Azadi Ka Amrit Mahotsav : અશફાક ઉલ્લા ખાં એ કાકોરીમાં અંગ્રેજોને ફેંક્યો હતો પડકાર, 27 વર્ષની ઉંમરે આપી દીધું બલિદાન

“કસ લી હૈ કમર અબ તો, કુછ કરકે દિખાયેંગે, આઝાદ હી હો લેંગે, યા સર હી કટા દેંગે” અશફાક ઉલ્લાહ ખાનની (Ashfaq Ullah Khan) કવિતા તેમની દેશભક્તિ અને દેશને આઝાદ જોવાના તેમના સ્વપ્ન વિશે જણાવે છે. અશફાક પણ એવા યુવાનોમાંના એક હતા જેઓ ગાંધીજીના અસહકાર ચળવળને પાછી ખેંચી લેવાથી નારાજ હતા અને સંમત થયા હતા કે આઝાદી માંગવાથી નહીં મળે…તેના માટે લડવું પડશે. રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ (Ram Prasad Bismil) સાથે તેમની ગાઢ મિત્રતા હતી. સશસ્ત્ર ક્રાંતિ પહેલા બંને એક સાથે મુશાયરામાં જતા હતા. આઝાદીનું બ્યુગલ ફૂંક્યા બાદ કાકોરી ટ્રેન લૂંટ કેસના મુખ્ય કાવતરાખોરોમાં આ બે મિત્રોના નામ ટોચ પર હતા. Tv9ની આ ખાસ શ્રેણીમાં આજે અમે તમને સ્વતંત્રતા પ્રેમી (Freedom Fighter) અશફાક ઉલ્લાહ ખાન વિશે જણાવવા જઈ રહ્યા છીએ.

મુસ્લિમ પઠાણ પરિવારમાં જન્મ

અશફાક ઉલ્લાહ ખાનનો જન્મ 22 ઓક્ટોબર 1900ના રોજ શાહજહાંપુરના એક મુસ્લિમ પઠાણ પરિવારમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ શફીકુલ્લાહ ખાન અને માતાનું નામ મઝરૂનિસા હતું. અશફાક ઉલ્લા ખાન પરિવારમાં સૌથી નાના હતા. બાળપણથી જ તેમને કવિતા લખવાનો શોખ હતો, અવાર-નવાર તેમની કવિતામાં દેશભક્તિની ઝલક જોવા મળતી હતી.

રામ પ્રસાદ બિસ્મિલથી પ્રભાવિત હતા

અશફાક ઉલ્લા ખાનના મોટા ભાઈ પંડિત રામ પ્રસાદ બિસ્મિલના સહાધ્યાયી હતા. 1918માં જ્યારે બિસ્મિલે મૈનપુરી ષડયંત્રનો કેસ ચલાવ્યો ત્યારે અશફાક ઉલ્લા ખાન તેમનાથી પ્રભાવિત થયા હતા. બાળપણમાં પણ અશફાક ઉલ્લા ખાને પોતાના ભાઈ બિસ્મિલની વાતો સાંભળી હતી. તેણે બિસ્મિલને મળવા માટે ઘણા પ્રયત્નો કર્યા પણ સફળ ન થઈ શક્યા. 1922માં, તેઓ કોઈક રીતે રામ પ્રસાદ બિસ્મિલને મળ્યા.

HRAમાં બિસ્મિલે જોડ્યા હતા

અશફાક ઉલ્લા ખાન અને રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ થોડા જ દિવસોમાં ગાઢ મિત્રો બની ગયા. રામ પ્રસાદ બિસ્મિલે અશફાકને હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિકન એસોસિએશન (HRA)માં સામેલ કર્યા હતા. 1924માં બિસ્મિલ અને અન્ય ક્રાંતિકારીઓ દ્વારા રચાયેલા આ સંગઠનનો હેતુ અંગ્રેજો સામે સશસ્ત્ર ક્રાંતિ કરવાનો હતો. કારણ કે ચૌરી ચૌરાની ઘટના પછી ગાંધીજીએ 1922માં અસહકાર આંદોલન પાછું ખેંચી લીધું હતું. જેના કારણે સ્વતંત્રતા ચળવળ શરૂ થઈ હતી.

કાકોરી લૂંટ કેસને આપ્યો અંજામ

હિંદુસ્તાન રિપબ્લિકન એસોસિએશન મહાત્મા ગાંધીના અહિંસા આંદોલનના વિરોધમાં હતું. સશસ્ત્ર ક્રાંતિ માટે શસ્ત્રો અને શસ્ત્રો માટે પૈસાની જરૂર હતી. આવી સ્થિતિમાં ક્રાંતિકારીઓએ કાકોરી ટ્રેન લૂંટની યોજના બનાવી. 1925માં 8 ઓગસ્ટે શાહજહાંપુરમાં ક્રાંતિકારીઓની એક બેઠક યોજાઈ હતી. આમાં રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ, રાજેન્દ્ર લાહિરી, ઠાકુર રોશન સિંહ, ચંદ્રશેખર આઝાદ, અશફાક સહિત અન્ય ઘણા ક્રાંતિકારીઓની સાથે ટ્રેન લૂંટવાની જવાબદારી પણ આવી. બીજા જ દિવસે, ક્રાંતિકારીઓ શાહજહાંપુરથી લખનૌ જતી ટ્રેનમાં ચડી ગયા અને કાકોરી પાસે ટ્રેન લૂંટી લેવામાં આવી.

સરકારી તિજોરીમાં હતા 4601 રૂપિયા

9 ઓગસ્ટ, 1925ના રોજ ક્રાંતિકારીઓએ જે સરકારી તિજોરીને ટ્રેન દ્વારા લૂંટી હતી તેમાં 4601 રૂપિયા હતા. આજે પણ આ રકમનો ઉલ્લેખ કાકોરી પોલીસ સ્ટેશનમાં નોંધાયેલી FIRમાં છે. આ ઘટના પછી લાંબા સમય સુધી અંગ્રેજોને ક્રાંતિકારીઓ વિશે કોઈ સુરાગ ન મળ્યો, પરંતુ તપાસ ચાલુ રહી અને ધીમે-ધીમે ભેદ ખુલવા લાગ્યો.

સૌથી પહેલા બિસ્મિલની થઈ ધરપકડ, અશફાક સાથે થઈ છેતરપિંડી

હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિકન એસોસિએશન (HRA)ના વડા રામ પ્રસાદ બિસ્મિલની પોલીસે 26 ઓક્ટોબર 1925ના રોજ ધરપકડ કરી હતી. આ વાતની જાણ થતાં અશફાક ઉલ્લા નેપાળ ગયો અને ત્યાંથી બનારસ કાનપુર થઈને એક જૂના પઠાણ મિત્ર પાસે દિલ્હી પહોંચ્યો. મિત્રએ જ તેની સાથે છેતરપિંડી કરી હતી અને તેના વિશે પોલીસને જાણ કરી હતી. 17 જુલાઈ 1926ના રોજ પોલીસે અશફાકને પકડી લીધો.

બંને મિત્રોને એકસાથે આપવામાં આવી ફાંસી

કાકોરી ટ્રેન લૂંટ કેસમાં રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ, અશફાકઉલ્લા ખાન, રાજેન્દ્ર લાહિરી અને ઠાકુર રોશન સિંહને ફાંસીની સજા સંભળાવવામાં આવી હતી. આ ઘટનામાં સામેલ અન્ય લોકોને આજીવન કેદની સજા ફટકારવામાં આવી હતી. 1927માં, 19 ડિસેમ્બરે, બિસ્મિલ અને અશફાકને એક જ દિવસે ફાંસી આપવામાં આવી હતી અને તે જ સમયે, ફક્ત સ્થાનો અલગ હતા. અશફાક ઉલ્લાહ ખાનને ફૈઝાબાદ (હાલ અયોધ્યા)માં ફાંસી આપવામાં આવી હતી અને રામ પ્રસાદ બિસ્મિલને ગોરખપુર જેલમાં ફાંસી આપવામાં આવી હતી.