Budget 2023 : શું હોય છે આર્થિક સર્વેક્ષણ ? કેમ બજેટના આગલા દિવસે જ રજૂ કરવામાં આવે છે ? જાણો ઇતિહાસ અને મહત્વ
આર્થિક સર્વેક્ષણમાં અર્થવ્યવસ્થા સાથે જોડાયેલ તમામ મુખ્ય આંક રજૂ કરવામાં આવે છે. આ અર્થતંત્રના મુખ્ય ઘટકો જેવાં વિવિધ દરો અને કૃષિ, વિદેશી મુદ્રાનો સંગ્રહ જેવા મુખ્ય મુદ્દાઓમાં વિગતવાર વર્ણન કરવામાં આવે છે.
દેશનું આર્થિક સર્વેક્ષણ (આર્થિક સર્વે) દર વર્ષ બજેટના બરાબર એક દિવસ પહેલા રજૂ કરવામાં આવે છે. સંસદમાં નાણાં મંત્રી નિર્મલા સીતારમણ દ્વારા આર્થિક સર્વે રજૂ કરવામાં આવ્યા પછી તેનું મુખ્ય આર્થિક સલાહકાર (CEA) વી અનંત નાગેશ્વરન દ્વારા પ્રસ્તુત કરવામાં આવશે.
જેમાં પહેલા રાષ્ટ્રપતિના અભિભાષણ પછી જ નાણાંકીય મંત્રી આર્થિક સર્વે રજૂ કરે છે. બજેટ સત્ર 31 જાન્યુઆરીથી શરૂ થશે અને 23 ફેબ્રુઆરી સમાપ્ત થશે. ત્યારે આ બજેટ પહેલા રજૂ કરવામાં આવતુ આર્થિક સર્વેક્ષણ શું હોય છે અને તે બજેટના એક દિવસ પહેલા કેમ રજૂ કરવામાં આવે છે. ચાલો જાણીએ આર્થિક સર્વેક્ષણ અને તેના ઈતિહાસ વિશે.
આર્થિક સર્વે શું છે?
આર્થિક સેવાઓ નાણાકીય મંત્રાલય દ્વારા એક વાર્ષિક અહેવાલ ચાલુ છે. આ છેલ્લા એક વર્ષમાં દેશની આર્થિક પ્રગતિ અને પ્રદર્શનનો હિસાબ કિતાબ હોય છે. આર્થિક સર્વેક્ષણમાં અર્થવ્યવસ્થા સાથે જોડાયેલ તમામ મુખ્ય આંક રજૂ કરવામાં આવે છે. આ અર્થતંત્રના મુખ્ય ઘટકો જેવાં વિવિધ દરો અને કૃષિ, વિદેશી મુદ્રાનો સંગ્રહ જેવા મુખ્ય મુદ્દાઓમાં વિગતવાર વર્ણન કરવામાં આવે છે. તેની સાથે આ આર્થિક સર્વેક્ષણમાં દેશમાં ઉપલબ્ધ અને ચેલેન્જીસ પણ બતાવવામાં આવે છે. તે નાણા મંત્રાલયના આર્થિક સંજોગોના વિભાગ મુખ્ય આર્થિક સલાહકારની દેખરેખમાં તે સમગ્ર મુદ્દાઓ પર ચર્ચા વિચારણા બાદ તમામ પહેલુ રાખવામાં આવે છે.
આર્થિક સર્વેક્ષણનો ઇતિહાસ
દેશનું આખું આર્થિક સર્વે 1950-51 માં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. 1964 થી પહેલા આ બજેટનો હિસ્સો હતો, પરંતુ તે અલગ કરવામાં આવ્યો અને બજેટથી એક દિવસ પહેલા રજુ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું. ત્યારથી હજુ સુધી આ પંરપરા ચલી આવી રહી છે.
તે બે ભાગમાં વહેચવામાં આવ્યું છે. પ્રથમ દેશની વર્તમાન આર્થિક સ્થિતિનું પૂર્ણ વર્ણન આપવામાં આવે છે. બીજો ભાગ આરોગ્ય, ગરીબી, જળવાયુ પરિવર્તન અને માનવ વિકાસ જેવા વિવિધ મુદ્દાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.
આ પણ વાંચો: Budget 2023: બજેટ પાસ થતા સીધો જ નથી મળતો તેનો લાભ, જાણો શું છે બજેટના નિયમો
બજેટના એક દિવસ પહેલા શા માટે રજૂ કરવામાં આવે છે?
વર્ષ 1947માં જ્યારે દેશ આઝાદ થયો ત્યારે બજેટની સાથે આર્થિક સર્વે પણ રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. પરંતુ 1964માં તેને અલગ કરી દેવામાં આવ્યું અને તે બજેટના એક દિવસ પહેલા રજૂ થવા લાગ્યું. ત્યારથી આજદિન સુધી બજેટના એક દિવસ પહેલા આર્થિક સર્વે રજૂ કરવાનો નિયમ જળવાઈ રહ્યો છે.
શું આર્થિક સર્વે રજૂ કરવો જરૂરી છે ?
આર્થિક સર્વેક્ષણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે તેના દ્વારા ગત વર્ષની અર્થવ્યવસ્થાનો હિસાબ કરવામાં આવે છે. પરંતુ હજુ પણ સરકાર સમક્ષ આર્થિક સર્વેક્ષણ રજૂ કરવા માટે કોઈ મજબૂરી નથી કે સરકાર આપેલા સૂચનો અને ભલામણોને સ્વીકારવા બંધાયેલી નથી. જો સરકાર ઇચ્છે તો તેમાંથી કેટલાક સૂચનો સ્વીકારી શકે છે અને જો તે ઇચ્છે તો તે બધાને નકારી શકે છે. પરંતુ આર્થિક સર્વેના આધારે જાણવા મળે છે કે આવનારા સમયમાં શું મોંઘું થશે અને શું સસ્તું થઈ શકે છે.