‘ભારત રત્ન’ મેળવનારાઓને મળે છે આ વિશેષ સુવિધાઓ, જાણો રસપ્રદ તથ્યો

ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે 2 જાન્યુઆરી 1954ના રોજ 'ભારત રત્ન'ની સ્થાપના કરી હતી.

bharat ratna award

TV9 Gujarati | Edited By: Bipin Prajapati | Updated on: Jan 23, 2022 | 8:49 PM

ભારતનો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર ‘ભારત રત્ન’ છે. કલા, સાહિત્ય, વિજ્ઞાન, સમાજ સેવા અને રમતગમતના ક્ષેત્રોમાં નોંધપાત્ર અને અસાધારણ યોગદાન દ્વારા રાષ્ટ્રની સેવા કરનાર પ્રતિષ્ઠિત વ્યક્તિઓને તે આપવામાં આવે છે. ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે 2 જાન્યુઆરી 1954ના રોજ ‘ભારત રત્ન’ની સ્થાપના કરી હતી. તે વર્ષે 3 મહાન હસ્તીઓને આ સન્માન આપવામાં આવ્યું હતું. દર વર્ષે ભારત રત્ન પુરસ્કાર આપવામાં આવે તે ફરજિયાત નથી.

ભારતના વડાપ્રધાન દ્વારા ભારત રત્ન પુરસ્કાર માટે રાષ્ટ્રપતિને નામોની ભલામણ કરવામાં આવે છે. જે બાદ રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા તે વ્યક્તિને આ સન્માન આપવામાં આવે છે. આ પુરસ્કાર હેઠળ, પ્રાપ્તકર્તાને રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા હસ્તાક્ષર કરાયેલ સનદ (પ્રમાણપત્ર) અને મેડલ મળે છે. પુરસ્કાર કોઈપણ નાણાકીય અનુદાન ધરાવતું નથી.

તમને જણાવી દઈએ કે એ જ રીતે રમતગમતના ક્ષેત્રમાં વિશિષ્ટ સિદ્ધિઓ હાંસલ કરનારાઓને ભારત રત્ન આપવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી. વર્ષ 2014 માં, સચિન તેંડુલકર અત્યાર સુધી એકમાત્ર એવા ભારતીય છે જેમને રમતગમતના ક્ષેત્રમાં ભારત રત્ન મળ્યો છે. આવો જાણીએ દેશના આ સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન સાથે જોડાયેલા કેટલાક મહત્વપૂર્ણ તથ્યો.

ભારત રત્ન ડિઝાઇન

પ્રથમ ભારત રત્ન તેની ડિઝાઇનમાં 35 મીમીનો ગોળાકાર ગોલ્ડ મેડલ હતો અને તેના પર સૂર્ય કોતરવામાં આવ્યો હતો. જેના ઉપર હિન્દીમાં ભારત રત્ન લખેલું હતું અને નીચેની બાજુએ પુષ્પમાળા હતી. તેની પાછળ રાષ્ટ્રીય પ્રતીક અને વાક્ય લખેલું હતું. આ પછી, રત્નમાં ફેરફાર કરાયો. તાંબામા પીપળના પાન આકારના મેડલમાં પ્લેટિનમનો ચમકતો સૂર્ય બનાવવામાં આવ્યો હતો. તેની નીચે ચાંદીમાં ભારત રત્ન લખેલું છે.

ભારત રત્ન વિશે 18 મહત્વપૂર્ણ અને રસપ્રદ તથ્યો

1. દર વર્ષે 26 જાન્યુઆરીએ દેશના રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા ભારત રત્ન આપવામાં આવે છે. 1954થી અત્યાર સુધી 48 મહાન હસ્તીઓને આ સન્માન આપવામાં આવ્યું છે.

2. આ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કર્યા પછી, વિજેતાને રાષ્ટ્રપતિ, ઉપરાષ્ટ્રપતિ, વડા પ્રધાન, નાયબ વડા પ્રધાન, મુખ્ય ન્યાયાધીશ, લોકસભા અધ્યક્ષ, કેબિનેટ પ્રધાન, રાજ્યપાલ, મુખ્ય પ્રધાન, ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ, ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન, પૂર્વ મુખ્યમંત્રી, સંસદના બંને ગૃહોમાં વિરોધ પક્ષના નેતા પછી એવોર્ડ પ્રાપ્ત કરનારને સ્થાન મળે છે. સન્માન મેળવનાર વ્યક્તિ દેશ માટે VIP છે.

3. આ સન્માન પહેલા મરણોત્તર આપવાની કોઈ જોગવાઈ ન હતી, પરંતુ 1966માં તેમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યો હતો.

4. ભારત રત્ન એવોર્ડ દર વર્ષે આપવામાં આવે તે જરૂરી નથી. આ સન્માન આપવું કે નહીં તે કેન્દ્ર સરકાર પર નિર્ભર છે.

5. એક વર્ષમાં વધુમાં વધુ 3 વ્યક્તિને ભારત રત્ન આપી શકાય છે.

6. 13 જુલાઇ 1977 થી 26 જાન્યુઆરી 1980 વચ્ચે એવોર્ડ સસ્પેન્ડ કરવામાં આવ્યો હતો.

7. 2011 માં, રમતગમતના ક્ષેત્રમાં અસાધારણ સિદ્ધિ હાંસલ કરનારા ખેલાડીઓને ભારત રત્ન એનાયત કરવાના ક્રમમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા.

8. ઈન્દિરા ગાંધી ભારત રત્ન એનાયત થનાર પ્રથમ ભારતીય મહિલા હતા.

9. સચિન તેંડુલકર (ઉંમર 40), ભારત રત્ન મેળવનાર સૌથી નાની વ્યક્તિ છે, જ્યારે ડીકે કર્વે ભારત રત્ન મેળવનાર સૌથી વૃદ્ધ વ્યક્તિ હતા. તેમને આ સન્માન 100 વર્ષની ઉંમરે મળ્યું હતું.

10. સુભાષ ચંદ્ર બોઝને 1992 માં મરણોત્તર ભારત રત્ન એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ એક પીઆઈએલમાં સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશ પર મરણોત્તર શબ્દ પાછો ખેંચી લેવામાં આવ્યો હતો. કારણ કે તેમના મૃત્યુને લઈને વિવાદ થયો હતો.

11. ભારત રત્ન સંબંધિત કોઈ લેખિત જોગવાઈ નથી કે તે ફક્ત ભારતીય નાગરિકોને જ આપવામાં આવશે.

12. 1987 માં, વિદેશી મૂળના પ્રથમ વ્યક્તિ ખાન અબ્દુલ ગફાર ખાનને ભારત રત્ન એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. નેલ્સન મંડેલાને વર્ષ 1990માં ભારત રત્ન પણ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. મધર ટેરેસાને પણ ભારત રત્ન આપવામાં આવ્યો હતો.

13. ભારત રત્ન મેળવનાર વ્યક્તિને કેબિનેટ મંત્રી જેવો VIP દરજ્જો મળે છે.

14. ભારત રત્ન પ્રાપ્તકર્તાઓને આવકવેરો ભરવામાંથી મુક્તિ આપવામાં આવે છે. ઉપરાંત તેઓ સંસદની બેઠકો અને સત્રોમાં ભાગ લઈ શકે છે.

15. તેઓ પ્રજાસત્તાક અને સ્વતંત્રતા દિવસના કાર્યક્રમોમાં પણ વિશેષ અતિથિ તરીકે ભાગ લઈ શકે છે.

16. તેમને પ્લેન, ટ્રેન અથવા બસ દ્વારા મફત મુસાફરી કરવાની છૂટ હોય છે.

17. ભારત રત્નથી સન્માનિત વ્યક્તિ કોઈપણ રાજ્યની મુલાકાતે જાય છે, તો તેને રાજ્યના અતિથિનો દરજ્જો મળે છે.

18. ભારતના બંધારણના અનુચ્છેદ 18(1) મુજબ, પુરસ્કાર મેળવનાર ‘ભારત રત્ન’નો ઉપયોગ તેમના નામના ઉપસર્ગ અથવા પ્રત્યય તરીકે કરી શકતા નથી. જો કે, તેઓ તેમના બાયોડેટા, વિઝિટિંગ કાર્ડ, લેટર હેડ વગેરેમાં ‘રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા પુરસ્કૃત ભારત રત્ન’ અથવા ‘ભારત રત્ન એવોર્ડી’ લખી શકે છે.

ભારત રત્નથી સન્માનિત પ્રતિષ્ઠિત વ્યક્તિઓની યાદી

પ્રણવ મુખર્જી (2019)

ભૂપેન હજારિકા (2019)

નાનાજી દેશમુખ (2019)

મદન મોહન માલવીય (2015)

અટલ બિહારી વાજપેયી (2015)

સચિન તેંડુલકર (2014)

સીએનઆર રાવ (2014)

પંડિત ભીમસેન જોશી (2008)

લતા દીનાનાથ મંગેશકર (2001)

ઉસ્તાદ બિસ્મિલ્લા ખાન (2001)

પ્રો. અમર્ત્ય સેન (1999)