Budget 2024 : રેલ બજેટની 9 દાયકાની પ્રથા પર કેમ પૂર્ણવિરામ મુકાયું? નિર્મલા સીતારમણ રેલ્વે બજેટ અને સામાન્ય બજેટ એકસાથે રજૂ કરશે
Budget 2024 : નાણાકીય વર્ષ 2016-17 સુધી રેલ્વે બજેટ અને સામાન્ય બજેટ અલગ-અલગ રજૂ કરવામાં આવતા હતા. નાણાપ્રધાન અરુણ જેટલીએ નાણાકીય વર્ષ 2017-18માં પ્રથમ વખત રેલવે બજેટ અને સામાન્ય બજેટ એકસાથે રજૂ કરીને 92 વર્ષ જૂની પ્રથાનો અંત લાવ્યો હતો.
નાણાપ્રધાન અરુણ જેટલીએ નાણાકીય વર્ષ 2017-18 માટે કેન્દ્રીય બજેટની સાથે રેલવે બજેટ રજૂ કર્યું ત્યારે આ 92 વર્ષ જૂની પ્રથાનો અંત આવ્યો.
રેલવે માટે અલગ બજેટની પ્રથા 1924માં શરૂ થઈ હતી. આ નિર્ણય એકવર્થ કમિટીની ભલામણોના આધારે લેવામાં આવ્યો હતો પરંતુ વર્ષ 2017 થી સામાન્ય બજેટની સાથે રેલવે બજેટ રજૂ થવાનું શરૂ થયું હતું. 1921માં ઈસ્ટ ઈન્ડિયા રેલ્વે કમિટીના ચેરમેન સર વિલિયમ એકવર્થે રેલ્વે માટે વધુ સારી વ્યવસ્થાપન પ્રણાલી લાવી હતી . આ પછી, તેમણે 1924માં સામાન્ય બજેટથી અલગ રજૂ કરવાનું નક્કી કર્યું. ત્યારથી લઈને 2016 સુધી, તે અલગથી રજૂ થતું રહ્યું હતું.
નવેમ્બર 2016 માં રેલ્વે મંત્રાલયે જાહેરાત કરી હતી કે કેન્દ્ર સરકાર રેલ્વે બજેટને કેન્દ્રીય બજેટ સાથે મર્જ કરશે. આ નિર્ણય નીતિ આયોગના સભ્ય બિબેક દેબરોયની આગેવાની હેઠળની સમિતિની ભલામણો અને ડેબરોય અને કિશોર દેસાઈ દ્વારા 'રેલવે બજેટ સાથે વિતરણ' પર એક અલગ પેપર પર આધારિત હતો.
જ્યારે દેશ આઝાદ થયો ત્યારે રેલવેની આવક અન્ય તમામ સ્ત્રોતો કરતાં વધુ હતી.વર્ષ 1947માં ભારત આઝાદ થયું ત્યારે પણ રેલ્વેને મળતી આવક સામાન્ય આવકની આવક કરતાં 6 ટકા વધુ હતી. ત્યારે સર ગોપાલસ્વામી આયંગર કમિટીએ ભલામણ કરી હતી કે અલગ રેલવે બજેટની આ પરંપરા ચાલુ રાખવી જોઈએ. 21 ડિસેમ્બર 1949 ના રોજ બંધારણ સભા દ્વારા આ અસર માટેનો ઠરાવ મંજૂર કરવામાં આવ્યો હતો. ઉલ્લેખનીય છે કે આ મંજુરી મુજબ રેલ્વે બજેટ માત્ર 1950-51 થી આગામી પાંચ વર્ષ માટે અલગથી રજૂ કરવાનું હતું પરંતુ આ પરંપરા 2016 સુધી ચાલુ રહી હતી .
રેલ્વે અને સામાન્ય બજેટના વિલીનીકરણનો હેતુ કેન્દ્ર સરકારના નાણાકીય લક્ષ્યાંક માટે સર્વગ્રાહી અભિગમ આપવા ઉપરાંત હાઇવે, રેલ્વે અને જળમાર્ગો વચ્ચે પરિવહન આયોજનમાં સુધારો કરવાનો હતો. આનાથી નાણા મંત્રાલયને મધ્ય-વર્ષની સમીક્ષા દરમિયાન સંસાધનોની ફાળવણીનો નિર્ણય લેવામાં વધુ સુગમતા મળી છે.
