કંગાળ પાકિસ્તાનને ભીખ માંગવાનું વ્યસન! IMF પાસેથી 24 વાર ભીખ માગીને લીધી લોન, છતાં પણ તેની હાલત નથી બદલાઈ

IMF એ પાકિસ્તાનને એક અબજ ડોલરના રાહત પેકેજને મંજૂરી આપી છે. તે પણ જ્યારે ભારતે તેનો સખત વિરોધ કર્યો હતો. ભારતે IMF સમીક્ષા બેઠકમાં સ્પષ્ટપણે કહ્યું હતું કે એવી કોઈ ખાતરી નથી કે પાકિસ્તાન આ નાણાંનો ઉપયોગ આતંકવાદને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નહીં કરે. જોકે, પાકિસ્તાનની આર્થિક સ્થિતિ કંઈ નવી નથી. IMF પોતે પાકિસ્તાનને 24 વખત લોન આપી ચૂક્યું છે.

તેણે વિશ્વ બેંક, એશિયન વિકાસ બેંક અને અન્ય ઘણા દેશો પાસેથી લોન લીધી છે. તે પછી પણ પાકિસ્તાનની સ્થિતિમાં કોઈ સુધારો થયો નહીં. ચાલો સમજવાનો પ્રયાસ કરીએ કે પાકિસ્તાન ભીખ માંગવાનું વ્યસની કેમ બની ગયું છે? પાકિસ્તાનની અર્થવ્યવસ્થા હાલમાં ક્યાં છે? પાકિસ્તાન પર હાલમાં કેટલું દેવું છે?

પાકિસ્તાનની અર્થવ્યવસ્થા ક્યાં ઉભી છે?

સુધારાના કેટલાક સંકેતો હોવા છતાં, IMF એ તેના એપ્રિલ 2025 ના અહેવાલમાં જણાવ્યું હતું કે પાકિસ્તાનમાં ધીમી અને અસમાન આર્થિક રિકવરી જોવા મળી છે. એક તરફ, ફુગાવો અપેક્ષા કરતાં ઘણો ઝડપથી નીચે આવ્યો છે. બીજી બાજુ, મૂડી માલની આયાત અને ગ્રાહક વિશ્વાસમાં સુધારો થયો છે. પરંતુ આર્થિક પ્રવૃત્તિ આગાહી કરતાં નબળી રહી છે, અને એકંદર વૃદ્ધિની ગતિ નબળી છે.

નાણાકીય વર્ષ 2022-23માં પાકિસ્તાનનો વિકાસ -0.2 ટકા જોવા મળ્યો હતો. જ્યારે IMF એ નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માં 2.5 ટકા, નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માં 2.7 ટકા અને 3.1 ટકા વૃદ્ધિનો અંદાજ મૂક્યો છે અને વિશ્વ બેંકે નાણાકીય વર્ષ 2025-26 માં 3.2 ટકા વૃદ્ધિનો અંદાજ મૂક્યો છે.

બેલઆઉટનો લાંબો ઇતિહાસ, થોડા સુધારા

આ બેલઆઉટ કાર્યક્રમ 1958 પછી પાકિસ્તાનનો ૨૪મો IMF કાર્યક્રમ છે. જે લાંબા ગાળાના ઉધાર પેટર્નનો એક ભાગ છે જેણે ભાગ્યે જ કાયમી સુધારાઓ કર્યા છે. 2024માં પાકિસ્તાને 7 બિલિયન ડોલરનું IMF પેકેજ મેળવ્યું, જેમાં શરૂઆતમાં 1 બિલિયન ડોલરની ચૂકવણી કરવામાં આવી. તે પછી પણ પાકિસ્તાનની આર્થિક નબળાઈઓમાં કોઈ ફેરફાર જોવા મળ્યો નહીં. ચાલો આને કેટલાક આંકડાઓ દ્વારા સમજવાનો પ્રયાસ કરીએ.

• 2024માં પાકિસ્તાનનું બાહ્ય દેવું વધીને 130 અબજ ડોલર થશે.
• વસ્તીના માત્ર 2.5 ટકા લોકો ટેક્સ રિટર્ન ફાઇલ કરે છે.
• નાણાકીય વર્ષ 23 માં ગરીબી દર 40.2% થી વધીને નાણાકીય વર્ષ 24 માં 40.5% થયો
• 2023 માં ફુગાવો 38 ટકા સુધી પહોંચી ગયો હતો, જે ત્યારથી થોડો ઘટાડો થયો છે.
• 2023 માં યુવા બેરોજગારી દર 9.7 ટકા રહેશે
• ગ્લોબલ હંગર ઈન્ડેક્સ 2024 માં પાકિસ્તાન 127 માંથી 109મા ક્રમે છે
• 82% લોકો સ્વસ્થ આહાર મેળવી શકતા નથી

IMF તરફથી વારંવાર વિનંતી કરવા છતાં પાકિસ્તાન તેના ટેક્સ બેસને વિસ્તૃત કરવામાં બિનટકાઉ સબસિડી ઘટાડવામાં અથવા બિનવ્યવહારુ જાહેર ક્ષેત્રની કંપનીઓનું ખાનગીકરણ કરવામાં નિષ્ફળ ગયું છે.

ઓબ્ઝર્વર રિસર્ચ ફાઉન્ડેશન અનુસાર ઇંધણ અને ઉર્જાના ભાવમાં વધારા સહિત કરકસરનાં પગલાંએ ગરીબોને અપ્રમાણસર નુકસાન પહોંચાડ્યું છે. જેના કારણે હડતાળ, સ્થળાંતર અને સામાજિક અશાંતિ વધી છે.

IMF કાર્યક્રમોથી પરિસ્થિતિ બદલાઈ નથી

ખાસ વાત એ છે કે IMF કાર્યક્રમથી શાસનમાં સુધારો થવાની અપેક્ષા છે, પરંતુ પાકિસ્તાનમાં આવું કંઈ જોવા મળ્યું નથી. IMF ગવર્નન્સ ડાયગ્નોસ્ટિક મિશન ટુ 2025 માં છ મુખ્ય ક્ષેત્રોની સમીક્ષા કરવામાં આવી હતી, જેમાં નાણાકીય શાસન, AML, ન્યાયિક સ્વતંત્રતા અને જાહેર ક્ષેત્રની અખંડિતતાનો સમાવેશ થાય છે.

ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી નબળાઈઓ પરનો અહેવાલ, GCDA, જુલાઈ 2025 સુધીમાં રજૂ કરવાનો છે. પાકિસ્તાને આ અહેવાલને જાહેરમાં પ્રકાશિત કરવાનું વચન આપ્યું હતું, પરંતુ કેબિનેટ સમિતિ હવે ફક્ત સારાંશ જાહેર કરવા કે નહીં તે અંગે પુનર્વિચાર કરી રહી છે.

જેના કારણે પારદર્શિતા પર શંકાઓ ઉભી થઈ રહી છે. બીજી તરફ, જાહેર અધિકારીઓની સંપત્તિ ઘોષણાઓ ડિજિટલ અને જાહેરમાં સુલભ બનાવવા માટે પબ્લિક સેવકો અધિનિયમમાં સુધારા બાકી છે. રાષ્ટ્રીય જવાબદારી બ્યુરો (NAB) અને મની લોન્ડરિંગ વિરોધી શાસન પર વાતચીત ચાલી રહી છે. વધુમાં, ક્રોસ-એજન્સી ગુપ્ત માહિતી શેર કરીને પ્રાંતીય ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી સંસ્થાઓને મજબૂત બનાવવાની છે.

શાસન ઉપરાંત, પાકિસ્તાનની મેક્રોઇકોનોમિક મુશ્કેલીઓ નીચેના પરિબળો દ્વારા વધુ વકરી છે:

• નાણાકીય વર્ષ 25 માં ₹2.5 બિલિયનનો નાણાકીય ગેપ
• ફક્ત આ વર્ષે જ, 30 અબજ ડોલરની લોન ચૂકવવાની બાકી છે.
• જીડીપીના પ્રમાણમાં દેવું 60 ટકાને વટાવી ગયું છે.
• 2022ના પૂરમાં 33 મિલિયન લોકો વિસ્થાપિત થયા, 1700 થી વધુ લોકો માર્યા ગયા અને 30 અબજ ડોલરનું નુકસાન થયું.
• જર્મનવોચે 2022 માં પાકિસ્તાનને સૌથી વધુ આબોહવા પ્રભાવિત દેશ તરીકે સ્થાન આપ્યું છે.
• IMF/વર્લ્ડ બેંકનું કહેવું છે કે આબોહવા પરિવર્તનને કારણે 2050 સુધીમાં GDP 18-20 ટકા ઘટી શકે છે
• CPEC સંબંધિત શરતો પૂર્ણ ન થવાને કારણે વિશ્વ બેંકે તાજેતરમાં $500 મિલિયનની બજેટ સપોર્ટ લોન રદ કરી હતી.
• તેણે જૂન 2025 સુધી તમામ નવા બજેટ સપોર્ટ પર પણ પ્રતિબંધ મૂક્યો છે.

ભારત IMF બેલઆઉટનો વિરોધ કરે છે

શુક્રવારે ભારતે પાકિસ્તાનને 2.3 અબજ ડોલરની નવી લોન આપવાના IMFના પ્રસ્તાવનો વિરોધ કર્યો હતો અને કહ્યું હતું કે આ નાણાંનો દુરુપયોગ રાજ્ય પ્રાયોજિત સરહદ પાર આતંકવાદને નાણાં આપવા માટે થઈ શકે છે. આ સંદર્ભમાં યોજાયેલી આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય ભંડોળની મહત્વપૂર્ણ બેઠકમાં ભારત મતદાનથી દૂર રહ્યું. સમાચાર લખાય ત્યાં સુધી મતદાનના પરિણામો વિશે માહિતી ઉપલબ્ધ નહોતી.

એક જવાબદાર સભ્ય દેશ તરીકે પાકિસ્તાનના ખરાબ ભૂતકાળના રેકોર્ડને ધ્યાનમાં રાખીને ભારતે IMF કાર્યક્રમો પર ચિંતા વ્યક્ત કરી. નાણા મંત્રાલયે એક નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું કે પાકિસ્તાનને મળેલી રકમનો ઉપયોગ રાજ્ય પ્રાયોજિત સરહદ પારના આતંકવાદને નાણાં પૂરા પાડવા માટે થઈ શકે છે.

ભારતે પોતાનો વિરોધ નોંધાવ્યો

IMF બોર્ડ શુક્રવારે એક્સટેન્ડેડ ફંડ ફેસિલિટી (EFF) લોન પ્રોગ્રામની સમીક્ષા કરવા માટે મળ્યું હતું, જેમાં ભારતે પોતાનો વિરોધ નોંધાવ્યો હતો. બેઠકમાં પાકિસ્તાન માટે એક નવો ફ્લેક્સિબિલિટી એન્ડ સ્ટેબિલિટી ફેસિલિટી (RSF) લોન પ્રોગ્રામ ($1.3 બિલિયન) પણ વિચારણામાં આવ્યો.

ભારતે કહ્યું કે સરહદ પાર આતંકવાદને પ્રોત્સાહન આપનારાઓને સતત પુરસ્કાર આપવાથી વૈશ્વિક સમુદાયને ખતરનાક મેસેજ મળે છે. તે ભંડોળ એજન્સીઓ અને દાતાઓની પ્રતિષ્ઠાને પણ જોખમમાં મૂકે છે અને વૈશ્વિક મૂલ્યોની મજાક ઉડાવે છે.