Azadi Ka Amrit Mahtosav: બટુકેશ્વર દત્ત: ‘બહેરી’સરકારને જગાડનાર એ હીરો જેને સ્વતંત્ર ભારત ભૂલી ગયું
બટુકેશ્વર દત્ત જેમની સ્વતંત્ર ભારતમાં નાયકોની જેમ પૂજા થવી જોઈતી હતી, તેમણે ક્યારેક સિગારેટ કંપનીમાં કામ કરવું પડ્યું તો ક્યારેક પટનાના રસ્તા પર ટુરિસ્ટ ગાઈડ તરીકે દોડવું પડતું.
Azadi Ka Amrit Mahtosav : એપ્રિલ 1929ના રોજ, સેન્ટ્રલ એસેમ્બલી અચાનક બોમ્બથી ગૂંજી ઉઠી, બે યુવાનો પોતાની બેઠક પરથી ઉભા થયા અને કેટલાક પેમ્ફલેટ ફેંકીને ઈન્કલાબ ઝિંદાબાદના નારા લગાવવા લાગ્યા. જો તેઓ ઇચ્છતા તો ભાગી શકતા હતા, પરંતુ તેમનો અવાજ જનતા સુધી પહોંચે તે માટે તેઓએ પોતાની ધરપકડ થવી જરૂરી માન્યું. સેન્ટ્રલ એસેમ્બલીમાં બોમ્બ ફેંકનારા આ યુવાનો અન્ય કોઈ નહીં પણ ભગતસિંહ અને બટુકેશ્વર દત્ત હતા. ધરપકડ બાદ ભગતસિંહ અને બટુકેશ્વર દત્તે ( Batukeshwar Dutt )કહ્યું હતું કે ‘બહેરાઓને સાંભળવા માટે બોમ્બ બ્લાસ્ટ (Bomb blast)ની જરૂર છે’. આઝાદીની ચળવળની સૌથી મોટી ઘટનાઓમાં, આ બોમ્બની ઘટનાના નાયકો બે હતા, પરંતુ માત્ર ભગતસિંહને જ યાદ કરવામાં આવ્યા છે.
સ્વતંત્ર ભારતમાં જેમની હીરોની જેમ પૂજા કરવી જોઈતી હતી તેઓએ વિસ્મૃતિમાં દિવસો પસાર કરવા પડ્યા. ક્યારેક સિગારેટ કંપનીમાં કામ કરવું પડતું તો ક્યારેક પટનાના રસ્તાઓ પર ટુરિસ્ટ ગાઈડ તરીકે દોડવું પડતું. તેમની અંતિમ ઈચ્છા અનુસાર તેમના અંતિમ સંસ્કાર તે જ જગ્યાએ કરવામાં આવ્યા જ્યાં ભગતસિંહની સમાધિ છે.
પશ્ચિમ બંગાળમાં જન્મેલા, કાનપુરમાં ભણ્યા
બટુકેશ્વર દત્તનો જન્મ 18 નવેમ્બર 1910ના રોજ પશ્ચિમ બંગાળના બર્ધમાન જિલ્લાના એક ગામમાં થયો હતો. ટૂંકમાં તેમનું નામ બી.કે. દત્ત લખતા હતા. તેમના પિતાનું નામ ગોસ્થ બિહારી દત્ત અને માતાનું નામ કામિની દેવી હતું. તેમના સ્નાતક અભ્યાસ પછી, બટુકેશ્વર દત્ત વધુ અભ્યાસ માટે કાનપુર આવ્યા હતા, PPN કૉલેજમાંથી સ્નાતક થયા દરમિયાન, તેઓ અન્ય ક્રાંતિકારીઓને મળ્યા અને હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિક એસોસિએશન (HRA)માં જોડાયા.
ભગતસિંહ સાથે મુલાકાત થઈ
બટુકેશ્વર દત્ત 1924માં માત્ર 14 વર્ષની ઉંમરે HRAમાં જોડાયા હતા, તે જ સમયે ભગતસિંહ પણ તેમાં જોડાયા હતા, ક્રાંતિકારી વિચારોને કારણે બંને સારા મિત્રો બની ગયા હતા. કાનપુરના ઈતિહાસના પુસ્તક મુજબ અહીં જ બંનેની મુલાકાત ચંદ્રશેખર આઝાદ સાથે થઈ હતી.
કાકોરીની ઘટના બાદ HRA બન્યું HSRA
કાકોરીમાં ખજાનો લૂંટી લીધા પછી અંગ્રેજોએ ક્રાંતિકારીઓ પર કડક કાર્યવાહી કરી. આની અસર હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિકન એસોસિએશન (HRA) પર પડી હતી, તેથી ચંદ્રશેખર આઝાદે સ્વતંત્રતા ચળવળને વધુ તીવ્ર બનાવવા હિન્દુસ્તાન સોશ્યલિસ્ટ રિપબ્લિકન આર્મી (HSRA)ની રચના કરી હતી.
બોમ્બ કેસમાં આજીવન કેદની સજા ફટકારવામાં આવી હતી
સેન્ટ્રલ એસેમ્બલીમાં બોમ્બ ફેંકાયા બાદ ભગતસિંહ અને બટુકેશ્વર દત્તે પોતાની ધરપકડ કરાવી હતી. બંને લાહોર સેન્ટ્રલ જેલમાં સાથે રહ્યા હતા. ટ્રાયલમાં બંનેને દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યા હતા અને તેમને આજીવન કેદની સજા ફટકારવામાં આવી હતી. બાદમાં ભગતસિંહ પર લાહોર ષડયંત્ર કેસ માટે કેસ ચલાવવામાં આવ્યો અને તેમને સુખદેવ અને રાજગુરુની સાથે ફાંસી આપવામાં આવી. બટુકેશ્વર દત્તને કાળા પાણીની સજા માટે આંદામાન જેલમાં મોકલવામાં આવ્યા હતા.
ભગતસિંહે બટુકેશ્વર દત્તનો ઓટોગ્રાફ લીધો હતો
શહીદ ભગતસિંહ બટુકેશ્વર દત્તથી ખૂબ પ્રભાવિત હતા, લાહોર સેન્ટ્રલ જેલમાં સાથે રહેવા દરમિયાન ભગતસિંહે તેમનો ઓટોગ્રાફ પણ લીધો હતો. આ ઓટોગ્રાફ આજે પણ ભગત સિંહની મૂળ ડાયરીમાં છે, તેના પર 12 જુલાઈ, 1930ની તારીખ લખેલી છે. આ ડાયરી આજે પણ ભગત સિંહના વંશજ યાદવેન્દ્ર સિંહ સંધુ પાસે છે.
માંદગીના કારણે બાંકીપુર જેલમાં મોકલવામાં આવ્યા
આંદમાન જેલમાં બટુકેશ્વર દત્તની તબિયત બગડવા લાગી, 1937માં તેમને બિહારની બાંકીપુર જેલમાં ખસેડવામાં આવ્યા, અહીં બીમારીને જોતા 1938માં તેમને આઝાદીની ચળવળમાં ભાગ ન લેવાની શરતે મુક્ત કરવામાં આવ્યા. બટુકેશ્વર દત્ત ફરીથી 1942માં શરૂ થયેલી ભારત છોડો ચળવળમાં ઝંપલાવ્યું અને ફરીથી ધરપકડ કરવામાં આવી. તેને ફરીથી ચાર વર્ષની સજા ફટકારવામાં આવી હતી.
‘સપને પણ નહોતું વિચાર્યું કે હું આ રીતે દિલ્હી આવીશ’
આઝાદી પછી, બટુકેશ્વર દત્તને વિસ્મૃતિનું જીવન જીવવું પડ્યું, તેઓ સિગારેટ કંપનીમાં કામ કરતા હતા અને પટનામાં પ્રવાસી માર્ગદર્શક તરીકે પણ રહેતા હતા. 1964માં તેમની તબિયત ખરાબ થઈ ગઈ. સામયિકોમાં પ્રકાશિત અહેવાલો અનુસાર, જ્યારે તે હલનચલન કરી શકતો ન હતો ત્યારે તેને દિલ્હી લાવવામાં આવ્યો હતો. સફદરગંજ હોસ્પિટલ પહોંચીને તેણે પત્રકારો સાથેની વાતચીતમાં કહ્યું હતું કે બોમ્બથી હચમચી ગયેલી દિલ્હી વિધાનસભાને ત્યાં આવી રીતે લાવવામાં આવશે, તેણે સપનામાં પણ વિચાર્યું ન હતું.
ભગતસિંહની સમાધિ પાસે અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યા હતા
પંજાબના તત્કાલિન સીએમ રામકિશનને જ્યારે બટુકેશ્વર દત્તની બીમારીની ખબર પડી તો તેઓ તેમને મળવા દિલ્હી આવ્યા હતા. અહીં બટુકેશ્વર દત્તે તેમને તેમની અંતિમ ઈચ્છા જણાવી. તેઓ ઈચ્છતા હતા કે ,તેમના અંતિમ સંસ્કાર તેમના મિત્ર ભગતસિંહની સમાધિ પાસે થાય. 20 જુલાઈ 1965ના રોજ આ બહાદુર પુત્ર હંમેશ માટે અમર થઈ ગયો. બટુકેશ્વર દત્તના અંતિમ સંસ્કાર ભારત-પાક સરહદે હુસૈનીવાલામાં ભગતસિંહ, રાજગુરુ અને સુખદેવની સમાધિ પાસે કરવામાં આવ્યા હતા.