Digital Currency: રૂપિયાનું હશે નિશાન, રોકડમાં કન્વર્ટ કરવુ રહેશે સરળ, જાણો ઈ-રૂપિયાના કેટલા છે ફાયદા?

રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) ટૂંક સમયમાં ચોક્કસ ઉપયોગો માટે ડિજિટલ રૂપિયા એટલે કે ઈ-રૂપીનો પાયલોટ પ્રોજેક્ટ શરૂ કરશે. સેન્ટ્રલ બેંક ડિજિટલ કરન્સી (CBDC)નું પરીક્ષણ છેલ્લા ઘણા મહિનાઓથી ચાલી રહ્યું છે. શુક્રવારે આરબીઆઈએ ઈ-રૂપી પર 51 પાનાની કોન્સેપ્ટ નોટ જાહેર કરી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે સેન્ટ્રલ બેંકના ડિજિટલ રૂપિયામાં ₹ ના સિમ્બોલનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે. તે સંપૂર્ણપણે સરકારી તંત્ર પર નિર્ભર રહેશે.

આવી સ્થિતિમાં આરબીઆઈ સંપૂર્ણ સુરક્ષા અને જવાબદારી માટે સંપૂર્ણ રીતે જવાબદાર રહેશે, જેનો સીધો ફાયદો ગ્રાહકોને થશે. જ્યારે અન્ય ડિજિટલ કરન્સી અથવા વર્ચ્યુઅલ કરન્સીમાં પેમેન્ટ અટવાઈ જાય ત્યારે ગ્રાહકોને ઘણી મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડે છે.

ગ્રાહકોને કરન્સી પર વ્યાજ મળશે કે નહીં?

આરબીઆઈ દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા કોન્સેપ્ટ પેપર મુજબ ગ્રાહકોને સીબીડીસી પર વ્યાજ મળશે કે નહીં મળે. આરબીઆઈ આ અંગે ચર્ચા કરી રહી છે. એ ચોક્કસ છે કે સેન્ટ્રલ બેંક કેટલાક ફાયદાઓ સાથે આ ચલણને લોન્ચ કરવા પર વિચાર કરી રહી છે. પરંતુ, તેની કિંમત વર્તમાન ભારતીય ચલણ જેટલી જ હશે અને ડિજિટલ રૂપિયાને રોકડમાં બદલી શકાશે. તેને હાલની UPI આધારિત પેમેન્ટ સિસ્ટમ સાથે લિંક કરવામાં આવશે. ગ્રાહકોના ડિજિટલ રૂપિયા હેક થવાના કિસ્સામાં રિકોલ ફીચર અને રિકવરી ફીચર પણ ઉપલબ્ધ રહેશે. આ સાથે ફરિયાદોના નિરાકરણ માટે મજબૂત વ્યવસ્થા બનાવવામાં આવશે. RBI અનુસાર, છૂટક અને હોલસેલ માટે અલગ CBDC લાવવામાં આવશે.

CBDCની રજૂઆત પાછળ ઘણા મોટા કારણો છે, જેમાંથી સૌથી મહત્વપૂર્ણ મની લોન્ડરિંગ એટલે કે હવાલા પર નાક બાંધવાનું છે. કારણ કે ક્રિપ્ટો કરન્સી હવાલા કારોબાર અને બ્લેક ડિપોઝીટ કરવાનું માધ્યમ બની ગયું છે. આ સાથે એપ અને અન્ય માધ્યમો દ્વારા ભારતમાં ચાલતી દરેક વર્ચ્યુઅલ કરન્સી પર નજર રાખવામાં સરળતા રહેશે. બીજું કારણ સિક્કા છાપવા અથવા ટંકશાળના સંચાલનમાં ઘટાડો હશે. ઉદાહરણ તરીકે, નાણાકીય વર્ષ 2022-23માં નોટોની પ્રિન્ટિંગ પાછળ અંદાજે 50 હજારનો ખર્ચ થવાનો અંદાજ છે. ડિજિટલ રૂપિયાની શરૂઆત સાથે, કાયદેસર ભારતીય ચલણની પ્રિન્ટિંગમાં ઘટાડો થશે અને દેખીતી રીતે આ ખર્ચમાં ઘટાડો કરશે. ત્રીજું કારણ અન્ય દેશોમાં નાણાં મોકલવા માટેની ફીમાં 2 ટકા સુધીનો ઘટાડો કરવાનું છે, જે હાલમાં 7 ટકાથી વધુ ચૂકવવા પડે છે.

બેંક ખાતાની જરૂર નથી

ડિજિટલ રૂપિયામાં આવા ઘણા ફીચર્સ હશે, જેનાથી ગ્રાહકોને ફાયદો થશે. જે રીતે ઈ-કોમર્સ કંપનીઓ અત્યારે ક્રેડિટ કાર્ડ પર ખરીદી પર ડિસ્કાઉન્ટ સ્કીમ ઓફર કરે છે, તે જ રીતે ડિજિટલ રૂપિયા પર પણ ઉપલબ્ધ થશે. તેનો ઉપયોગ કરવા માટે કોઈ બેંક ખાતાની જરૂર પડશે નહીં. તેનો ઉપયોગ વિવિધ સ્તરે રોકાણ માટે થઈ શકે છે, જેમાં ડિજિટલ રૂપિયામાં રોકાણ કરવા પર સરકાર દ્વારા લાભો અથવા ડિસ્કાઉન્ટ આપવામાં આવશે. આ સિવાય સમાધાન એટલે કે કોઈપણ સંજોગોમાં બે પક્ષકારો વચ્ચે વ્યવહાર સરળ રહેશે. એટલું જ નહીં, ગ્રાહકો માટે ઉપયોગમાં સરળતા રહેશે. કોન્સેપ્ટ નોટ અનુસાર, ડિજિટલ રૂપિયા રાખવા માટે એક નિશ્ચિત મર્યાદા હશે. જો કે, શક્ય છે કે CBDC હોલ્ડ કરવા માટે બેંક ખાતું જાળવવાની જરૂર નહીં પડે.

ચીન અને દક્ષિણ કોરિયા સહિત 14 દેશો ડિજિટલ કરન્સી લાવવાની તૈયારી કરી રહ્યા છે. એટલું જ નહીં 9 દેશોએ ડિજિટલ કરન્સી લોન્ચ કરી છે. બહામાસ 2020માં પ્રથમ CBDC લોન્ચ કર્યું.