14 દિવસ પછી ચંદ્રયાન-3નું શું થશે, શું રોવર-લેન્ડર બંધ થવા પર ઓર્બિટર કામ કરવાનું ચાલુ રાખશે?
ચંદ્રયાન-3ની અત્યાર સુધીની સફળતા બાદ સવાલ એ છે કે જ્યારે આ મિશન 14 દિવસ પછી કામ કરવાનું બંધ કરશે ત્યારે વિક્રમ લેન્ડર અને પ્રજ્ઞાન રોવરની ભૂમિકા શું હશે? મિશન કેવી રીતે આગળ વધશે? ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં હાજર ઓર્બિટર શું કરશે? તેમના જવાબો જાણો.
આપણે બધા જાણીએ છીએ કે ચંદ્રયાન-3 (Chandrayaan 3) સુરક્ષિત રીતે પહોંચી ગયું છે. તેણે પોતાનું કામ પણ શરૂ કરી દીધું છે. ઈસરો (ISRO)એ તેને 14 દિવસના ટાસ્ક સાથે મોકલ્યા છે. હવે સામાન્ય માણસના મનમાં એક સવાલ ઉઠી રહ્યો છે કે 14 દિવસ પછી આ મિશન કામ કરવાનું બંધ કરશે? આ પછી વિક્રમ લેન્ડર અને પ્રજ્ઞાન રોવરનો શું રોલ હશે? મિશન કેવી રીતે આગળ વધશે? ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં હાજર ઓર્બિટર શું કરશે?
આ તમામ સવાલોના જવાબ ચંદ્રયાન-2માં છુપાયેલા છે. જેનું પહેલું મિશન નિષ્ફળ રહ્યું હતું. તે સમયે લેન્ડર અને રોવર પણ મોકલવામાં આવ્યા હતા પરંતુ તેમાં સફળતા મળી ન હતી. ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરતા પહેલા ક્રેશ થયું હતું. પરંતુ, ઓર્બિટર હજુ પણ તેનું કામ સુરક્ષિત રીતે કરી રહ્યું છે. તે પોતાની હાજરીનો પુરાવો આપતા ચંદ્રયાન-3નું ભ્રમણકક્ષામાં પહોંચતા જ તેનું સ્વાગત પણ કર્યું હતું.
વૈજ્ઞાનિકો પણ તે ક્યારે કામ કરશે તે કહી શકવાની સ્થિતિમાં નથી. હા, દરેકને ખાતરી છે કે તે લાંબા સમય સુધી કામ કરશે. એટલા માટે ચંદ્રયાન-3ને ચંદ્રયાન-2નું ફોલો-અપ મિશન પણ કહેવામાં આવી રહ્યું છે. આ વખતે પણ લેન્ડર, રોવર અને ઓર્બિટર મોકલવામાં આવ્યા છે. આ ઓર્બિટર પણ ચંદ્રયાન-2ની જેમ ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષાની આસપાસ ફરશે અને ઉપલબ્ધ માહિતી મોકલવાનું ચાલુ રાખશે.
લેન્ડર-રોવર ક્યાં સુધી કામ કરશે?
સેન્ટર ફોર એડવાન્સ સ્ટડીઝના એસોસિયેટ પ્રોફેસર ડૉ. અનુજ શર્મા કહે છે કે ચંદ્રયાન-3નું ઓર્બિટર એ જ રીતે કામ કરવાનું ચાલુ રાખશે જે રીતે ચંદ્રયાન-2 કરી રહ્યું છે. ડૉ. શર્મા કહે છે કે ચંદ્રયાન-2 વર્ષ 2019માં લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. તેની સાથે મોકલવામાં આવેલ લેન્ડર-રોવર ક્રેશ થયું હતું, તેમ છતાં તેનું ઓર્બિટર છેલ્લા ચાર વર્ષથી કામ કરી રહ્યું છે અને સંકેતો મોકલી રહ્યું છે. આ વખતે મામલો આગળ પહોંચશે. એવું માનવામાં આવે છે કે લેન્ડર-રોવર માત્ર 14 દિવસ જ કામ કરશે, પરંતુ સત્ય આનાથી અલગ હોઈ શકે છે. ભવિષ્યમાં જો તે કામ કરવાનું બંધ કરે તો નવાઈ ન લાગવી જોઈએ. કારણ કે જ્યાં સુધી તેમાં ઉપલબ્ધ બેટરીમાં પાવર હશે ત્યાં સુધી સેન્સર કામ કરશે.
જો સેન્સર કામ કરશે તો ચંદ્ર પરથી પણ ડેટા આવતો રહેશે. જો કે, બેટરી કેટલા સમય સુધી કામ કરશે તે જાણવું ખૂબ જ મુશ્કેલ છે. પરંતુ જ્યાં સુધી ડેટા પ્રાપ્ત થશે ત્યાં સુધી એવું માની લેવામાં આવશે કે લેન્ડર-રોવર કાર્યરત છે અને જો આ બંને સાધનો કામ કરવાનું બંધ કરે તો પણ ઓર્બિટર તેની જવાબદારી નિભાવવાનું ચાલુ રાખશે. તે વર્ષો સુધી ભારત માટે કામ કરશે.
જો બેટરી ચાલુ રહેશે તો ડેટા ઉપલબ્ધ થશે
ISROના રિજનલ એકેડેમિક સેન્ટર ફોર સ્પેસ, NIT કુરુક્ષેત્રના વડા પ્રો. બ્રહ્મજીત સિંહે ડૉ.અનુજની વાત આગળ વધારી સ્પષ્ટ કર્યું કે અવકાશમાં મોકલવામાં આવેલા યાનની ક્ષમતા પૂર્વ નિર્ધારિત છે પરંતુ તે પછી પણ કામ કરી શકે છે. આમાં કોઈએ શંકા ન કરવી જોઈએ. જ્યાં સુધી બેટરી ચાલશે ત્યાં સુધી ડેટા આવતો રહેશે. આ કેવી રીતે કામ કરે છે? તેના જવાબમાં પ્રોફેસર સિંહે કહ્યું કે ઓર્બિટર વાસ્તવમાં અવકાશમાં નિરીક્ષક તરીકે હાજર છે. ત્યાં પ્રદક્ષિણા કરતી વખતે તે જે પણ જોશે તેને તે ઈસરોને મોકલતો રહેશે. આ વર્ષો સુધી ચાલશે. ડેટા પ્રાપ્ત કર્યા પછી, તેનું વિશ્લેષણ કરવાનું કામ વૈજ્ઞાનિકનું છે. આ ડેટા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.