History Mystery : કહાની એ લોથલની જે 4200 વર્ષ જુનુ ભારતનું સમૃદ્ધ બંદર હતું
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ મંગળવારે સાંજે વીડિયો કોન્ફરન્સિંગ દ્વારા 'નેશનલ મેરીટાઇમ હેરિટેજ કોમ્પ્લેક્સ' (NMHC) સાઇટના બાંધકામની સમીક્ષા કરી હતી. PM Narendra Modi એ કહ્યું, આપણા ઈતિહાસમાં ઘણી એવી વાર્તાઓ છે, જેને હવે લોકો ભૂલી જવા લાગ્યા છે.
History Mystery : ગુજરાતના સાગરવાલામાં લોથલ નામનું એક સ્થળ છે, જે વિશ્વના સૌથી જૂના ડોકયાર્ડ તરીકે ઓળખાય છે. ડોકયાર્ડ એ એવી જગ્યા છે, જ્યાં જહાજોની જાળવણી કરવામાં આવે છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ મંગળવારે સાંજે વીડિયો કોન્ફરન્સિંગ દ્વારા ગુજરાતના લોથલમાં ‘નેશનલ મેરીટાઇમ હેરિટેજ કોમ્પ્લેક્સ’ (NMHC) સાઇટના બાંધકામની સમીક્ષા કરી હતી. PM Narendra Modi એ કહ્યું, ‘આપણા ઈતિહાસમાં ઘણી એવી વાર્તાઓ છે, જેને હવે લોકો ભૂલી જવા લાગ્યા છે.’
પીએમ મોદીએ કહ્યું, લોથલ સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિનું સૌથી મહત્વપૂર્ણ વેપાર કેન્દ્ર ન હતું, પરંતુ તે ભારતની દરિયાઈ શક્તિ અને સમૃદ્ધિની ઓળખ હતું. આવી સ્થિતિમાં, ચાલો લોથલ વિશે જાણીએ, તેનું મહત્વ શું છે અને શું છે પ્રોજેક્ટ?
લોથલ ક્યાં છે?
લોથલ એ સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિનું દક્ષિણનું સ્થળ છે, જે બહાઈ પ્રદેશમાં સ્થિત હતું. તે આજના સમયમાં ગુજરાત તરીકે ઓળખાય છે. આ બંદર શહેર વિશે એવું માનવામાં આવે છે કે તે 2200 બીસીમાં એટલે કે આજથી લગભગ 4200 વર્ષ પહેલાં વસેલું હતું. લોથલ પ્રાચીન સમયમાં એક સમૃદ્ધ વેપાર કેન્દ્ર હતું. પશ્ચિમ એશિયા અને આફ્રિકાના દેશો સાથે અહીંથી માળા, રત્ન અને ઘરેણાંનો વેપાર થતા હતા. લોથલ બે શબ્દોથી બનેલું છે – લોથ અને થલ. ગુજરાતીમાં તેનો અર્થ ‘મૃતકોનો ટેકરો’ થાય છે.
અત્રે નોંધનીય બાબત એ છે કે મોહેંજોદડોનો સિંધીમાં પણ એ જ અર્થ થાય છે. મોહેંજોદડો સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિનો એક ભાગ હતો, જે હવે પાકિસ્તાનમાં છે. આઝાદી પછી, સૌરાષ્ટ્ર, ગુજરાતમાં પુરાતત્વવિદોએ હડપ્પન સંસ્કૃતિના શહેરોની શોધખોળ શરૂ કરી. આ સમય દરમિયાન લોથલની શોધ થઈ. ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) મુજબ, લોથલમાં વિશ્વની સૌથી જૂની ગોદી હતી, જે શહેરને સાબરમતી નદીના પ્રાચીન માર્ગ સાથે જોડતી હતી.
આ સ્થળનું મહત્વ શું છે?
એપ્રિલ 2014 માં, લોથલને યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યું હતું. જો કે, તેની અરજી હજુ યુનેસ્કોની કામચલાઉ યાદીમાં પેન્ડિંગ છે. તેનો વારસો વિશ્વના અન્ય ઘણા પ્રાચીન બંદર-શહેરોની સમાન છે. આમાં જેલ હા (પેરુ), ઓસ્ટિયા (રોમનું બંદર) અને ઇટાલીમાં કાર્થેજ (ટ્યુનિસનું બંદર), ચીનમાં હેપુ, ઇજિપ્તમાં કેનોપસ, ઇઝરાયેલમાં જાફા, મેસોપોટેમિયામાં ઉર, વિયેતનામમાં હોઇ એનનો સમાવેશ થાય છે.
આ પ્રદેશમાં તેની તુલના અન્ય સિંધુ બંદર શહેરો બાલાકોટ (પાકિસ્તાનમાં), ખીરસા (ગુજરાત- કચ્છમાં) અને કુંતાસી (રાજકોટમાં) સાથે કરી શકાય છે. યુનેસ્કોને સુપરત કરાયેલા ડોઝિયર મુજબ, લોથલ સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિનું એકમાત્ર બંદર શહેર છે.
પ્રોજેક્ટ શું છે?
‘નેશનલ મેરીટાઇમ હેરિટેજ કોમ્પ્લેક્સ’ 2022 માં શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું અને 3500 કરોડના ખર્ચે શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. સંકુલમાં આઇ-રિક્રિએશન સહિત અનેક નવીન સુવિધાઓ હશે. હડપ્પન આર્કિટેક્ચર અને જીવનશૈલીને આઇ-રિક્રિએશન ઇમર્સિવ ટેક્નોલોજી અને ચાર થીમ પાર્ક દ્વારા ફરીથી બનાવવામાં આવશે. તેમાં 14 ગેલેરીઓ તેમજ વિશ્વનું સૌથી ઊંચું લાઇટહાઉસ મ્યુઝિયમ હશે, જે હડપ્પન કાળથી લઈને આજ સુધીના ભારતના દરિયાઈ વારસાને પ્રકાશિત કરશે.