અંગ્રેજી, ગણિત અને વિજ્ઞાન જેવા વિષયો માટે કેટલીક શાળાઓમાં પાયલોટ પ્રોજેક્ટ તરીકે લાગુ કરી શકાય છે.

જ્યારે ધોરણ-11 અને 12માં અંગ્રેજી, ગણિત અને બાયોલોજી જેવા વિષયો માટે શરૂ કરવામાં આવશે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે, નવી સિસ્ટમ આ વર્ષે નવેમ્બર-ડિસેમ્બરમાં લાગુ થઈ શકે છે. આ સિસ્ટમના ફાયદા અને ગેરફાયદા શું છે તેના પર નિષ્ણાતોના અલગ અલગ મંતવ્યો છે.

પાઇલટ પ્રોગ્રામ શરૂ કરવાની જાહેરાત કરી

દેશની શિક્ષણ વ્યવસ્થામાં મોટા ફેરફારો લાવવા માટે ઓપન બુક એક્ઝામનો કોન્સેપ્ટ લાવવાની તૈયારીઓ ચાલી રહી છે. આ માટે CBSE એ તાજેતરમાં પાઇલટ પ્રોગ્રામ શરૂ કરવાની જાહેરાત કરી છે. આ પછી CBSE સમગ્ર ખ્યાલની સમીક્ષા કરશે અને દેશભરની શાળાઓમાં એકસાથે લાગુ કરી શકાય કે કેમ તે જોશે.

CBSE પહેલા મૂલ્યાંકન કરશે

આ પાયલોટ પ્રોજેક્ટ દરમિયાન CBSE વિદ્યાર્થીઓની વિચારવાની ક્ષમતા, એપ્લિકેશન, એનાલિસિસ, ક્રિટિકલ અને ક્રિએટિવ થિંકિંગ તેમજ પ્રોબલેમ સોલ્વ કરવાની ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરશે. આ ટ્રાયલમાં એ પણ જોવામાં આવશે કે વિદ્યાર્થીઓને આવી કસોટી માટે કેટલો સમય લાગશે અને તેમાં સામેલ લોકોના ફીડબેક શું છે. તેના દ્વારા બોર્ડ જોશે કે વિદ્યાર્થીઓ માટે આ કોન્સેપ્ટ કેટલો ફાયદાકારક છે. દેશમાં લાગુ કરવામાં આવે તો શિક્ષકો પર તેની શું અસર થશે અને શું સમસ્યાઓ ઊભી થઈ શકે છે.

ઓપન બુક પરીક્ષાનો ખ્યાલ શું છે?

જો કે CBSEએ હજુ સુધી ઓપન બુક એક્ઝામનું ફોર્મેટ શું હશે તે જાહેર કર્યું નથી, પરંતુ સામાન્ય રીતે ઓપન બુક પરીક્ષામાં વિદ્યાર્થીઓને પુસ્તકો, નોટ્સ અને અન્ય અભ્યાસ સામગ્રીનો ઉપયોગ કરવાની છૂટ હોય છે. તે ઑફલાઇન અને ઓનલાઈન બંને રીતે ગોઠવી શકાય છે.

ઓફલાઈન ઓપન બુક પરીક્ષામાં વિદ્યાર્થીઓને શાળા-કોલેજમાં બોલાવીને પરીક્ષા લેવામાં આવે છે, જ્યારે ઓનલાઈન ઓપન બુક પરીક્ષામાં તેઓ ગમે ત્યાં બેસીને કોમ્પ્યુટર દ્વારા ઓનલાઈન પરીક્ષા આપે છે.

યાદ રાખવાની જરૂર રહેશે નહીં

ઓપન બુક પરીક્ષા માટે વિદ્યાર્થીઓને કોઈપણ વિષય યાદ રાખવાની જરૂર નથી. આ માટે અભ્યાસ દરમિયાન વિષય અને તેના વિવિધ વિષયોને સમજવા પર ભાર મૂકવામાં આવે છે અને તેને પ્રેક્ટિસ કરાવવામાં આવે છે. કારણ કે પરીક્ષામાં પૂછાયેલા પ્રશ્નોના જવાબો પુસ્તકમાંથી કોપી કરવાના નથી. પુસ્તક અથવા નોટ્સ જોયા પછી વિદ્યાર્થીએ પ્રશ્ન અનુસાર તેની પોતાની ભાષામાં જવાબ તૈયાર કરવાનો હોય છે, જેથી જાણી શકાય કે કોઈ વિષય વિશે કેટલું સમજાયું છે.

વિદ્યાર્થીઓને શું થશે ફાયદો?

આ પરીક્ષામાં વિદ્યાર્થીઓએ એક વિષયને અલગ-અલગ રીતે વિચારવું અને તેનું વિશ્લેષણ કરવું જરૂરી છે. જો તમે પુસ્તક અથવા નોટ્સમાંથી જવાબો જુઓ તો શક્ય છે કે તમને માર્કસ ન મળે. તેથી આ પદ્ધતિમાં ગોખવાને બદલે, વિષયને ઊંડાણપૂર્વક સમજવા પર વધુ ભાર મૂકવામાં આવે છે.

આ દ્વારા વિદ્યાર્થીઓને માત્ર હકીકતોને સમજવા અને યાદ રાખવાને બદલે સમગ્ર ખ્યાલને સંપૂર્ણ રીતે સમજવા અને તેને વિવિધ પરિસ્થિતિઓમાં લાગુ કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે. આ કોઈપણ વિષયની સારી સમજણને પ્રોત્સાહન આપે છે અને વિદ્યાર્થીઓને સમગ્ર વિષયને સારી રીતે સમજવાની તક આપે છે.

ઓછી થશે એક્ઝામની ચિંતા

કેન્દ્રીય વિદ્યાલયના નિવૃત્ત શિક્ષક ઓમ પ્રકાશ સિંહા માને છે કે ઓપન બુક પરીક્ષાનો એક ફાયદો એ છે કે તે વિદ્યાર્થીઓની ચિંતાનું લેવલ ઓછું કરી શકાય છે. નોટ્સ જોઈને અને પરીક્ષામાં જવાબો લખવાની તક મળવાથી, તેઓ પરીક્ષા વિશે તણાવ અનુભવશે નહીં અને પ્રશ્નોના જવાબો લખવાની તેમની ક્ષમતામાં વધુ વિશ્વાસ કરશે. તેનાથી પરીક્ષા માટે તણાવમુક્ત વાતાવરણ ઊભું થશે અને પોઝિટિવિટીનો અનુભવ થશે.

આ ખ્યાલ નવો નથી

શિક્ષક ઓમ પ્રકાશ સિન્હા પણ કહે છે કે, ભારતમાં આ કોન્સેપ્ટ બિલકુલ નવો નથી. અગાઉ પણ એક વખત કેન્દ્રીય વિદ્યાલયોમાં આ સિસ્ટમ લાગુ કરવામાં આવી છે. પછી વિદ્યાર્થીઓના વિશ્લેષણાત્મક વિચાર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું. જો કે તે સમયે ઓપન બુકની પરીક્ષામાં પુસ્તકો કે અભ્યાસ સામગ્રી લઈ જવાની કોઈ જોગવાઈ ન હતી, તેના બદલે પ્રશ્નપત્રમાં જ વિષયોની નોંધો આપવામાં આવતી હતી, જે વાંચ્યા બાદ વિદ્યાર્થીઓએ તેના આધારે જવાબો લખવાના હતા.

તેના હકારાત્મક પરિણામો કેન્દ્રીય વિદ્યાલયોમાં જોવા મળ્યા ન હતા. કદાચ એટલે જ આ સિસ્ટમ ત્યારે બંધ થઈ ગઈ. નવી સિસ્ટમમાં ઓપન બુક પરીક્ષાનું સ્વરૂપ શું હશે, તે હજુ જાહેર થયું નથી.

આ પદ્ધતિ ઘણા દેશોમાં છે લાગુ

અન્ય એક ભૂતપૂર્વ શિક્ષક એસસી મિશ્રા કહે છે કે, પરીક્ષાની આ પદ્ધતિ કોઈપણ રીતે ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે વધુ સારી છે. ખાસ કરીને એવા વિષયો માટે કે જેમાં વિષયને યાદ રાખવા કરતાં જ્ઞાનનો ઉપયોગ વધુ મહત્ત્વનો છે. તેમણે જણાવ્યું કે, ઓપન બુક એક્ઝામ સિસ્ટમ યુનાઇટેડ કિંગડમની એ-લેવલની પરીક્ષામાં લાગુ કરવામાં આવી છે.

નેધરલેન્ડની મોટાભાગની યુનિવર્સિટીઓ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સની કેટલીક કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓ, કેનેડાના કેટલાક રાજ્યો અને સિંગાપોર અને હોંગકોંગની કેટલીક કોલેજો પણ હાઇ સ્કૂલના લેવલે આ ખ્યાલનો ઉપયોગ કરીને પરીક્ષાઓ યોજે છે. આમાંના મોટાભાગના દેશોમાં ઓપન બુક પરીક્ષાનો ઉપયોગ માત્ર ઉચ્ચ શિક્ષણમાં જ થાય છે.

વિદ્યાર્થીઓ તેમજ શિક્ષકો માટે પડકાર

કેન્દ્રીય વિદ્યાલયના ભૂતપૂર્વ શિક્ષક ડૉ.ફૌજદાર સિંઘ કહે છે કે, ઓપન બુક પરીક્ષા વિષયની ઊંડાણપૂર્વકની સમજને પ્રોત્સાહિત કરે છે અને તણાવ ઘટાડે છે. આના દ્વારા માત્ર વિદ્યાર્થીઓ જ નહીં પરંતુ શિક્ષકોને પણ કેટલાક પડકારોનો સામનો કરવો પડે છે. સૌથી મોટો પડકાર એ છે કે આ પરીક્ષામાં ઘણો સમય જરૂરી છે.

વિદ્યાર્થીઓએ સમજવું પડશે કે કયા પ્રકારના પ્રશ્નો પૂછાઈ શકે છે. તેમને તે મુજબ અભ્યાસ સામગ્રી તૈયાર કરવી જોઈએ. એવું ન થવું જોઈએ કે પુસ્તક ખોલ્યા પછી વિદ્યાર્થી માત્ર એક જ જવાબ શોધતો રહે અને આખો સમય પસાર થઈ જાય. તેથી આ પરીક્ષામાં ટાઈમ મેનેજમેન્ટની સૌથી વધુ જરૂર પડશે.

ટ્રાયલ પછી છેલ્લો નિર્ણય લેવામાં આવશે

તેમણે કહ્યું કે, એક સાથે વધુ અને વધુ માહિતીની ઉપલબ્ધતા પણ સમસ્યાઓ ઊભી કરે છે. ત્યારે આ પરીક્ષા માટે વિદ્યાર્થીઓએ વધુ રિસોર્સ સાથે પરીક્ષા ખંડમાં જવું પડશે. પરીક્ષાની આ પદ્ધતિ કેટલાક વિદ્યાર્થીઓને મૂંઝવણમાં મૂકી શકે છે કે તેમને હવે અભ્યાસ કરવાની શું જરૂર છે. પુસ્તકમાં બધું જ મળી જશે. જેના કારણે તેઓ વિષયના ઊંડા અભ્યાસથી વંચિત રહેશે, જેની અસર તેમના પરિણામો પર જોવા મળશે.

જો કે કોરોના સમયગાળા દરમિયાન દિલ્હી યુનિવર્સિટીએ પણ તેનો પ્રયાસ કર્યો હતો પરંતુ તેનું પણ પોઝિટિવ પરિણામ આવ્યું ન હતું. આ વખતે પણ આ પરીક્ષાના ટ્રાયલ બાદ CBSE દિલ્હી યુનિવર્સિટીના નિષ્ણાતો સાથે સમગ્ર કોન્સેપ્ટ પર ચર્ચા કરશે. આ પછી જ તેને દેશભરની શાળાઓમાં લાગુ કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવશે.