15 ઈતિહાસકારો, 25 લેખકો, 53 એપિસોડ… આ રીતે શ્યામ બેનેગલે પંડિત નેહરુના પુસ્તક પર આધારિત ટીવી શો ‘ભારત એક ખોજ’ બનાવ્યો
પંડિત જવાહરલાલ નેહરુના પુસ્તક 'ડિસ્કવરી ઑફ ઈન્ડિયા' પર આધારિત ટીવી સિરીઝ 'ભારત એક ખોજ' રજૂ કરનારા ફિલ્મ નિર્માતા શ્યામ બેનેગલ હવે નથી રહ્યા. 'ભારત એક ખોજ' તેમનો એક એવો પ્રોજેક્ટ છે. જેના માટે તેમને હંમેશા યાદ કરવામાં આવશે. ચાલો આજે જાણીએ આ સીરિઝ બનાવવા પાછળની કહાની.
પ્રખ્યાત ફિલ્મ સર્જક શ્યામ બેનેગલે 23 ડિસેમ્બરે આ દુનિયાને અલવિદા કહી દીધું. ભલે તેઓ આ દુનિયામાં નથી પરંતુ સિનેમાની દુનિયામાં તેમના યોગદાન માટે તેમનું નામ હંમેશા અમર રહેશે. સિલ્વર સ્ક્રીન હોય કે ટીવી સ્ક્રીન શ્યામ બેનેગલે દરેક જગ્યાએ પોતાની કલાકારી બતાવી છે.
જ્યારે પણ શ્યામ બેનેગલના નામનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે, ત્યારે 80ના દાયકાની લોકપ્રિય ટીવી સિરીઝ ‘ભારત એક ખોજ’નું નામ ચોક્કસપણે યાદ આવે છે. આ તેમનો સૌથી મોટો અને લોકપ્રિય ટીવી કાર્યક્રમ હતો. જે 1988 થી 1989 દરમિયાન દૂરદર્શન પર પ્રસારિત થયો હતો. આ શો દર રવિવારે સવારે 11 વાગ્યે ટેલિકાસ્ટ થતો હતો. કુલ 53 એપિસોડ હતા.
53 એપિસોડ સિરીઝ
શ્યામ બેનેગલ દ્વારા ‘ભારત એક ખોજ’ને પડદા પર શાનદાર અને શક્તિશાળી રીતે રજૂ કરવામાં આવી હતી પરંતુ આ સિરીઝના નિર્માણ પાછળની વાર્તા વધુ શાનદાર છે. ચાલો જાણીએ કે શ્યામ બેનેગલે 53 એપિસોડને દર્શકો સુધી પહોંચાડવા માટે શું કર્યું.
વાસ્તવમાં આ શો બનાવવાની પ્રક્રિયા ત્યારે શરૂ થઈ જ્યારે ભારત સરકારને વિચાર આવ્યો કે, એવો શો ટીવી પર આવવો જોઈએ, જેના દ્વારા ભારતનો વિશાળ ઈતિહાસ બતાવવામાં આવે. પણ સૌથી મોટો સવાલ એ હતો કે આ શો કોણ બનાવશે? શ્યામ બેનેગલનું નામ સામે આવ્યું હતું. શ્યામ બેનેગલ તે સમયે ‘મહાભારત’ની વાર્તાને પડદા પર રજૂ કરવા માંગતા હતા, પરંતુ મહાભારતની જવાબદારી પહેલાથી જ બીઆર ચોપરા પાસે હતી.
‘ડિસ્કવરી ઑફ ઈન્ડિયા’ને આધાર બનાવવામાં આવ્યો હતો
બેનેગલે ભારત સરકારની ઓફર સ્વીકારી અને દેશના પ્રથમ વડાપ્રધાન પંડિત જવાહર લાલ નેહરુ દ્વારા લખાયેલા પુસ્તક ‘ડિસ્કવરી ઓફ ઈન્ડિયા’ પર આધારિત ભારતના ઈતિહાસને નાના પડદા પર રજૂ કરવાનું કામ શરૂ કર્યું.
‘ભારત એક ખોજ’ની સ્ક્રિપ્ટ અતુલ તિવારી, શમા ઝૈદી સહિત 25 લોકોએ મળીને લખી હતી. આ સિવાય શ્યામ બેનેગલની ટીમમાં 15 ઈતિહાસકારો હતા, જેઓ લેખકોની ટીમને માર્ગદર્શન આપતા હતા. શ્યામ બેનેગલ ભારતીય ઈતિહાસના દરેક તબક્કાને સ્ક્રીન પર વિગતવાર રજૂ કરવા માંગતા હતા. આવી સ્થિતિમાં 40 લોકો કે જેઓ ઇતિહાસના નિષ્ણાત હતા, એક અલગ પ્રી-પ્રોડક્શન ટીમમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા. સ્ક્રિપ્ટ પર કામ વર્ષ 1986માં શરૂ થયું હતું. ધ બેટર ઈન્ડિયાના જણાવ્યા અનુસાર આટલી મજબૂત ટીમ હોવા ઉપરાંત 10 હજારથી વધુ પુસ્તકોની મદદ પણ લેવામાં આવી હતી.
350 કલાકારોનો ડેબ્યુ શો
આ શોનો પહેલો એપિસોડ વર્ષ 1988માં પંડિત નેહરુના જન્મદિવસના અવસર પર 14 નવેમ્બરે પ્રસારિત થયો હતો. આ શોના એક એપિસોડનો રનટાઈમ 60 થી 90 મિનિટનો હતો. આ સિરીઝમાં રોશન સેઠે પંડિત નેહરુની ભૂમિકા ભજવી હતી. ઓમ પુરીએ નેરેટર તરીકે કામ કર્યું હતું. પંકજ બેરી, રવિ ઝાંકલ, કેકે રૈના સહિત ઘણા મોટા કલાકારો આ શોનો ભાગ હતા. એવું પણ કહેવાય છે કે લગભગ 350 કલાકારોએ ‘ભારત એક ખોજ’ દ્વારા ડેબ્યુ કર્યું હતું.
મને આવા સપના આવતા હતા
શ્યામ બેનેગલે એક ઈન્ટરવ્યુમાં કહ્યું હતું કે, તેઓ આ શોને કોઈ રીતે પૂરો કરવા ઈચ્છે છે. તેણે કહ્યું હતું કે, “મને એવા સપના આવતા હતા કે હું મરી ગયો. જો હું ખરેખર મરી જઈશ તો શોનું શું થશે તેની મને ચિંતા હતી. તેને ડર હતો કે તેનું કામ અધૂરું રહી જશે.
