સીરિયા એક સમયે હતો ખ્રિસ્તીઓનો ગઢ, તો પછી કેવી રીતે બન્યો ઈસ્લામ દેશ ?
આજના સીરિયાને આરબ ઇસ્લામિક દેશ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જ્યાં મોટાભાગની વસ્તી સુન્ની મુસ્લિમોની છે. આ ઉપરાંત શિયાઓ, ખ્રિસ્તીઓ, અને અન્ય જાતિના લોકો પણ આ દેશનો ભાગ છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે આ એ જ સીરિયા છે જે એક સમયે ખ્રિસ્તી ધર્મનો ગઢ માનવામાં આવતું હતું. ત્યારે આ લેખમાં જાણીશું કે, સીરિયા કેવી રીતે બન્યો મુસ્લિમ દેશ.
સીરિયામાં બશર અલ-અસદની સરકારનો અંત આવી ગયો છે. છેલ્લા બે-ત્રણ અઠવાડિયામાં બનેલી ઘટનાઓએ ઈતિહાસ બદલી નાખ્યો છે, કારણ કે બળવાખોરોએ રાજધાની દમાસ્કસ પર કબજો કરી લીધો છે. આ સાથે હયાત તહરીર અલ-શામ (HTS) જૂથે બશર અલ-અસદના 24 વર્ષ લાંબા શાસનનો અંત લાવ્યો છે.
આજના સીરિયાને આરબ ઇસ્લામિક દેશ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જ્યાં મોટાભાગની વસ્તી સુન્ની મુસ્લિમોની છે. આ ઉપરાંત શિયાઓ, ખ્રિસ્તીઓ, દ્રુઝ અને અન્ય જાતિના જૂથો પણ આ દેશનો ભાગ છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે આ એ જ સીરિયા છે જે એક સમયે ખ્રિસ્તી ધર્મનો ગઢ માનવામાં આવતું હતું. ત્યારે આ લેખમાં જાણીશું કે, સીરિયા કેવી રીતે બન્યો મુસ્લિમ દેશ.
ભૂમધ્ય સમુદ્રના પૂર્વ કિનારા પર સ્થિત સીરિયા પ્રાચીન સમયથી ધર્મ અને સંસ્કૃતિનું કેન્દ્ર રહ્યું છે. શરૂઆતના સમયમાં આ વિસ્તાર ખ્રિસ્તી ધર્મનો ગઢ હતો. દમાસ્કસ જેવા શહેરોમાં મોટી સંખ્યામાં ખ્રિસ્તી વસાહતો હતી. રોમન સામ્રાજ્યના શાસન દરમિયાન ખ્રિસ્તી ધર્મને સત્તાવાર માન્યતા મળી હતી અને સીરિયામાં ચર્ચ અને મઠો બાંધવામાં આવી હતી. દમાસ્કસ અને એન્ટિઓક જેવા શહેરોને ખ્રિસ્તી ધર્મના વહીવટી કેન્દ્રો ગણવામાં આવતા હતા.
સીરિયામાં ઇસ્લામ કેવી રીતે આવ્યો ?
7મી સદીમાં જ્યારે ઇસ્લામનો ઉદય થયો, ત્યારે તેનો પ્રભાવ ઝડપથી સીરિયા સુધી પહોંચ્યો. લગભગ 1400 વર્ષ પહેલા સીરિયામાં બદલાવની શરૂઆત થઈ હતી. ઈ.સ. 634માં ખલીફા હઝરત અબુ બકર અને કમાન્ડર હઝરત ખાલિદ બિન વાલિદના નેતૃત્વમાં આરબ મુસ્લિમોએ સીરિયા પર વિજય મેળવ્યો. આ વિજય સાથે અહીં ઇસ્લામનો પાયો મજબૂત થયો અને દમાસ્કસને ઉમય્યદ ખલીફાઓની રાજધાની બનાવવામાં આવી.
આ સિવાય ઉમય્યદ શાસકોએ અબ્દ અલ-મલિક પેલેસ અને ઉમય્યદ મસ્જિદ જેવી ઘણી ઇમારતો બનાવી હતી. દમાસ્કસ ઝડપથી ઇસ્લામિક વિશ્વનું સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક કેન્દ્ર બની ગયું. તે સમયની ખ્રિસ્તી વસ્તીએ પણ ઇસ્લામ અપનાવવાનું શરૂ કર્યું. ઈ.સ. 750માં અબ્બાસિદ ખલીફાઓએ ઉમય્યદ ખલીફાઓને હરાવ્યા અને સત્તા સંભાળી. તેણે દમાસ્કસમાંથી રાજધાની હટાવીને બગદાદ બનાવી. તેમ છતાં સીરિયા ઇસ્લામિક વિશ્વ માટે એક મહત્વપૂર્ણ પ્રદેશ રહ્યો.
સીરિયા 1260 સુધી અબ્બાસી ખલીફાઓ હેઠળ રહ્યું અને આ સમયગાળા દરમિયાન અહીં ઇસ્લામિક સંસ્કૃતિ અને શિક્ષણનો વિકાસ થયો. આજે સીરિયામાં ઇસ્લામનું વર્ચસ્વ છે. મોટાભાગના સીરિયન સુન્ની મુસ્લિમો છે, પરંતુ લઘુમતી જેમ કે શિયા, ડ્રુઝ અને ખ્રિસ્તીઓ પણ અહીં રહે છે. જે વિસ્તાર એક સમયે ખ્રિસ્તી ધર્મનું મુખ્ય કેન્દ્ર હતો તે હવે ઇસ્લામનો ગઢ છે.
અત્યારે સીરિયામાં કેટલા ખ્રિસ્તીઓ છે ?
સીરિયા એ વિશ્વના પ્રથમ એવા સ્થળોમાંનું એક હતું જ્યાં ખ્રિસ્તી સમુદાય હતો. સીરિયન ગૃહ યુદ્ધ પહેલા સીરિયન વસ્તીના 12% ખ્રિસ્તીઓ હતા. એવું માનવામાં આવે છે કે તાજેતરના વર્ષોમાં સંખ્યામાં તીવ્ર ઘટાડો થયો છે, પરંતુ તે કેટલી છે તે સ્પષ્ટ નથી. અંદાજ મુજબ, આજે સીરિયામાં લગભગ 3,00,000 ખ્રિસ્તીઓ હોઈ શકે છે. જે કુલ વસ્તીના 2 ટકા છે. ખ્રિસ્તીઓ મુખ્યત્વે દમાસ્કસ, અલેપ્પો, હોમ્સ, હમા, લતાકિયા અને હસાકાહ પ્રાંતના શહેરોમાં અને તેની આસપાસ રહે છે.
સીરિયામાં ખ્રિસ્તીઓ પણ ઈસ્લામિક સ્ટેટના સૈનિકોના હાથે હિંસા અને ભેદભાવનો ભોગ બન્યા છે. તેમની ચર્ચોને લશ્કરી મુખ્યાલયમાં ફેરવવામાં આવ્યા છે અને તેમની સંપત્તિ જપ્ત કરવામાં આવી છે. દેશના બીજા સૌથી મોટા શહેર એલેપ્પોમાં ખ્રિસ્તી વસ્તી 2023માં 12% થી ઘટીને 1.4% થઈ ગઈ. યુદ્ધ દરમિયાન 20 થી વધુ ચર્ચોને નુકસાન થયું હતું.
સીરિયામાં કયા કયા ધર્મના લોકો રહે છે ?
સીરિયામાં 14 વર્ષના ગૃહયુદ્ધ બાદ વિદ્રોહી દળોએ રાષ્ટ્રપતિ બશર અલ-અસદને સત્તા પરથી હટાવી દીધા છે. આનાથી અસદ પરિવારના પાંચ દાયકા લાંબા શાસનનો અંત આવ્યો છે. સીરિયાના લોકો ઉજવણી કરી રહ્યા છે. તેમને આશા છે કે હવે દેશમાં શાંતિ અને સ્થિરતા રહેશે.
સીરિયા મધ્ય પૂર્વના સૌથી વૈવિધ્યસભર દેશોમાંનો એક માનવામાં આવે છે. જો કે, હાલમાં અહીં કયા વંશીય અને ધાર્મિક જૂથોની વસ્તી કેટલી છે તેનો ડેટા મેળવવો મુશ્કેલ છે. તેનું કારણ એ છે કે એક દાયકાથી વધુ સમય સુધી ચાલેલા ગૃહ યુદ્ધને કારણે અહીંના લોકો ઘણી જગ્યાએ સ્થળાંતર કરી ચૂક્યા છે.
દેશની કુલ વસ્તીની કોઈ ચોક્કસ સંખ્યા ઉપલબ્ધ નથી. સીરિયાના સેન્ટ્રલ બ્યુરો ઓફ સ્ટેટિસ્ટિક્સે અહેવાલ આપ્યો છે કે 10 ડિસેમ્બર, 2019 સુધીમાં દેશમાં 2.92 કરોડ લોકો રહેતા હતા. અમેરિકાની વિદેશી ગુપ્તચર સંસ્થા ‘CIA’ની ‘વર્લ્ડ ફેક્ટબુક’નો અંદાજ છે કે જુલાઈ 2021 સુધીમાં સીરિયામાં લગભગ 2.04 કરોડ લોકો રહેતા હતા. વર્લ્ડ બેંક અનુસાર, વર્ષ 2023માં સીરિયાની વસ્તી 2.3 કરોડ હતી.
સીરિયાની કુલ વસ્તીનો સાચો આંકડો આ અંદાજોની આસપાસ હોઈ શકે છે. જો કે, આ આંકડાઓ વચ્ચેના મોટા તફાવતો પણ વિનાશક ગૃહયુદ્ધની અસરને પ્રતિબિંબિત કરે છે જેણે દેશને તોડી નાખ્યો છે. યુનાઈટેડ નેશન્સ (UN)ના અંદાજ મુજબ આ યુદ્ધમાં લગભગ છ લાખ લોકોના મોત થયા છે. આ સિવાય 60 લાખ સીરિયન દેશ છોડીને ભાગી ગયા અને લગભગ 70 લાખ લોકો દેશના અન્ય ભાગોમાં વિસ્થાપિત થયા છે.
સુન્ની, શિયા અને અલાવી
વસ્તીનો ચોક્કસ ડેટા તો નથી, પરંતુ સીરિયામાં ધર્મ આધારિત વસ્તીનો અંદાજ લગાવવો મોટે ભાગે શક્ય છે. સીરિયાની લગભગ 70 ટકા વસ્તી સુન્ની મુસ્લિમોની છે. તેમની વસાહતો આખા દેશમાં છે. તો દેશની કુલ વસ્તીના લગભગ 13 ટકા શિયા મુસ્લિમો છે.
સીરિયામાં મોટાભાગના શિયા મુસ્લિમો અલાવી છે. જેમાં પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ બશર અલ અસદનો પણ સમાવેશ થાય છે. અલાવી એ ઇસ્લામનો લઘુમતી વિશિષ્ટ સંપ્રદાય છે. આ લઘુમતી સંપ્રદાયના ઘણા લોકો સીરિયાના પશ્ચિમી દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોમાં ખાસ કરીને હોમ્સ અને હમાના શહેરોમાં રહે છે.
મુસ્લિમ ઉપરાંત સીરિયામાં અન્ય ધર્મની વસ્તી પણ છે
મુસ્લિમ ઉપરાંત સીરિયામાં અન્ય ઘણી જાતિના લઘુમતી સમુદાયો પણ છે. તેમાં ડ્રુઝ, પેલેસ્ટિનિયન, ઇરાકી, આર્મેનિયન, ગ્રીક, એસીરિયન, સર્કસિયન, મંડિયન અને તુર્કોમન જૂથોનો સમાવેશ થાય છે. આમાંના મોટાભાગના લોકો રાજધાની દમાસ્કસ અને તેની આસપાસ રહે છે. આ ઉપરાંત, ગ્રીક ઓર્થોડોક્સ, ગ્રીક કેથોલિક, આર્મેનિયન ઓર્થોડોક્સ, આર્મેનિયન કેથોલિક, સિરિયાક ઓર્થોડોક્સ, સિરિયાક કેથોલિક, નેસ્ટોરિયન, કેલ્ડિયન, મેરોનાઈટ, લેટિન કેથોલિક અને પ્રોટેસ્ટન્ટ સહિત અનેક ખ્રિસ્તી લઘુમતીઓ છે. અહીં એક નાનો યઝીદી સમુદાય પણ છે.
