Budget 2023: બજેટ પાસ થતા સીધો જ નથી મળતો તેનો લાભ, જાણો શું છે બજેટના નિયમો

કેન્દ્રીય નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ 1 ફેબ્રુઆરીએ દેશનું સામાન્ય બજેટ રજૂ કરશે. તેમના દ્વારા રજૂ થનારું આ પાંચમું બજેટ હશે અને મોદી સરકારના બીજા કાર્યકાળનું આ છેલ્લું બજેટ હશે. બુધવારે રજૂ થનારા આ બજેટ પર સૌની નજર ટકેલી છે. આ બજેટ એટલા માટે પણ ઘણું મહત્વનું છે કારણ કે કોરોના મહામારી બાદ દેશની અર્થવ્યવસ્થા પર તેની અસર થઈ છે.

બુધવારે જાહેર થનાર બજેટમાં સરકાર કયા મોટા પગલા ભરશે તેના પર લોકોની મીટ મંડાયેલી છે, બજેટ રજૂ થઈ જશે પણ તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે બજેટ જાહેર થયા પછી તરજ જ અમલમાં આવી જતુ નથી તેના માટે કેટલાક નિયમો છે. ત્યારે બજેટ રજૂ થતા પહેલા જાણી લઈએ બજેટના નિયમો.

બજેટની રજૂઆત

ચાલો પહેલા બજેટની રજૂઆતથી શરૂઆત કરીએ. બજેટ સૌપ્રથમ લોકસભામાં રજૂ કરવામાં આવે છે, પરંતુ તે પહેલા રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી લેવી જરૂરી છે. રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી બાદ તેને કેન્દ્રીય કેબિનેટ સમક્ષ મૂકવામાં આવે છે. આ પછી તેને સંસદના બંને ગૃહોમાં રજૂ કરવામાં આવે છે.

પહેલા તેને લોકસભામાં રજૂ કરવામાં આવે છે અને પછી તેને રાજ્યસભામાં રજૂ કરવામાં આવે છે. બંને ગૃહમાં બજેટ રજૂ થયા બાદ તેની ચર્ચા થાય છે. અહીં વધુ એક વાત નોંધનીય છે કે રાજ્યસભામાં બજેટ અંગે માત્ર ચર્ચા થાય છે, મતદાન થતું નથી. અનુદાન માટેની માંગણીઓ પર લોકસભામાં મતદાન થાય છે.

બજેટ ક્યારે અમલમાં આવે છે?

બજેટ પસાર થયા પછી, તેને 1 એપ્રિલથી લાગુ કરવું પડશે કારણ કે ભારતમાં નાણાકીય વર્ષ 1 એપ્રિલથી શરૂ થાય છે અને આવતા વર્ષે 31 માર્ચે સમાપ્ત થાય છે. આવી સ્થિતિમાં 1 એપ્રિલથી બજેટ લાગુ કરવું જરૂરી છે. ભારતના બંધારણની કલમ 110 (1) (a) ની જરૂરિયાતને પૂર્ણ કરવા માટે બજેટ સત્રમાં નાણાં ખરડો રજૂ કરવામાં આવે છે. આ બિલમાં બજેટ સંબંધિત દરખાસ્તો જેમ કે ટેક્સ લાદવો, ટેક્સ ઘટાડવા કે વધારવા, ટેક્સ માફ કરવો તેમજ અન્ય માહિતી આપવામાં આવી છે. તે બંને ગૃહોમાં રજૂ અને પસાર કરવામાં આવે છે.

બજેટ કેવી રીતે તૈયાર થાય છે?

બજેટની તૈયારી શરૂ કરવા માટે નાણાં મંત્રાલય દ્વારા તમામ મંત્રાલયો, કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો અને સ્વાયત્ત સંસ્થાઓને એક પરિપત્ર જાહેર કરવામાં આવે છે. આ પછી, વિભાગો પોતપોતાની જરૂરિયાતોને આધારે એક રિપોર્ટ તૈયાર કરે છે અને તેને નાણા મંત્રાલયને મોકલે છે. આ રિપોર્ટમાં તેમણે નાણા મંત્રાલયને પોતાના ભંડોળ અને યોજનાઓ વિશે જણાવ્યું છે.

દરેક મંત્રાલય આ પ્રક્રિયામાંથી પસાર થાય છે અને તેની યોજનાઓ માટે ભંડોળની માંગણી કરે છે. મંત્રાલયો દ્વારા અહેવાલો મોકલવામાં આવ્યા બાદ નાણા મંત્રાલય બેઠક યોજે છે. બજેટ તૈયાર કરવાની પ્રક્રિયા ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બરમાં જ શરૂ થઈ જાય છે.