Nobel Prize : પ્રથમ વખત નોબેલ પુરસ્કાર ક્યારે આપવામાં આવ્યો ? કેવી રીતે થઈ તેની શરૂઆત?, જાણો અત્યાર સુધી કયા ભારતીયોને મળ્યો છે પુરસ્કાર

નોબેલ પુરસ્કારની જાહેરાત થવાની છે. સામાન્ય રીતે આની જાહેરાત દર વર્ષે ઓક્ટોબર મહિનામાં કરવામાં આવે છે. આ પુરસ્કારો આ વર્ષે 2 થી 9 ઓક્ટોબર દરમિયાન જાહેર કરવામાં આવશે. આ પુરસ્કારો 10 ડિસેમ્બરે આપવામાં આવે છે. તે વિશ્વના સર્વોચ્ચ એવોર્ડ તરીકે ઓળખાય છે. તેનો ઇતિહાસ ખૂબ જ રસપ્રદ અને પ્રેરણાદાયી છે.

એવોર્ડ પહેલાં, ચાલો જાણીએ તે વ્યક્તિ વિશે જેની પ્રેરણાથી તેની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી. ઑક્ટોબર 21, 1833 ના રોજ, સ્વીડનના સ્ટોકહોમમાં એક બાળકનો જન્મ થયો, જેનું નામ આલ્ફ્રેડ નોબેલ હતું. તેમનું શિક્ષણ સ્વીડન, રશિયા, ફ્રાન્સ અને અમેરિકામાં થયું હતું. તેમણે તેમના જીવનના મહત્વપૂર્ણ 21 વર્ષ (1842-1863) સેન્ટ પીટર્સબર્ગમાં વિતાવ્યા, જ્યાં તેમણે ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવ્યું.

કેવી રીતે થઈ નોબલ પ્રાઈઝ આપવાની શરુઆત ?

આલ્ફ્રેડ પછીથી એક મહાન રસાયણશાસ્ત્રી તરીકે વિશ્વ સમક્ષ હાજર થયો. તેણે ડાયનામાઈટની પણ શોધ કરી. વિજ્ઞાનમાં જેટલો રસ હતો તેટલો જ તેમને સાહિત્યમાં પણ રસ હતો. તે કવિતાઓ પણ લખતો હતો. તેઓ માત્ર વૈજ્ઞાનિક જ નહિ પણ ઉદ્યોગપતિ પણ હતા. તેણે વિશ્વના વિવિધ ભાગોમાં ઘણી ફેક્ટરીઓ સ્થાપી હતી. તેણે લગ્ન નહોતા કર્યા. નોબલે 10 ડિસેમ્બર 1896ના રોજ દુનિયાને અલવિદા કહ્યું. તે માનવતાથી ભરપૂર હતો.

તેમના મૃત્યુના એક વર્ષ પહેલા, તેમણે એક વસિયતનામું લખ્યું હતું, જેમાં તેમણે ભૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, તબીબી વિજ્ઞાન, સાહિત્ય અને શાંતિમાં સૌથી વધુ યોગદાન આપનારા લોકોને તેમની મિલકતનો મોટો ભાગ સમર્પિત કર્યો હતો. ઇચ્છા મુજબ, નોબેલ ફાઉન્ડેશનની સ્થાપના જૂન 1900 માં કરવામાં આવી હતી અને 1901 માં પ્રથમ વખત નોબેલ પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યા હતા. 1968 માં, સ્વીડિશ સેન્ટ્રલ બેંકે આલ્ફ્રેડ નોબેલના સન્માનમાં બીજું ઇનામ જાહેર કર્યું, જે અર્થશાસ્ત્રના ક્ષેત્રમાં કામ કરતા વિદ્વાનોને આપવામાં આવનાર હતું.

બેંક આ એવોર્ડ માટે ભંડોળ પૂરું પાડે છે પરંતુ બાકીની બાબતો નોબેલ ફાઉન્ડેશન દ્વારા રચાયેલી સમિતિ દ્વારા જોવામાં આવે છે. આ રીતે વિશ્વમાં છ ક્ષેત્રમાં નોબેલ આપવામાં આવી રહ્યા છે. જે સેલિબ્રિટીઓને તેમની મિલકતમાંથી મળેલા વ્યાજની રકમથી પુરસ્કાર આપવામાં આવે છે તેમને રોકડ પુરસ્કારો તેમજ પ્રશસ્તિપત્રો, સુવર્ણ ચંદ્રકો વગેરે આપવામાં આવે છે. સ્વીડનના રાજા દર વર્ષે સ્ટોકહોમમાં આયોજિત ભવ્ય સમારોહમાં આ એવોર્ડ આપે છે. બીજા વિશ્વ યુદ્ધ દરમિયાન બે વર્ષ સુધી આ પુરસ્કારો આપવામાં આવ્યા ન હતા.

• જ્યારે આ એવોર્ડ 1901માં પ્રથમ વખત આપવામાં આવ્યો ત્યારે તેની રકમ 150782 સ્વીડિશ ક્રોના હતી. સમયની સાથે આ રકમ વધી અને હાલમાં તે એક કરોડ સ્વીડિશ ક્રોના છે.
• વર્ષ 1901 થી 2022 સુધીમાં, કુલ 989 લોકો અને સંસ્થાઓને નોબેલ પુરસ્કાર મળ્યા છે. આ એવોર્ડ એક કેટેગરીમાં વધુમાં વધુ ત્રણ લોકોને આપી શકાય છે.
• આ પુરસ્કાર માત્ર જીવંત વ્યક્તિઓને જ આપવાની જોગવાઈ છે, જો કે, જો તેની જાહેરાત થયા પછી કોઈ સેલિબ્રિટીનું મૃત્યુ થાય તો પણ એવોર્ડ આપવામાં આવશે.
• રેડ ક્રોસની આંતરરાષ્ટ્રીય સમિતિને અનુક્રમે 1917, 1944 અને 1963માં ત્રણ વખત નોબેલ શાંતિ પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.
• સૌથી યુવા નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા પાકિસ્તાનની મલાલા યુસુફ ઝાઈ છે, જેમને ભારતના કૈલાશ સત્યાર્થી સાથે સંયુક્ત રીતે એવોર્ડ મળ્યો હતો.
• બે વખત નોબેલ જીતનારાઓમાં મેડમ ક્યુરી, લિનસ પાઉલિંગ, જોન બાર્ડિન, ફ્રેડરિક સેંગરનું નામ સામેલ છે.

નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા ભારતીય

• રવીન્દ્રનાથ ટાગોર
• સી વી રમન
• ડો.હરગોવિંદ ખુરાના
• મધર ટેરેસા
• સુબ્રમણ્યમ ચંદ્રશેખર
• અમર્ત્ય સેન
• વીએસ નાયપોલ
• વેંકટરામન રામકૃષ્ણ
• કૈલાશ સત્યાર્થી
• અભિજિત વિનાયક બેનર્જી