પૃથ્વીની ઉત્પત્તિ કેવી રીતે થઈ ? પૃથ્વી પર જીવનની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ ?
પૃથ્વીની રચના કેવી રીતે થઈ આ એક જટિલ પ્રશ્ન છે. સદીઓથી ચાલી રહેલા વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ અને અવકાશ અવલોકનોના આધારે વિજ્ઞાને આ રહસ્યને અમુક હદ સુધી ઉકેલવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. ત્યારે આ લેખમાં પૃથ્વીની રચના કેવી રીતે થઈ અને તેની રચનામાં કઈ પ્રક્રિયાઓ અને પરિબળોએ ફાળો આપ્યો છે, તેના વિશે વિસ્તારથી જાણીશું.
બ્રહ્માંડમાં તારાઓ, ગ્રહો અને અન્ય પદાર્થોની રચના કેવી રીતે થઈ તે ખૂબ જટિલ પ્રશ્ન છે. આવો જ એક પ્રશ્ન છે કે આપણી પૃથ્વીની રચના કેવી રીતે થઈ. સદીઓથી ચાલી રહેલા વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ અને અવકાશ અવલોકનોના આધારે વિજ્ઞાને આ રહસ્યને અમુક હદ સુધી ઉકેલવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. પૃથ્વીની રચનાનો ઇતિહાસ આપણા સૌરમંડળના ઇતિહાસથી અલગ નથી. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે, પૃથ્વીની રચના કેવી રીતે થઈ અને તેની રચનામાં કઈ પ્રક્રિયાઓ અને પરિબળોએ ફાળો આપ્યો છે ? ત્યારે આ લેખમાં આ તમામ પાસાઓ વિશે વિસ્તારથી જાણીશું.
ગેસ અને ધૂળના કણોથી શરૂઆત
અબજો વર્ષો પહેલા આકાશગંગાના એક ખૂણામાં ગેસ અને ધૂળના વાદળો ફરતા હતા. તેમાં એક જૂના તારાના અવશેષો પણ હતા જે ઘણા સમય પહેલા સુપરનોવા વિસ્ફોટમાંથી પસાર થયા હતા. ગેસ અને ધૂળના કણો તરતા રહ્યા, પરંતુ શરૂઆતમાં તેઓ ઘણા દૂર હતા. પરંતુ પછી નજીકના તારામાં સુપરનોવા વિસ્ફોટ થયો, જેના કારણે પ્રકાશ અને ઊર્જાના તરંગો અવકાશમાં ચારે બાજુ ફેલાઈ ગયા, જેના કારણે આ વાદળમાં ગેસ અને ધૂળના કણો નજીક આવી ગયા.
સૂર્ય અને ડિસ્કની રચના
ટૂંક સમયમાં ગેસ અને ધૂળના વાદળ એક વિશાળ ગોળામાં ફેરવાઈ ગયા અને ગુરુત્વાકર્ષણના પ્રભાવને કારણે તે મોટા અને મોટા થતા ગયા. ગેસ અને ધૂળના કણો વચ્ચે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા થઈ અને ગોળાની અંદર એક શક્તિશાળી પરમાણુ પ્રતિક્રિયા થઈ અને વાદળનો ગોળો સૂર્ય જેવા તારામાં પરિવર્તિત થયો. જ્યારે ધૂળ અને ગેસનો મોટો ભાગ સૂર્યની આસપાસ ફરવા લાગ્યો જેને પ્રોટોપ્લેનેટરી ડિસ્ક કહેવામાં આવે છે.
પૃથ્વીની રચના
સમય જતાં ગેસ અને ધૂળના કણો ફરી નજીક આવવા લાગ્યા અને ગ્રહ નિર્માણની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ. ટૂંક સમયમાં જ આ ગેસ અને ધૂળના કણો મોટા કદમાં મર્જ થવા લાગ્યા, જો કે, ગેસ અને ધૂળના કણો હજુ પણ સૂર્યની આસપાસ ફરતા હતા. ધૂળ અને વાયુના વધુને વધુ કણો આ ઉલ્કાપીંડ સાથે જોડાયા અને તેમાંથી એક પીંડ આગળ જતાં આપણી પૃથ્વી બની.
બુધ, શુક્ર, મંગળ, ગુરુ, શનિ, યુરેનસ અને નેપ્ચ્યુન ગ્રહો અને તેમના ચંદ્રો પણ અન્ય ભાગોમાંથી બન્યા હતા. બધા શીશુ ગ્રહો પરિભ્રમણ કરી રહ્યા હતા અને તેમની આસપાસના પદાર્થને પોતાની તરફ ખેંચી રહ્યા હતા અને તેમનું કદ વધારી રહ્યા હતા. ઘણા પથ્થરો પણ આપણી પૃથ્વી સાથે અથડાતા હતા અને તેની અંદર પડતા હતા. આ સમગ્ર પ્રક્રિયા દરમિયાન તેનો પદાર્થ ગરમ થતો રહ્યો અને તે પીગળેલા ખડકનો વિશાળ ગોળો બની ગયો.
આ રીતે થઈ ચંદ્રની રચના
આ દરમિયાન બીજી મોટી ઘટના બની અને બીજો એક વિશાળ ઉલ્કાપીંડ પૃથ્વી સાથે અથડાયો જેના કારણે પૃથ્વી વધુ મોટી થઈ ગઈ પરંતુ તેનો એક ટુકડો અવકાશમાં પણ તરવા લાગ્યો જે પાછળથી આપણા ગ્રહનો એકમાત્ર કુદરતી ઉપગ્રહ ચંદ્ર બની ગયો. કેટલાક વૈજ્ઞાનિકોને આ ખ્યાલ સામે વાંધો છે, પરંતુ અત્યારે આ માન્યતા સૌથી મજબૂત છે. તે સમયે પૃથ્વી પર ઘણા જ્વાળામુખી હતા.
ધીમે ધીમે પૃથ્વી ઠંડી થવા લાગી પણ તેમાં ઘણો સમય લાગ્યો. આ દરમિયાન ઘણા બરફના ખડકો અને ગેસ પૃથ્વી પર આવ્યા અને બરફ પીગળવાને કારણે અહીં સમુદ્ર અને મહાસાગરો બનવા લાગ્યા. પૃથ્વીની ઠંડકની પ્રક્રિયા લાંબા સમય સુધી ચાલુ રહી અને પૃથ્વીનું ઉપરનું પડ ઠંડું થઈને ઘન બન્યું જ્યારે ઊંડાણમાં પીગળેલા ખડકો ગરમ રહ્યા.
પૃથ્વી પર જીવનની શરૂઆત
વૈજ્ઞાનિકોના મતે, પૃથ્વી પર પાણી માત્ર ગેસના સ્વરૂપમાં હતું, પરંતુ લગભગ 3.8 અબજ વર્ષ પહેલાં પૃથ્વી એટલી ઠંડી થઈ ગઈ હતી કે પાણીની વરાળ પાણીમાં ફેરવાઈ ગઈ હતી. આનાથી બનેલા પ્રથમ મહાસાગરે પૃથ્વીને સંપૂર્ણપણે આવરી લીધી. લગભગ 3.7 બિલિયન વર્ષ પહેલાં પાણીમાં સૂક્ષ્મ જીવોની ઉત્પત્તિ થઈ હતી. આ પૃથ્વી પર જીવનનું પ્રથમ સ્વરૂપ હતું.
લગભગ 3.3 અબજ વર્ષો પહેલા પૃથ્વી પાણીયુક્ત હતી, પરંતુ જેમ જેમ સમુદ્રમાંથી જમીનના ટુકડાઓ નીકળવા લાગ્યા. વૈજ્ઞાનિકોની ભાષામાં તેઓને ક્રેટન્સ કહેવામાં આવતા હતા. આ સમય દરમિયાન પૃથ્વીના પ્રથમ ખંડ ‘બલબારા’ની રચના થઈ. જો કે, તે ઓસ્ટ્રેલિયા ખંડ કરતા નાનો હતો.
આખી પૃથ્વી બરફની જેમ થીજી ગઈ હતી
Cyanoae નામનો બેક્ટેરિયા પૃથ્વીનો પ્રથમ પ્રકાશસંશ્લેષણ બેક્ટેરિયા બન્યો. આ પછી પૃથ્વી પર ઓક્સિજન ઉત્પાદકો મળી આવ્યા. હવે ઓક્સિજન સાથે પૃથ્વી પર કાર્બન ડાયોક્સાઇડનું સ્તર નોંધપાત્ર રીતે ઘટ્યું. જેના કારણે પૃથ્વી સંપૂર્ણપણે થીજી ગઈ હતી. જેમ જેમ પૃથ્વીનું વાતાવરણ બદલાઈ રહ્યું હતું તેમ ખંડોમાં પણ ફેરફારો થઈ રહ્યા હતા. ખંડોના વિભાજન અને નવા ખંડોની રચનાની પ્રક્રિયા લાંબા સમય સુધી ચાલુ રહી.
સમુદ્રના તાપમાનમાં વધારાને કારણે તમામ જીવો નાશ પામ્યા અને પૃથ્વી પરના જીવનનું સ્વરૂપ બદલાઈ ગયું. આ સમયને કેમ્બ્રિયન વિસ્તરણ કહેવામાં આવે છે. આ સમયગાળા દરમિયાન પ્રાણીઓના શરીરના ભાગો સળિયા જેવા સખત હતા. તેમની વચ્ચે એલિયન દેખાતા ટ્રાઇલોબાઇટ હતા. 44 કરોડ વર્ષ પહેલાં અચાનક પૃથ્વીની આબોહવા બદલાઈ અને સમુદ્રનું તાપમાન વધ્યું ત્યારે જીવનની વિવિધતા વધી રહી હતી.
જેના કારણે પૃથ્વી પર પ્રથમ વખત સામૂહિક લુપ્તતા જોવા મળી હતી. જેના કારણે ફરી એકવાર જનજીવન ગાયબ થઈ ગયું. જો કે, આમાંના ઘણા જીવંત જીવન સ્વરૂપોએ પૃથ્વી પર હાજર ઇકો-સિસ્ટમનો પાયો નાખ્યો. લગભગ 42 થી 35 કરોડ વર્ષ પહેલા પૃથ્વીની માટીમાંથી પ્રથમ વૃક્ષો નીકળ્યા અને પ્રાણીઓ પણ પાણીમાંથી જમીન સુધી પહોંચ્યા.
250 મિલિયન વર્ષો પહેલા વિશાળ ડાયનાસોર પૃથ્વી પર રાજ કરતા હતા
250 મિલિયન વર્ષો પહેલા પેન્ગેઆ પૃથ્વી પરનો છેલ્લો વિશાળ ખંડ હતો. આ સમય દરમિયાન ગ્રીનહાઉસ વાયુઓની વિશાળ માત્રા અને પૃથ્વી પર વધતા તાપમાનને કારણે, લગભગ 90% તમામ જાતિઓ નાશ પામી હતી. ડાયનાસોર 24 થી 23 કરોડ વર્ષ પહેલા પૃથ્વી પર દેખાયા હતા અને પછીના 15 કરોડ વર્ષ સુધી પૃથ્વી પર શાસન કર્યું હતું. 66 મિલિયન વર્ષો પહેલા એક એસ્ટરોઇડ પૃથ્વી સાથે અથડાયો હતો, તે જ જગ્યાએ જ્યાં આજે મેક્સિકો છે. તેના કારણે વાતાવરણમાં એટલો ફેરફાર થયો કે સૂર્યના કિરણો પૃથ્વી સુધી પહોંચી શક્યા નહીં અને હવામાન પરિવર્તનને કારણે ડાયનાસોર લુપ્ત થઈ ગયા. આ પછી પૃથ્વી પર સસ્તન પ્રાણીઓની સંખ્યા વધવા લાગી.
આ પછી પૃથ્વી પર જીવન માટે પરિસ્થિતિઓ અનુકૂળ બની. પ્રાણીઓ અને અન્ય જીવો પૃથ્વી પરના વાતાવરણ, મહાસાગરો, વૃક્ષો અને છોડમાંથી વિકસિત થયા. આ પછી પૃથ્વી પર માનવીની ઉત્પત્તિ થઈ. એ સમયે મનુષ્ય ચાર પગે ચાલતો હતો. 4 લાખ વર્ષ પહેલા માનવીએ સીધા ચાલવાનું શરૂ કર્યું અને લગભગ 1 મિલિયન વર્ષ પહેલા તેમણે વસ્તુઓને તોડવા અને કાપવા માટે હથિયાર બનાવ્યા. આગની શોધ લગભગ 8 લાખ વર્ષ પહેલા થઈ હતી. આ પછી માનવ મગજનો ઝડપથી વિકાસ થવા લાગ્યો.
