હિંદુસ્તાન અને પાકિસ્તાનમાં ‘સ્તાન’ ક્યાંથી આવ્યું? જાણો તેની રસપ્રદ કહાની
હિંદુસ્તાનને આપણે ઘણા અલગ અલગ નામથી ઓળખીએ છે. ઇન્ડિયા, આર્ય વર્ત, તેનજીકુ, હિંદુસ્તાન અને ભારત એમ પાંચ નામથી આપણા દેશને ઓળખવામાં આવે છે. ભારત શબ્દ સંસ્કૃત શબ્દ 'ભારતા' પરથી આવ્યો છે.
હિંદુસ્તાનને આપણે ઘણા અલગ અલગ નામથી ઓળખીએ છે. ઇન્ડિયા, આર્ય વર્ત, તેનજીકુ, હિંદુસ્તાન અને ભારત એમ પાંચ નામથી આપણા દેશને ઓળખવામાં આવે છે. ભારત શબ્દ સંસ્કૃત શબ્દ ‘ભારતા’ પરથી આવ્યો છે. તે ‘અગ્નિ’ નો ઉલ્લેખ કરે છે. વધુમાં ભરત શકુંતલા અને દુષ્યંતનો પુત્ર હતો. તે ભારતના સૌથી જાણીતા સમ્રાટો પૈકીનો એક હતો.
આર્યાવર્ત શબ્દ સંસ્કૃતમાંથી આવ્યો હતો. તે આર્ય લોકોની સંસ્કૃતિનો ઉલ્લેખ કરે છે. તે ઈન્ડો-આર્યન લોકોની ભૂમિને દર્શાવે છે. ફારસી લોકોએ શરૂઆતમાં હિંદુસ્તાન શબ્દ સાતમી સદીમાં આપ્યો હતો. તે ગંગા અને બંગાળની આસપાસના સિંધુ પ્રદેશની ભૂમિનો ઉલ્લેખ કરે છે. તેનજીકુ નામ એશિયાના કેટલાક લોકોએ આપ્યું હતું. તે સ્વર્ગના કેન્દ્રના અધિકારક્ષેત્રની જાહેરાત કરે છે.
એશિયાના 8 દેશના નામ પાછળ વિશેષ શબ્દ જોડાયો
હાલના સમયમાં સ્થાનિક ભાષાઓમાં દેશને ભારત અને હિંદુસ્તાન એમ બે નામથી ઓળખવામાં આવે છે. માત્ર હિંદુસ્તાન જ નહીં આડોશ-પાડોશમાં આવેલા એશિયા ખંડના અન્ય 7 દેશ પણ એવા છે જેમના નામ પાછળ “સ્તાન” શબ્દ જોડાયેલો છે. શું તમારા મનમાં પણ એ પ્રશ્ન ઉઠે છે કે ભારત સહીત વિશ્વના 8 દેશોના નામ સાથે જોડાયેલા શબ્દનો અર્થ શું છે? અને તે શેનો ઉલ્લેખ કરે છે.
હિંદુસ્તાન ઉપરાંત અફઘાનિસ્તાન, કઝાકિસ્તાન, કિર્ગિસ્તાન, પાકિસ્તાન, તાજિકિસ્તાન, તુર્કમેનિસ્તાન અને ઉઝબેકિસ્તાન એવા દેશ છે જેમના નામ પાછળ “સ્તાન” શબ્દ જોડાયેલો છે. “સ્તાન”એ હિંદુસ્તાન અને પાકિસ્તાન જેવા દેશના નામમાં સફિક્સ કહેવાય છે. પર્શિયન એટલે કે ફારસી શબ્દ સાથે આ દેશોના નામ અને તેના અર્થનું મહત્વ સંકળાયેલું છે.
આમતો આ સફિક્સના ઘણા અર્થ થાય છે. સ્તાન એટલે જમીન….ભૂમિ… અથવા સાથે ઉભેલું જેવા અનેક અર્થ થાય છે. મુખ્યત્વે દેશના નામ પાછળ સ્તાન શબ્દ જોડાવા ઉપરાંત દેશનું મહત્વ પણ દર્શાવવાનો પ્રયાસ કરાયો છે. જો ઉદાહરણ સાથે સમજીએ તો કિર્ગિસ્તાન… કિર્ગિઝ ગણરાજ્ય અને તેનું અન્ય પ્રચલિત નામ કિર્ગિઝસ્તાન છે જે મધ્ય એશિયામાં સ્થિત એક રાષ્ટ્ર છે. કિર્ગિઝનો અર્થ 40 થાય છે. આ પાછળ ઘણી વાર્તાઓ પણ જોડાયેલી છે, જેમાં 40 કોમનું રાજ્ય, 40 યુદ્ધમાં વિજય અને 40 સમાજના એકમંચ પર એકત્રિત થવાથી રચાયેલું રાજ્ય જેવા ઘણા અર્થ સાંભળવા મળે છે.
સ્થળ-સીમા અને પર્વતીય ભુપૃષ્ઠ ધરાવતું આ રાષ્ટ્ર ઉત્તરમાં કઝાકિસ્તાન, પશ્ચિમમાં ઉઝબેકિસ્તાન, દક્ષિણ પશ્ચિમમાં તાજિકિસ્તાન અને પૂર્વમાં ચીન સાથે સીમાઓ ધરાવે છે. બિશકેક આ રાષ્ટ્રની રાજધાની ઉપરાંત રાષ્ટ્રનું સૌથી મોટું નગર છે. આ રાષ્ટ્ર વર્ષ 1991 માં સોવિયેત સંઘથી અલગ થઇ સાર્વભૌમ રાષ્ટ્ર બન્યું હતું.
હિંદુસ્તાન ત્રણ અલગ-અલગ નામથી ઓળખાયું
ભગવાન રામના પૂર્વજો સમ્રાટ ભરત અને ચક્રવર્તી સમ્રાટ હતા. તેમનું સામ્રાજ્ય કાશ્મીરથી કન્યાકુમારી સુધી વિસ્તરેલું હતું. તેમના નામ પરથી દેશનું નામ ભારતવર્ષ રાખવામાં આવ્યું હતું. અન્ય એક માહિતી અનુસાર જ્યારે આર્ય લોકો દેશમાં આવ્યા ત્યારે તેઓ અનેક જાતિઓના રૂપમાં દેશના વિવિધ ભાગોમાં ફેલાયા હતા. ભરત નામની એક મોટી જાતિ હતી અને તેના પરથી ભારત દેશનું નામ પ્રચલિત થયું હતું .
સિંધુ નદી હિમાલયની પશ્ચિમમાં વહે છે અને તેની આસપાસનો મોટો વિસ્તાર છે. આ જમીન વિસ્તારને સિંધુ ઘાટી કહેવામાં આવે છે. સિંધુ ઘાટીની સંસ્કૃતિ ખૂબ પ્રખ્યાત છે. મધ્ય યુગમાં જ્યારે તુર્કીસ્તાનમાંથી કેટલાક વિદેશી લૂંટારાઓ અને ઈરાની લોકો દેશમાં આવ્યા ત્યારે તેઓ પ્રથમ સિંધુ ખીણમાં પ્રવેશ્યા હતા. તેમણે અહીંના રહેવાસીઓને હિંદુ નામ આપ્યું જે સિંધુનો અપભ્રંશ છે. તેમણે હિંદુઓના દેશને હિંદુસ્તાન તરીકે જાણીતો અને લોકપ્રિય બનાવ્યો હતો.
ભારત નામ પ્રચલિત થવાનું કારણ એ છે કે જ્યારે અંગ્રેજો દેશમાં આવ્યા ત્યારે તેમને હિન્દુસ્તાન કે હિંદનો ઉચ્ચાર કરવામાં મુશ્કેલી પડતી હતી. તેણે આનો ઉકેલ પણ શોધી કાઢ્યો હતો. તેમને ખબર પડી કે સિંધુ ઘાટીનું નામ પણ ઈન્ડ્સ વેલી છે. આથી, તેઓએ આપણા દેશનું નામ ઇન્ડિયા પાડ્યું અને દેશ સમગ્ર વિશ્વમાં ઇન્ડિયા નામથી પ્રખ્યાત થયો હતો. બીજી થિયરી અનુસાર, જ્યારે સિકંદર ભારત આવ્યો ત્યારે તેણે અંગ્રેજીમાં HINDUમાંથી H કાઢી નાખ્યું અને દેશનું નામ INDU પાડ્યું હતું, જે પાછળથી INDIA બન્યું હતું. દેશના બંધારણમાં તેનું નામ ભારતવર્ષ છે.
બંધારણ સભામાં દેશના નામ પર ચર્ચા થઈ હતી
14-15 ઓગસ્ટ 1947ની મધ્યરાત્રિએ જ્યારે હિન્દુસ્તાન તેના ભાગ્યને પામી રહ્યું હતું ત્યારે તે ક્ષણ પણ હિન્દુસ્તાન માટે સદીઓના સંઘર્ષ અને તપસ્યાનું પુણ્ય ફળ હતું. સદીઓ પછી આઝાદી મળ્યા બાદ નવા હિન્દુસ્તાનને કેવી રીતે ચલાવવામાં આવશે, તેના નિયમો અને નિયમો શું હશે તે અંગે પણ બંધારણ બનાવવામાં આવી રહ્યું હતું.
બંધારણ સભામાં દેશના નામ અંગે પ્રશ્ન ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો કે આ દેશ દુનિયાની સૌથી મોટી લોકશાહી બનવા તરફ આગળ વધી રહ્યો છે ત્યારે તેનું નામ શું રાખશે? આ સમય દરમિયાન ભારત, હિન્દુસ્તાન, હિંદ અને ભારત જેવા વિકલ્પો પર ઘણી ચર્ચા થઈ હતી.
હિંદુસ્તાનના ત્રણ અલગ-અલગ નામ પર વિચાર કરાયો
17 સપ્ટેમ્બર 1949 ના રોજ સંઘના નામ અને રાજ્યો પર ચર્ચા શરૂ થઈ હતી. બંધારણની મુસદ્દા સમિતિના અધ્યક્ષ ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકર ઇચ્છતા હતા કે તેને અડધા કલાકમાં સ્વીકારવામાં આવે પરંતુ હિન્દુસ્તાન માટે ઇન્ડિયા અને ભારત જેવા શબ્દોના સંબંધોને સમજવા માંગતા અન્ય સભ્યોમાં નામ અંગે મતભેદ હતો.
શેઠ ગોવિંદ દાસ, કમલાપતિ ત્રિપાઠી, શ્રીરામ સહાય, હરગોવિંદ પંત અને હરિ વિષ્ણુ કામથ જેવા નેતાઓએ આ ચર્ચામાં ભાગ લીધો હતો. હરિ વિષ્ણુ કામથે સૂચવ્યું કે ભારત એટલે કે ઇન્ડિયાને બદલીને ભારત કરવું જોઈએ.
શેઠ ગોવિંદ દાસે ભારતના ઐતિહાસિક સંદર્ભને ટાંકીને દેશનું નામ માત્ર ભારત રાખવાનો આગ્રહ કર્યો હતો. કમલાપતિ ત્રિપાઠીને આના પર એક મધ્યમ માર્ગ મળ્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે ઇન્ડિયાને બદલે તેનું નામ બદલીને ભારત રાખવું જોઈએ. પોતાનો અભિપ્રાય આપતા હરગોબિંદ પંતે કહ્યું કે તેનું નામ ભારતવર્ષ હોવું જોઈએ.
પાકિસ્તાન નામનો અર્થ પાછળથી હાસ્યનું કારણ બન્યો
પાકિસ્તાનનું નામ પડ્યું તે પાછળ કોઈ સ્પષ્ટ તર્ક દર્શાવતી હકીકત સામે આવી નથી પણ એવું અનુમાન લગાવવામાં આવે છે કે જિન્નાએ વિચાર્યું હતું કે પાક એટલે પવિત્ર લોકોની ધરતી અને તેના કારણે નામ પાકિસ્તાન પડ્યું હતું. દેશનું નામ આતંકવાદ સહિતની ખોટી પ્રવૃત્તિઓમાં જોડાયા બાદ આ તર્ક હાસ્યનું કારણ પણ બન્યું હતું.
આ પણ વાંચો : ભાવનગરની રથયાત્રામાં ટેબ્લોને લઈને વિવાદ, પોલીસે બેનર ઉતારવાની પાડી ફરજ, શક્તિસિંહે ઘટનાને ચોરી પર સિનાજોરી- Video
