કાનુની સવાલ: લગ્ન પછી કેટલા વર્ષ સુધીમાં દહેજનો કેસ નોંધી શકાય છે? કઈ કઈ કલમો હેઠળ ગુનો નોંધવામાં આવે છે
Dowry Harassment: ભારતીય કાયદા મુજબ દહેજ સંબંધિત બાબતોમાં કેસ દાખલ કરવાની સમય મર્યાદા વિવિધ કાનૂની જોગવાઈઓ પર આધારિત છે. દહેજ ઉત્પીડન અને દહેજ મૃત્યુ જેવા ગુનાઓ અલગ-અલગ કલમો હેઠળ આવે છે અને તેમની સમય મર્યાદા પણ અલગ-અલગ હોય છે.
કલમ 304B (દહેજ મૃત્યુ) - આ કલમ ત્યારે લાગુ પડે છે જ્યારે પત્ની અસામાન્ય સંજોગોમાં લગ્નના 7 વર્ષની અંદર મૃત્યુ પામે છે અને તે સાબિત થાય છે કે તેનું મૃત્યુ પહેલાં દહેજ માટે તેના પર ત્રાસ ગુજારવામાં આવ્યો હતો. આ એક ગંભીર ગુનો છે (Cognizable & Non-Bailable) અને તેના માટે કોઈ સમય મર્યાદા નથી. પોલીસ કે કોર્ટ ગમે ત્યારે કેસ નોંધી શકે છે. - કેસ: Satbir Singh v. State of Haryana (2021) - સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે ફરિયાદ પક્ષે ફક્ત એ સાબિત કરવાનું રહેશે કે પીડિતાનું લગ્નના સાત વર્ષની અંદર અકુદરતી મૃત્યુ થયું હતું અને તેને દહેજ માટે ત્રાસ આપવામાં આવ્યો હતો. કેસ -Shanti v. State of Haryana (1991) - સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટતા કરી કે આ કલમ હેઠળ પતિ અને સાસરિયાઓની જવાબદારી વધે છે અને તેમણે પોતાની નિર્દોષતા સાબિત કરવી પડશે.
કલમ 306 (આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરણી): જો પત્ની દહેજને કારણે આત્મહત્યા કરે છે તો પતિ અથવા સાસરિયાઓ વિરુદ્ધ કલમ 306 હેઠળ કેસ નોંધી શકાય છે. કારણ કે આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરવું એ એક ગંભીર ગુનો છે (10 વર્ષ સુધીની સજાને પાત્ર છે).
સુપ્રીમ કોર્ટના મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયો: Rupali Devi v. State of Uttar Pradesh (2019) - સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે, જો પત્ની તેના માતા-પિતાના ઘરે રહેતી હોય અને તેના સાસરિયાઓ દ્વારા માનસિક રીતે હેરાન કરવામાં આવી રહી હોય તો પણ કલમ 498A લાગુ પડશે. Rajesh Sharma v. State of U.P. (2017): - આ નિર્ણયમાં સુપ્રીમ કોર્ટે નકલી દહેજના કેસોને રોકવા માટે માર્ગદર્શિકા જાહેર કરી છે. કોર્ટે કહ્યું કે 498A કેસોમાં તાત્કાલિક ધરપકડ થશે નહીં અને પોલીસે પહેલા પ્રાથમિક તપાસ કરવી પડશે. Amalendu Pal v. State of West Bengal (2010) - આ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટતા કરી કે જો આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરણીના પૂરતા પુરાવા ન હોય, તો માત્ર માનસિક ત્રાસને દહેજ ત્રાસ માટેનો આધાર ગણી શકાય નહીં.
નિષ્કર્ષ: દહેજ ઉત્પીડન (કલમ 498A) નો કેસ લગ્ન પછી 3 વર્ષ સુધી દાખલ કરી શકાય છે, પરંતુ જો ઉત્પીડન ચાલુ રહ્યું હોય તો છેલ્લી ઉત્પીડનની તારીખથી 3 વર્ષ ગણાશે. દહેજ મૃત્યુ (કલમ 304B) નો કેસ લગ્ન પછી 7 વર્ષ સુધી નોંધી શકાય છે. આ સમયગાળા દરમિયાન થતા શંકાસ્પદ મૃત્યુ શંકાના દાયરામાં આવે છે. આત્મહત્યાનો કેસ (કલમ 306) ગમે ત્યારે નોંધી શકાય છે. જો પત્નીને માનસિક રીતે હેરાન કરવામાં આવી રહી હોય તો કેસ દાખલ કરવાની સમય મર્યાદા લંબાવી શકાય છે. (Disclaimer: જો તમારી પાસે કોઈ ચોક્કસ કેસ હોય તો કાનૂની નિષ્ણાત (વકીલ) ની સલાહ લેવી સલાહભર્યું છે. અહીં આપેલી માહિતી ફક્ત કોર્ટના નિર્ણયો અને કલમોને આધારે આપવામાં આવી છે. તમારે કોઈ કેસ માટે જાણવું હોય તો યોગ્ય વકીલની સલાહ લઈ શકો છો.)
