કોંગ્રેસની ઘટતી જતી વિશ્વસનીયતા અને ગાંધી પરિવારમાં સર્જાયેલી કટોકટી વચ્ચે શરદ પવાર 2024માં પીએમ બનવાની ફિરાકમાં છે?
શરદ પવાર ભલે 81 વર્ષના હોય, પરંતુ તેમની મહત્વાકાંક્ષા અકબંધ છે. તેનું મન હંમેશની જેમ ઝડપી છે. વડાપ્રધાન પદની મહત્વકાંક્ષા તેમની અંદર સતત વધી રહી છે અને 2024 તેમના સપનાને સાકાર કરવાની છેલ્લી તક હોઈ શકે છે.
રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ પાર્ટી (NCP) ના સ્થાપક, શરદ પવાર રાજકારણના જૂના અને ચતુર ખેલાડી છે, જેમની પાસે લોખંડ ગરમ હોય ત્યારે હથોડો મારવાની અદભૂત ક્ષમતા છે. વિભાજિત વિપક્ષના કમનસીબ દેખાવ કરતાં વધુ ગરમ બીજું કંઈ ન હોઈ શકે, ખાસ કરીને દેશની સૌથી જૂની પાર્ટી, કોંગ્રેસમાં, જેમાં તેઓ પોતે 1999 સુધી સભ્ય હતા. કોંગ્રેસે તાજેતરમાં તેના નબળા પ્રદર્શનને પુનરાવર્તિત કર્યું. અને પાંચ રાજ્યની વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં તેના નિરાશાજનક પરિણામો આવ્યા.
કોંગ્રેસ પાર્ટી સંપૂર્ણ રીતે અવ્યવસ્થિત છે અને કોંગ્રેસ પાર્ટીમાં પ્રમુખ સોનિયા ગાંધી અને તેમના બે બાળકો – રાહુલ ગાંધી અને પ્રિયંકા ગાંધીની નેતૃત્વ ગુણવત્તા પર પ્રશ્નો ઉઠાવવામાં આવી રહ્યા છે. જ્યારે ગાંધી પરિવાર પક્ષમાં તેમનું સ્થાન અને કદાચ ભારતીય રાજકારણમાં તેમનું અસ્તિત્વ બચાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યો છે, ત્યારે તેમના પર હુમલો કરવા માટે આનાથી વધુ સારો સમય ન હોઈ શકે. ચૂંટણીના પરિણામો જાહેર થયાને માંડ ત્રણ અઠવાડિયાં થયાં છે કે એનસીપી તાજેતરમાં એક અલગ નિવેદન સાથે બહાર આવી છે. પાર્ટીએ સૂચન કર્યું કે કોંગ્રેસ પાર્ટી એક મોટા સંકટનો સામનો કરી રહી હોવાથી, યુનાઈટેડ પ્રોગ્રેસિવ એલાયન્સ (યુપીએ) – જેણે 2004 અને 2014 વચ્ચે એક દાયકા સુધી દેશ પર શાસન કર્યું – હવે NCP સુપ્રીમો શરદ પવારને સોંપવું જોઈએ.
યુપીએ મૃત ઘોડો છે
મંગળવારે પવારની હાજરીમાં એનસીપીની યુવા પાંખની રાષ્ટ્રીય કાર્યકારિણીમાં આ અંગેનો ઠરાવ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો. યુપીએની બાગડોર પવારને સોંપવાની સોનિયા ગાંધીની માંગને શિવસેનાએ ટેકો આપ્યો હતો. જો કે, એક દિવસ પછી, એનસીપીએ સત્તાવાર સ્પષ્ટતા આપી હતી કે આ પક્ષનું સત્તાવાર વલણ નથી અને આ પ્રસ્તાવ એક ઉત્સાહી કાર્યકર દ્વારા ખસેડવામાં આવ્યો હતો. જો આવો ઠરાવ ખાનગીમાં લાવીને પસાર કરવામાં આવ્યો હોત તો પણ સમજી શકાય તેમ હતું પરંતુ આ બધું ખુદ પવારની સામે થયું અને તે પછી તેઓ ચૂપ રહ્યા. રાજકારણના અનુભવી ખેલાડી પવારે કદાચ આ દાવ એટલા માટે રમ્યો હશે કે તેઓ આ અંગે અન્ય પક્ષોની પ્રતિક્રિયા જાણી શકે.
હકીકત એ છે કે મોટાભાગની પ્રાદેશિક સત્તાઓ યુપીએનો ભાગ નથી. સત્તાની બહાર હોવાથી શિવસેના સિવાય કોઈ પક્ષ તેમાં જોડાયો નથી. તે પણ શંકાસ્પદ છે કે શિવસેના ઔપચારિક રીતે યુપીએમાં તેના ઘટક તરીકે જોડાઈ છે, કારણ કે MVA (મહારાષ્ટ્ર વિકાસ અઘાડી) ના બેનર હેઠળ શિવસેના મહારાષ્ટ્રમાં NCP અને કોંગ્રેસ પક્ષ સાથે સત્તા વહેંચે છે. પશ્ચિમ બંગાળમાં સત્તારૂઢ તૃણમૂલ કોંગ્રેસ હોય કે તેલંગણામાં સત્તારૂઢ તેલંગાણા રાષ્ટ્ર સમિતિ, આંધ્રપ્રદેશમાં સત્તારૂઢ YSR કોંગ્રેસ પાર્ટી કે ઓડિશામાં સત્તારૂઢ બીજુ જનતા દળ, કે પછી દિલ્હી અને પંજાબમાં સત્તારૂઢ આમ આદમી પાર્ટી, રાજ્યોમાં શાસન કરે છે. બીજેપીના તમામ વિપક્ષી દળોએ 2024ની સામાન્ય ચૂંટણી પહેલા ગઠબંધન કરીને તેને પડકારવાના કોઈ સંકેત દર્શાવ્યા નથી.
શરદ પવાર વડાપ્રધાન પદના ઉમેદવાર તરીકે દેખાશે?
તેનાથી વિપરીત, ત્રણ મુખ્ય પ્રધાનો, પશ્ચિમ બંગાળના મમતા બેનર્જી, કે. ના. ચંદ્રશેખર રાવ અને દિલ્હીના અરવિંદ કેજરીવાલ વડા પ્રધાન બનવાની પોતપોતાની મહત્ત્વાકાંક્ષાઓને અનુસરી રહ્યા છે. તેઓ બધા જુદી જુદી દિશામાં આગળ વધી રહ્યા છે, કારણ કે કોંગ્રેસ પાર્ટી પીએમ-ઇન-વેઇટિંગ તરીકે રાહુલ ગાંધીના દાવા પર પીછેહઠ કરવા તૈયાર નથી, જેને મતદારોએ બે વાર નકારી કાઢ્યા છે અને આ સંજોગોમાં જૂના અને અત્યંત ચતુર શરદ પવાર માટે તક ઊભી થાય છે કે તેઓ બધા સાથેના તેમના મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધોનો ઉપયોગ કરીને પોતાને સંયુક્ત વિપક્ષના વડા પ્રધાનપદના દાવેદાર તરીકે રજૂ કરી શકે.
1996માં કોંગ્રેસે 145 બેઠકો જીતી હતી. એચડી દેવગૌડા, લાલુ પ્રસાદ યાદવ અને મુલાયમ સિંહ યાદવ જેવા ડાબેરી નેતાઓએ કહ્યું હતું કે જો પવારને પીએમ બનાવવામાં આવશે તો તેઓ કોંગ્રેસને સમર્થન આપશે, પરંતુ રાવ સંમત ન થયા અને કોંગ્રેસને દેવેગૌડાને બહારથી ટેકો આપવાની ફરજ પડી. જ્યારે રાવે કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ પદેથી રાજીનામું આપ્યું, ત્યારે પવાર ચૂંટાઈ ન જાય તેની ખાતરી કરવા માટે તેમણે તેમના અનુગામી તરીકે સીતારામ કેસરીનું નામ આગળ કર્યું.
81 વર્ષની ઉંમરે પણ મહત્વાકાંક્ષા અકબંધ રહે છે
સપ્ટેમ્બર 2021માં પવારે કોંગ્રેસ પાર્ટીની તુલના જૂના જમીનદારો સાથે કેવી રીતે કરી તે ભૂલવું જોઈએ નહીં. “દરરોજ સવારે તેઓ (જૂના મકાનમાલિકો) જમીનને જોતા જાગે છે અને દાવો કરે છે કે આ જમીન એક સમયે તેમની હતી. કોંગ્રેસ પણ આવી જ વિચારસરણી ધરાવે છે. તેઓએ એ હકીકત સ્વીકારવી જોઈએ કે તેણી નબળી પડી ગઈ છે અને હવે તે જે સ્થિતિમાં હતી તે સ્થિતિમાં નથી,” પવારે મરાઠી વેબ ચેનલ મુંબઈ તક સાથેની મુલાકાતમાં કહ્યું હતું.
(લેખક અજય ઝા-વરિષ્ઠ પત્રકાર છે, લેખમાં વ્યક્ત થયેલા વિચારો લેખકના અંગત છે.)