Maternity Leave: બાળકના જન્મ પછી પણ મહિલાઓ પ્રસૂતિ રજા મેળવવાની હકદારઃ અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટ
કોર્ટનું માનવું હતું કે બાળકના જન્મને જીવનની કુદરતી ઘટના તરીકે સમજવી જોઈએ અને રોજગારના સંદર્ભમાં પરિપ્રેક્ષ્યમાં મેટરનિટી બેનિફિટ એક્ટની જોગવાઈઓને સમજવી જોઈએ.
અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટે તાજેતરમાં જ કહ્યું હતું કે, મેટરનિટી બેનિફિટ એક્ટ 1961 (અધિનિયમ)ની જોગવાઈઓ બાળકના જન્મ પછી પણ સ્ત્રીને માતૃત્વ લાભની મંજૂરી આપે છે. સિંગલ-જજ જસ્ટિસ આશુતોષ શ્રીવાસ્તવનું માનવું હતું કે, એક્ટ હેઠળ, સ્ત્રીને બાળકના જન્મ પછી પણ પ્રસૂતિ રજા મેળવવાનો અધિકાર છે અને આ લાભ ત્રણ મહિનાથી ઓછી ઉંમરના બાળકને કાયદેસર દત્તક લેવાના કિસ્સામાં પણ લંબાઈ શકે છે.
કોર્ટે અવલોકન કર્યું હતું કે, 1961નો કાયદો મહિલાઓના ગર્ભાવસ્થા અને પ્રસૂતિ રજાના અધિકારને સુરક્ષિત કરવા અને જો તેઓ ઈચ્છે તો, એક માતા તરીકે અને એક કાર્યકર તરીકે, સ્વાયત્ત જીવન જીવવા માટે જેટલું શક્ય હોય તેટલી સુગમતા પ્રદાન કરવા કરવા માટે કાયદો કરવામાં આવ્યો હતો છે.
બાળ સંભાળ રજા માટે જ અરજી કરી શકે
સરોજ કુમારીએ દાખલ કરેલી અરજીની કોર્ટે સુનાવણી કરી રહી હતી, જેમાં જિલ્લા મૂળભૂત શિક્ષણ અધિકારી, એટા દ્વારા પસાર કરાયેલા આદેશ સામે પ્રમાણપત્રની માંગણી કરવામાં આવી હતી, જેમાં બાળકના જન્મ પછી પ્રસૂતિ રજા મંજૂર કરી શકાતી નથી તે આધારે તેણીની પ્રસૂતિ રજાનો ઇનકાર કર્યો હતો. આદેશમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે અરજદાર કાયદા હેઠળ બાળ સંભાળ રજા માટે જ અરજી કરી શકે છે. અરજદારને એટા જિલ્લાના હીરાપુરની પ્રાથમિક શાળામાં મુખ્ય શિક્ષિકા તરીકે પોસ્ટ કરવામાં આવી હતી, જે મૂળભૂત શિક્ષણ બોર્ડ, પ્રયાગરાજ દ્વારા સંચાલિત સંસ્થા છે. અરજદારની સેવાની શરતો ઉત્તર પ્રદેશ મૂળભૂત શિક્ષણ (શિક્ષક) સેવા નિયમો, 1981 ની જોગવાઈઓ દ્વારા સંચાલિત હતી.
અવલોકન સાથે નકારી કાઢવામાં આવી હતી
15 ઑક્ટોબર, 2022ના રોજ, અરજદારે એક બાળકીને જન્મ આપ્યો અને હોસ્પિટલમાંથી રજા અપાયા બાદ, તેણે તરત જ 18 ઑક્ટોબર, 2022થી 15 એપ્રિલ, 2023 (180 દિવસ માટે)ના સમયગાળા માટે પ્રસૂતિ રજા માટે અરજી કરી. જો કે, તેને એ આધાર પર નકારી કાઢવામાં આવ્યું હતું કે પ્રસૂતિ રજાના સમર્થનમાં બિડાણો અધૂરા હતા. અરજદારે 30મી ઑક્ટોબર, 2022ના રોજ નિયત પ્રોફોર્મામાં ફરીથી પ્રસૂતિ રજા માટે અરજી કરી હતી, પરંતુ તેને જિલ્લા મૂળભૂત શિક્ષણ અધિકારી, એટાહ દ્વારા એ અવલોકન સાથે નકારી કાઢવામાં આવી હતી કે, અરજદાર બાળકના જન્મ પછી પ્રસૂતિ રજા માટે હકદાર નથી અને માત્ર બાળ સંભાળ રજા પાત્ર છે અને તેથી, તે માત્ર બાળ સંભાળ રજા માટે અરજી કરી શકે છે.
અરજદારે હાઈકોર્ટનો દરવાજો ખટખટાવ્યો
કોર્ટ સમક્ષ, અરજદારે જણાવ્યું હતું કે, 1961નો કાયદો સંસદ દ્વારા બાળકના જન્મ પહેલાં અને પછીના ચોક્કસ સમયગાળા માટે અમુક સંસ્થાઓમાં મહિલાઓની રોજગારનું નિયમન કરવા અને પ્રસૂતિ રજાના લાભો અને અમુક અન્ય લાભો પ્રદાન કરવા માટે ઘડવામાં આવ્યો હતો. તેથી, બાળકનો જન્મ થયો હોવાના આધારે અરજદારને પ્રસૂતિ રજાનો ઇનકાર કરવો અને તેથી અરજદાર પ્રસૂતિ રજા માટે હકદાર નથી, તે પોતે ગેરકાયદેસર અને ખોટું છે.
2022થી અરજદારનો પગાર રોકી રાખ્યો હતો
એવી રજૂઆત પણ કરવામાં આવી હતી કે, બાળ સંભાળ રજા પ્રસૂતિ લાભથી અલગ છે અને વિવિધ ક્ષેત્રોમાં કામ કરે છે અને અરજદારને બાળ સંભાળ રજાનો લાભ લેવા માટે દૂર કરવાનું તદ્દન અન્યાયી હતું. વધુમાં, તે પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું હતું કે, ઉત્તરદાતાઓએ નવેમ્બર અને ડિસેમ્બર, 2022થી અરજદારનો પગાર રોકી રાખ્યો હતો. કોર્ટે 1961ના અધિનિયમના અમલના ઉદ્દેશ્યની તપાસ કરી, એટલે કે, બાળકના જન્મ પહેલાં અને પછી ચોક્કસ સમયગાળા માટે અમુક સંસ્થાઓમાં મહિલાઓની રોજગારીનું નિયમન કરવું અને માતૃત્વ લાભ અને અમુક અન્ય લાભો પ્રદાન કરવા જોઇએ.
બાળકની સંભાળ રાખવા માટે રજા આપવી જોઈએ
પ્રસ્તાવના અને 1961 એક્ટની જોગવાઈઓને ધ્યાનમાં રાખીને, કોર્ટે કહ્યું કે, સંસદ દ્વારા આ જોગવાઈઓ એ સુનિશ્ચિત કરવા માટે કરવામાં આવી છે કે, બાળકની ડિલિવરીના કારણે કામના સ્થળેથી દૂર સ્ત્રીની ગેરહાજરી તે સમયગાળા માટે અથવા તે સમયગાળા માટે વેતન મેળવવાની તેણીની હકદાર અવરોધે નહીં. તેને જન્મ પછી બાળકની સંભાળ રાખવા માટે રજા આપવી જોઈએ. કોર્ટે રેખાંકિત કર્યું કે કલમ 5 સ્ત્રીને બાળકના જન્મ પછી પણ પ્રસૂતિ રજાનો અધિકાર આપે છે.
