Women Reservation Bill 2023: જો મહિલા અનામત બિલ પસાર થઈ ગયું છે, તો તેનો અમલ ક્યારે થશે? 2024 અથવા 2029, જાણો
મહિલા આરક્ષણ બિલ, જે લોકસભા અને રાજ્ય વિધાનસભાઓમાં મહિલાઓ માટે 33 ટકા ક્વોટા પ્રદાન કરે છે, તે સંસદના ચાલુ વિશેષ સત્રમાં લોકસભામાં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. 19 સપ્ટેમ્બરને "ઐતિહાસિક દિવસ" તરીકે વર્ણવતા, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ વિપક્ષોને સર્વસંમતિથી 'નારી શક્તિ વંદન એક્ટ' બિલ પસાર કરવા વિનંતી કરી.
મહિલા અનામત બિલ લોકસભામાં રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. આ બિલ પાસ થવાની તમામ આશા છે. દરમિયાન સૂત્રો પાસેથી મળેલી માહિતી મુજબ આ બિલ કાયદો બન્યા બાદ 2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં મહિલાઓને અનામતનો લાભ નહીં મળે. આ લાભ મેળવવા માટે તેઓએ 2029ની લોકસભા ચૂંટણી સુધી રાહ જોવી પડશે. જો કે, 2029 પહેલા રાજ્યની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં મહિલાઓને આ કાયદા હેઠળ અનામતનો લાભ મળી શકે છે, જો ત્યાં સુધીમાં વસ્તી ગણતરી અને સીમાંકનની પ્રક્રિયા પૂર્ણ થઈ જાય.
સીમાંકન બાદ મહિલા અનામત બિલ કાયદો બન્યા બાદ પ્રથમ સત્રમાં મહિલાઓ માટે બેઠકો અનામત રાખવામાં આવશે. આ 15 વર્ષ સુધી અમલમાં રહેશે. તે પછી સંસદને તેમાં વધારો કરવાનો અધિકાર રહેશે કે નહીં. હાલમાં, લોકસભાની 84 બેઠકો અનુસૂચિત જાતિ માટે અનામત છે. 47 બેઠકો અનુસૂચિત જનજાતિ માટે અનામત છે. 2001ની વસ્તી ગણતરી પછી, SC બેઠકો 79 થી વધારીને 84 કરવામાં આવી. ST બેઠકો 41 થી વધારીને 47 કરવામાં આવી.
સીમાંકન આયોગ નક્કી કરે છે કે રાજ્યમાં SC અને ST માટે કઈ બેઠકો અનામત રાખવી જોઈએ, એટલે કે હવે નવી સીમાંકન પછી જ મહિલાઓ, SC અને ST અનામત માટેની બેઠકો ઓળખવામાં આવશે. દરેક સીટ પર સંબંધિત વર્ગની વસ્તી અને રાજ્યની વસ્તીનો ગુણોત્તર જોવા મળે છે. મહિલા અનામત બિલને રાજ્યની 50 ટકા વિધાનસભાઓ દ્વારા પસાર કરવાની જરૂર નથી.
મહિલા અનામત બિલ રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી બાદ કાયદો બની જશે
સંસદમાં પસાર થયા બાદ અને રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા મંજૂર થયા બાદ આ કાયદો બની જશે. ઉપરાંત, આ કાયદો વસ્તી ગણતરી અને સીમાંકનની પ્રક્રિયા પૂર્ણ થયા બાદ લાગુ કરવામાં આવશે. ઉદાહરણ આપતાં કેન્દ્ર સરકારે કહ્યું છે કે હાલમાં લોકસભામાં 543 બેઠકો છે, તેથી અનામત લાગુ થયા બાદ 181 બેઠકો મહિલાઓ માટે અનામત રાખવામાં આવશે. જો સીમાંકન પછી લોકસભાની બેઠકો વધે છે, તો વધેલી બેઠકોમાંથી 33 ટકા મહિલાઓ માટે અનામત રાખવામાં આવશે.
એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે જો કોઈ રાજ્ય 2029 પહેલા વિધાનસભા માટે આ કાયદો અપનાવવા માંગે છે, તો તે તેના રાજ્યની ચૂંટણીમાં તે કરી શકશે. એસટી રિઝર્વેશન પહેલાની જેમ ચાલુ રહેશે. કોંગ્રેસ સહિત મોટા ભાગના વિરોધ પક્ષોએ મહિલા અનામત બિલને સમર્થન આપ્યું છે, પરંતુ તેઓએ આ બિલમાં OBC, SC/ST મહિલાઓ માટે અનામતની માંગણી પણ કરી છે.
જાણો મહિલા આરક્ષણ બિલ સાથે જોડાયેલા આ સવાલોના જવાબ
1- શું 2024ની લોકસભા ચૂંટણીથી નારી શક્તિ વંદન એક્ટ લાગુ કરવામાં આવશે?
ના, આ બિલ સીમાંકન પછી અમલમાં આવશે. મળતી માહિતી મુજબ, વસ્તી ગણતરી 2026 સુધીમાં કરવામાં આવશે. તે પછી 2027 સુધીમાં સીમાંકન નક્કી કરવામાં આવશે, ત્યારબાદ તેને લાગુ કરી શકાશે.
2- બિલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે તેના અમલ પહેલા સીમાંકનનું કામ પૂર્ણ કરવું પડશે, આનો અર્થ શું છે?
કાયદો લાગુ કરતાં પહેલાં વસ્તી ગણતરી થશે, પછી સીમાંકન અને પછી અનામત લાદવામાં આવશે.
3- શું નારી શક્તિ વંદન અધિનિયમ લોકસભાના 543 સભ્યોમાંથી 33% સભ્યોની રચના કરશે?
ના, કારણ કે આ વર્તમાન સંસદની સંખ્યાબળને લાગુ પડશે નહીં.
4- SC/ST આરક્ષણમાં 33 ટકા અનામતનો અર્થ શું છે?
AC/ST માટે અનામત બેઠકોમાંથી, 33% SC/ST મહિલાઓ માટે અનામત રહેશે.
5- નારી શક્તિ વંદન એક્ટ પછી 181 મહિલા સાંસદોનો દાવો કરવામાં આવ્યો હતો, તેમાં જનરલ અને અનામતનો ક્વોટા કેવી રીતે નક્કી થશે?
અહીં 181 નંબરનો ઉપયોગ ઉદાહરણ તરીકે કરવામાં આવી રહ્યો છે. વાસ્તવમાં, વાસ્તવિક સંખ્યા સીમાંકન પછી નક્કી કરવામાં આવશે.
6- નારી શક્તિ વંદન કાયદામાં ઓબીસીની સ્થિતિ શું છે?
આમાં ઓબીસી માટે કોઈ જોગવાઈ નથી.
7- કોંગ્રેસે મહિલા અનામત કાયદો કેમ લાગુ ન કર્યો, નવો કાયદો કેમ લાવ્યો?
કોંગ્રેસ દ્વારા લાવવામાં આવેલ બિલ 2014માં જ લેપ્સ થઈ ગયું હતું, તેથી નવું બિલ લાવવામાં આવ્યું હતું.
8- અનામત કેટેગરીની મહિલા જનરલ સીટ પરથી ચૂંટાય છે તો તે 181 સીટોનું બેલેન્સ કેવી રીતે કરશે?
સામાન્ય રીતે, જે સિસ્ટમ અન્યત્ર લાગુ પડે છે તે અહીં પણ લાગુ થશે, જેમ કે સરકારી નોકરીઓમાં થાય છે.
9- શું સરકાર સંસદમાં સીટો વધારીને મહિલા અનામતને સંતુલિત કરવા વિચારી રહી છે?
હા, સીમાંકન બાદ વધેલી સીટોના આધારે મહિલા અનામત લાગુ કરવામાં આવશે. આથી હાલમાં પુરૂષો પાસે રહેલી બેઠકો પર વધુ અસર પડશે નહીં.
આ બિલો પર રાજ્યસભામાં ચર્ચા થશે
બુધવારે લોકસભામાં મહિલા અનામત બિલ પર ચર્ચા થશે, જ્યારે ચંદ્રયાન-3ના સફળ ઉતરાણ પર રાજ્યસભામાં ચર્ચા થશે. આ સિવાય રાજ્યસભામાં પોસ્ટ ઓફિસ બિલ-2023 અને રિપીલિંગ એન્ડ એમેન્ડમેન્ટ બિલ પર ચર્ચા થશે.
