Budget 2024 : શું તમે બજેટ રજૂ કરતી વખતે નાણામંત્રી દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાતા આ શબ્દોનો અર્થ જાણો છો?
બજેટ શબ્દકોશ: કેન્દ્રીય નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણ 22 જુલાઈના રોજ સંપૂર્ણ વાર્ષિક બજેટ 2024-25 રજૂ કરશે. નિર્મલા સીતારમણ આ વર્ષે આ છઠ્ઠું બજેટ રજૂ કરશે. સતત ત્રીજી વખત સત્તામાં આવ્યા બાદ નરેન્દ્ર મોદી સરકાર દ્વારા રજૂ કરવામાં આવેલ આ પ્રથમ પૂર્ણ બજેટ હશે.
હાલ સામાન્ય લોકો વધતી મોંઘવારીથી પરેશાન છે, ત્યારે કેન્દ્રીય નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણ 22 જુલાઈના રોજ સંપૂર્ણ વાર્ષિક બજેટ 2024-25 રજૂ કરશે. નિર્મલા સીતારમણે છઠ્ઠું બજેટ રજૂ કરશે. નરેન્દ્ર મોદી સરકાર સતત ત્રીજી વખત સત્તામાં આવ્યા બાદ આ પહેલું પૂર્ણ બજેટ છે જે સરકાર રજૂ કરશે.
બજેટ ભાષણ દરમિયાન, નાણા પ્રધાનના ભાષણમાં ફુગાવો, રાજકોષીય ખાધ, મૂડી ખર્ચ, મહેસૂલ પ્રાપ્તિ, બેડ લોન વગેરે જેવા આર્થિક પાસાઓ સાથે સંબંધિત મહત્વપૂર્ણ શબ્દોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવશે. જો તમે નાણા પ્રધાનના બજેટ ભાષણની સામગ્રીને સમજવા માંગતા હોવ તો આ મુખ્ય શબ્દોને સમજવું મહત્વપૂર્ણ છે. અહીં અમે આવા જ કેટલાક શબ્દોનો અર્થ સમજાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ જેનો વારંવાર બજેટ દરમિયાન ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે.
રેવન્યુ બજેટ
બજેટના બે ભાગ હોય છે. પ્રથમ કમાણી અને બીજું ખર્ચ છે. સરકારની સીધી આવક ટેક્સ અને વગેરેમાંથી થાય છે. સરકાર કેટલાક પૈસા અન્ય દેશોને આપવામાં આવેલી લોન પરના વ્યાજમાંથી અને કેટલાક ડિસઇન્વેસ્ટમેન્ટમાંથી કમાય છે. એ જ રીતે, સરકાર મહેસૂલી કમાણીમાંથી નાણાં ખર્ચે છે અને કેટલીક બાબતો માટે નાણાં ઉછીના લે છે. તેથી સરકાર તેની આવકમાંથી જે ખર્ચ કરે છે તેને રેવન્યુ બજેટિંગ કહેવામાં આવે છે.
સેસ અથવા ઉપકર
સેસ વાસ્તવમાં એક પ્રકારનો કર છે. સરકાર આને કોઈપણ સેવા અથવા વસ્તું પર પહેલાથી જ લાદવામાં આવેલા ટેક્સ ઉપરાંત વધારાના ટેક્સ તરીકે વસૂલ કરે છે. જેમ કે સરકારી શિક્ષણ સેસ, કૃષિ કલ્યાણ સેસ અને સ્વચ્છ ભારત સેસ વગેરે. સરકાર સેસ મની અલગથી રાખે છે, જે દેશના કોન્સોલિડેટેડ ફંડનો ભાગ છે. આ ભંડોળ માત્ર તે જગ્યાએ જ ખર્ચવામાં આવે છે જેના માટે તે એકત્રિત કરવામાં આવ્યું છે.
એન્યુઅલ ફાઈનાન્સિયલ સ્ટેટમેન્ટ
સરકાર દર વર્ષે સંસદમાં તેની આવક અને ખર્ચની વિગતો રજૂ કરે છે. તે એ પણ જણાવે છે કે તે આવતા નાણાકીય વર્ષમાં ક્યાં અને શું ખર્ચ કરવા જઈ રહી છે. સામાન્ય ભાષામાં, લોકો તેને બજેટ પણ કહે છે, જ્યારે સત્તાવાર રીતે તેને એન્યુઅલ ફાઈનાન્સિયલ સ્ટેટમેન્ટ કહેવામાં આવે છે. બંધારણના અનુચ્છેદ 112 હેઠળ સરકારે દર વર્ષે પોતાનું બજેટ સંસદમાં રજૂ કરવાનું હોય છે.
ફાઈનાન્સ બિલ
ફાઈનાન્સ બિલ બજેટનો એક ભાગ છે અને તે બજેટ સત્રમાં રજૂ કરવામાં આવે છે. જેમાં બજેટમાં પ્રસ્તાવિત કર લાદવા, દૂર કરવા, માફી, રદ કરવા અથવા નિયમન કરવાની વિગતો આપવામાં આવી છે. તેને કેન્દ્રીય બજેટનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ દસ્તાવેજ માનવામાં આવે છે. જેમાં સરકારની નાણાકીય યોજનાનો સમાવેશ થાય છે. તેમાં કરવેરા, આવક, ખર્ચ અને ઉધારનો સમાવેશ થાય છે. કેન્દ્રીય બજેટમાં સરકાર આગામી નાણાકીય વર્ષ માટે તેના અંદાજો આપે છે.
એક્સાઇઝ ડ્યુટી
એક્સાઇઝ ડ્યુટીને આબકારી કર પણ કહેવાય છે. આ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા દેશની અંદર માલના ઉત્પાદન અને વેચાણ પર લાદવામાં આવેલો ટેક્સ છે. આ એક પ્રકારનો પરોક્ષ કર છે. એક્સાઇઝ ડ્યુટીને હવે સેન્ટ્રલ વેલ્યુ એડેડ ટેક્સ પણ કહેવામાં આવે છે. ઉત્પાદક ઉત્પાદન પર લાદવામાં આવેલી આબકારી જકાત તે ઉત્પાદન પર લાદવામાં આવેલા બાકીના કરમાં ઉમેરીને એકત્રિત કરે છે. બાદમાં ઉત્પાદક આબકારી જકાતની રકમ સરકારમાં જમા કરાવે છે.
ઍક્સેસ ગ્રાન્ટ
એક્સેસ ગ્રાન્ટ એ એવી ગ્રાન્ટ છે જે સરકારના આવશ્યક ખર્ચાઓને પહોંચી વળવા માટે મંજૂર કરાયેલ અનુદાન કરતાં વધુ છે. જ્યારે સંસદ દ્વારા અધિકૃત અનુદાન જરૂરી ખર્ચ કરતાં ઓછું હોય છે, ત્યારે અંદાજિત રકમ સંસદ સમક્ષ પ્રવેશ અનુદાન માટે મૂકવામાં આવે છે. આ અનુદાન નાણાકીય વર્ષના અંત પહેલા સંસદમાં મૂકવામાં આવે છે. જ્યારે વાસ્તવિક ખર્ચ સંસદ દ્વારા મંજૂર કરવામાં આવેલી અનુદાન કરતાં વધી જાય છે, ત્યારે નાણા મંત્રાલય અને રેલ્વે મંત્રાલય એક્સેસ ગ્રાન્ટ માટે માંગણીઓ રજૂ કરે છે.
ડિસઇન્વેસ્ટમેન્ટ
છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં આ શબ્દ બજેટ ભાષણમાં આવશ્યક બની ગયો છે. દર વર્ષે સરકાર તેની આવકના મુખ્ય સ્ત્રોત તરીકે ડિસઇન્વેસ્ટમેન્ટનું લક્ષ્ય નક્કી કરે છે. આને ડિસઇન્વેસ્ટમેન્ટ કહેવાય છે. આનો સીધો મતલબ એ છે કે જ્યારે પણ સરકાર કોઈ પણ કંપનીમાં તેનો અમુક કે તમામ હિસ્સો વેચે છે, ત્યારે તેને ડિસઇન્વેસ્ટમેન્ટ કહેવામાં આવશે.
સરચાર્જ
સરચાર્જ અથવા વધારાની ફી કર પર લાદવામાં આવેલ વધારાનો ચાર્જ છે. તે ચૂકવવાપાત્ર કર પર ગણવામાં આવે છે અને મુખ્ય આવક પર નહીં. હાલના 30 ટકાના ટેક્સ દર પર 10 ટકાનો સરચાર્જ અસરકારક રીતે કુલ ટેક્સ રેટ વધારીને 33 ટકા કરે છે. જો 100 રૂપિયાની આવક પર 30 ટકા ટેક્સ લાદવામાં આવે તો કુલ ટેક્સ 30 રૂપિયા થશે. ત્યારબાદ 30 રૂપિયા પર 10 ટકાના દરે સરચાર્જની રકમ 3 રૂપિયા થશે. એટલે કે કુલ રકમ 33 રૂપિયા થશે.
બજેટ એસ્ટીમેટ
બજેટ ભાષણ દરમિયાન તમે બજેટ એસ્ટીમેટ શબ્દ વારંવાર સાંભળશો. તેના બજેટમાં, સરકાર આગામી નાણાકીય વર્ષ માટે દરેક મંત્રાલય અથવા વિભાગ અથવા યોજના માટે ચોક્કસ રકમ ફાળવે છે. આ તે મંત્રાલય અથવા વિભાગનો અંદાજિત ખર્ચ છે, જેને અંગ્રેજીમાં બજેટ એસ્ટીમેટ કહે છે.
યુનિયન બજેટ
કેન્દ્રીય બજેટ, જેને ભારતના બંધારણની કલમ 112 મુજબ એન્યુઅલ ફાઈનાન્સિયલ સ્ટેટમેન્ટ પણ કહેવામાં આવે છે, તે ચોક્કસ સમયગાળા માટે કમાણી અને ખર્ચનો અંદાજ છે. ભારતનું કેન્દ્રીય બજેટ હંમેશા 1 ફેબ્રુઆરીએ રજૂ કરવામાં આવે છે, તેથી તે આગામી નાણાકીય વર્ષ માટે અંદાજપત્રીય અંદાજ પણ પ્રદાન કરે છે. ‘બજેટ’ શબ્દ અંગ્રેજી શબ્દ ‘Bowgette’ પરથી આવ્યો છે, જે ફ્રેન્ચ શબ્દ ‘Bougette’ પરથી આવ્યો છે.
આ પણ વાંચો: Budget 2024 : આગામી બજેટમાં કર માળખામાં મોટા ફેરફાર થવાની શક્યતા, દરેક વર્ગને અનુકૂળ બનાવવા પ્રયાસ થશે
