કોંગ્રેસે જે પુસ્તક પર લગાવ્યો હતો પ્રતિબંધ, 36 વર્ષ બાદ ફરી શરૂ થયું વેચાણ, મુસ્લિમો કેમ કરી રહ્યા છે વિરોધ ?
દિલ્હી હાઈકોર્ટના નિર્ણય બાદ ભારતમાં આ પુસ્તકનું વેચાણ શરૂ થતાં જ હોબાળો મચી ગયો છે. પ્રતિબંધ હટાવ્યા બાદ ભારતીય બજારોમાં તેનું વેચાણ શરૂ થતાં જ કેટલાક મુસ્લિમ સંગઠનો વિરોધ કરી રહ્યા છે. ત્યારે આ લેખમાં જાણીશું કે, સલમાન રશ્દીના પુસ્તકમાં એવું તો શું છે કે ભારત સહિત કેટલાક દેશોમાં તેના પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો ?
બ્રિટિશ-ભારતીય નવલકથાકાર સલમાન રશ્દીનું વિવાદાસ્પદ પુસ્તક ‘ધ સેટેનિક વર્સિસ’ 36 વર્ષના લાંબા પ્રતિબંધ બાદ ભારતમાં વેચાણ માટે ફરીથી શરૂ થયું છે. તત્કાલીન રાજીવ ગાંધી સરકારે 1988માં આ પુસ્તક પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. આ પુસ્તકના પ્રકાશન પછી સમગ્ર વિશ્વમાં હોબાળો મચી ગયો હતો. પુસ્તકના લેખક અને કન્ટેન્ટનો ઉગ્ર વિરોધ થયો હતો. 36 વર્ષ બાદ ફરીથી આ પુસ્તક બજારમાં પરત આવવાથી એક નવા પ્રકારના વિવાદને જન્મ આપ્યો છે.
દિલ્હી હાઈકોર્ટના નિર્ણય બાદ ભારતમાં આ પુસ્તકનું વેચાણ શરૂ થતાં જ હોબાળો મચી ગયો છે. પ્રતિબંધ હટાવ્યા બાદ ભારતીય બજારોમાં તેનું વેચાણ શરૂ થતાં જ કેટલાક મુસ્લિમ સંગઠનો વિરોધ કરી રહ્યા છે. ત્યારે આ લેખમાં જાણીશું કે, સલમાન રશ્દીના પુસ્તકમાં એવું તો શું છે કે ભારત સહિત કેટલાક દેશોમાં તેના પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો ?
‘ધ સેટેનિક વર્સિસ’ પુસ્તક પર શું છે વિવાદ ?
હિન્દીમાં નવલકથા ‘ધ સેટેનિક વર્સિસ’નો અર્થ ‘સેટેનિક વર્સેસ’ છે. આ પુસ્તકના નામ પર જ મુસ્લિમ ધર્મના લોકોએ વાંધો ઉઠાવ્યો હતો. આ પુસ્તકમાં રશ્દીએ એક કાલ્પનિક વાર્તા લખી છે. વાર્તા એવી છે કે બે ફિલ્મ કલાકારો વિમાનમાં મુંબઈથી લંડન જઈ રહ્યા છે. તેમાંથી એક છે ફિલ્મી દુનિયાનો સુપરસ્ટાર જિબ્રિલ અને બીજો છે ‘વોઈસ ઓવર આર્ટિસ્ટ’ સલાઉદ્દીન.
રસ્તામાં એક શીખ આતંકવાદી દ્વારા પ્લેન હાઇજેક કરવામાં આવે છે. આ પછી પ્લેન એટલાન્ટિક મહાસાગરની ઉપરથી પસાર થઈ રહ્યું છે, ત્યારે આતંકવાદીઓએ મુસાફરો સાથે દલીલ કરવાનું શરૂ કર્યું. ગુસ્સે થયેલા આતંકવાદીએ વિમાનની અંદર બોમ્બ વિસ્ફોટ કર્યો.
આ ઘટનામાં જિબ્રિલ અને સલાઉદ્દીન બંને દરિયામાં પડી જવાથી બચી ગયા. આ પછી બંનેનું જીવન બદલાઈ જાય છે. પછી એક દિવસ એક ચોક્કસ ધર્મના સ્થાપકના જીવન સાથે જોડાયેલી કેટલીક વાર્તાઓ જિબ્રિલના સ્વપ્નમાં આવે છે. આ પછી તે એ ધર્મના ઈતિહાસને નવી રીતે સ્થાપિત કરવાનું વિચારે છે. રશ્દીએ તેમની વાર્તાના પાત્રો જિબ્રિલ અને સલાઉદ્દીનની કિસ્સાઓ એવી રીતે લખ્યા છે કે તેને નિંદા માનવામાં આવે છે. ધ સેટેનિક વર્સિસ પુસ્તકના લેખક સલમાન રશ્દી પર તેમના પુસ્તકમાં પયગમ્બરની કથિત ટીકા અને અનાદર કરવાનો આરોપ હતો.
પુસ્તક પર પ્રતિબંધ અને સલમાન રશ્દીને મારવાની કોશિશ
આ પુસ્તક પર પ્રતિબંધ મૂકનાર ભારત પહેલો દેશ હતો. તે સમયે દેશમાં રાજીવ ગાંધીની એટલે કે કોંગ્રેસની સરકાર હતી. આ પછી પાકિસ્તાન અને અન્ય ઘણા ઇસ્લામિક દેશોએ તેના પર પ્રતિબંધ લગાવી દીધો. ફેબ્રુઆરી 1989માં મુસ્લિમોએ મુંબઈમાં રશ્દી વિરુદ્ધ મોટા વિરોધનું આયોજન કર્યું હતું. આ પ્રદર્શન પર પોલીસ ગોળીબારમાં 12 લોકો માર્યા ગયા અને 40થી વધુ ઘાયલ થયા હતા.
ઈરાનની ઈસ્લામિક ક્રાંતિના નેતા આયાતુલ્લાહ ખોમેનીએ 1989માં રશ્દી સામે મૃત્યુનો ફતવો બહાર પાડ્યો હતો. 3 ઓગસ્ટ, 1989ના રોજ, સેન્ટ્રલ લંડનની એક હોટલમાં RDX વિસ્ફોટ કરીને સલમાન રશ્દીને મારવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ તે આ હુમલામાં બચી ગયા હતા. બાદમાં ઈસ્લામના મુજાહિદ્દીને આ ઘટનાની જવાબદારી લીધી હતી. માનવ બોમ્બ બનેલા એક વ્યક્તિએ હોટલની અંદર આ વિસ્ફોટ કર્યો હતો.
આ પછી સલમાન રશ્દી ગુપ્ત રીતે અને પોલીસ સુરક્ષામાં પોતાનું જીવન જીવી રહ્યા હતા. ઈરાનની સરકારે 10 વર્ષ પછી 1998માં જાહેરમાં કહ્યું હતું કે તે હવે સલમાનના મૃત્યુને સમર્થન આપતી નથી. જો કે, ફતવો યથાવત રહ્યો હતો.
2006માં હિઝબુલ્લા સંગઠનના વડાએ કહ્યું હતું કે લાખો મુસ્લિમો સલમાન રશ્દી દ્વારા કરવામાં આવેલી ઈર્ષ્યાનો બદલો લેવા તૈયાર છે. પયગમ્બરના અપમાનનો બદલો લેવા માટે કંઈ પણ કરવા તૈયાર છીએ. 2010માં આતંકી સંગઠન અલ કાયદાએ હિટ લિસ્ટ જાહેર કર્યું હતું. જેમાં ઈસ્લામ ધર્મના અપમાનના આરોપમાં સલમાન રશ્દીની હત્યા કરવાની પણ વાત થઈ હતી.
‘સેટેનિક વર્સિસ’ વિવાદમાં 59 લોકોએ ગુમાવ્યા જીવ
સલમાન રશ્દીના પુસ્તક ‘સેટેનિક વર્સિસ’ને લઈને વિશ્વના ઘણા દેશોમાં થયેલા હિંસક વિરોધ પ્રદર્શનમાં 59 લોકો માર્યા ગયા હતા. આ મૃતકોની સંખ્યામાં આ પુસ્તકના પ્રકાશક અને અન્ય ભાષાઓમાં તેનો અનુવાદ કરનારા લોકોનો પણ સમાવેશ થાય છે.
જાપાની અનુવાદક હિતોશી ઇગારાશીએ રશ્દીના પુસ્તક ‘સેટેનિક વર્સિસ’નો પોતાની ભાષામાં અનુવાદ કર્યો હતો. થોડા દિવસો પછી તેમની નિર્દયતાથી હત્યા કરવામાં આવી. આ જ રીતે ઈટાલિયન અનુવાદક અને નોર્વેજીયન ‘સેટેનિક વર્સિસ’ના પ્રકાશક પર પણ ઘાતક હુમલા કરવામાં આવ્યા છે.
મુસ્લિમ સંગઠનો કરી રહ્યા છે વિરોધ
જમીયત ઉલેમા-એ-હિંદ (એએમ)ના ઉત્તર પ્રદેશ એકમના કાયદાકીય સલાહકાર મૌલાના કાબ રશીદી અને ઓલ ઈન્ડિયા શિયા પર્સનલ લો બોર્ડના જનરલ સેક્રેટરી મૌલાના યાસૂબ અબ્બાસ જેવા ધાર્મિક નેતાઓ તેનો વિરોધ કરી ચૂક્યા છે. તેમણે આરોપ લગાવ્યો હતો કે પુસ્તકમાં લખેલી વસ્તુઓ ઇસ્લામિક માન્યતાઓનું અપમાન કરે છે અને ભારતના સાંપ્રદાયિક સૌહાર્દને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતાની આડમાં આવા વિવાદાસ્પદ પુસ્તકનું વેચાણ અસ્વીકાર્ય અને બંધારણની ભાવનાની વિરુદ્ધ છે. એ જ રીતે, અબ્બાસે દેશની સંવાદિતા માટે સંભવિત ખતરા પર ભાર મૂકતા સરકારને પ્રતિબંધ જાળવવા હાકલ કરી છે.
કોણ છે સલમાન રશ્દી ?
19 જૂન 1947ના રોજ મુંબઈમાં જન્મેલા સલમાન રશ્દી એક કાશ્મીરી મુસ્લિમ પરિવાર સાથે સંબંધ ધરાવે છે. રશ્દીનો પરિવાર તેના જન્મના થોડા વર્ષો બાદ બ્રિટનમાં રહેવા લાગ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં ઇંગ્લેન્ડની પ્રખ્યાત રગ્બી સ્કૂલમાંથી શાળાનો અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યા પછી રશ્દીએ આગળનું શિક્ષણ કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી કર્યું.
ત્યારબાદ 1968માં ઈતિહાસમાં એમએની ડિગ્રી પૂર્ણ કર્યા પછી, તેમણે 1970માં લંડનમાં એડવર્ટાઈઝિંગ રાઈટર તરીકે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. આ પછી 1975માં રશ્દીએ ગ્રીમાસ નામનું પોતાનું પ્રથમ પુસ્તક પ્રકાશિત કર્યું.
સલમાન રશ્દીએ 4 લગ્ન કર્યા હતા
લેખક સલમાન રશ્દીએ ચાર વખત લગ્ન કર્યા છે. સલમાનના પહેલા લગ્ન 1976માં ક્લેરિસા લુઆર્ડ સાથે થયા હતા. ક્લેરિસાનો સંબંધ લગભગ 11 વર્ષ પછી સમાપ્ત થયો. આ પછી રશ્દીએ અમેરિકન નવલકથાકાર મેરિયન વિગિન્સ સાથે બીજી વાર લગ્ન કર્યા. રશ્દીએ 1993માં વિગિન્સ સાથે છૂટાછેડા લીધા હતા.
આ પછી 1997માં સલમાન રશ્દીએ એલિઝાબેથ નામની મહિલા સાથે લગ્ન કર્યા. 2004માં રશ્દીએ ચોથી વાર લગ્ન કર્યા. આ વખતે તેમણે ભારતીય મૂળની અમેરિકન અભિનેત્રી અને મોડલ પદ્મલક્ષ્મી સાથે લગ્ન કર્યા. જો કે, 2 જુલાઈ 2007ના રોજ રશ્દીએ પદ્માને પણ છૂટાછેડા આપી દીધા.
ભારતીય મૂળના નવલકથાકાર રશ્દીએ તેમની 1981ની નવલકથા ‘મિડનાઈટ્સ ચિલ્ડ્રન’ દ્વારા ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરી હતી. આ પુસ્તકને તે જ વર્ષે વિશ્વનો સૌથી પ્રતિષ્ઠિત સાહિત્ય પુરસ્કાર ‘બુકર પ્રાઈઝ’ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. આ પુસ્તકને બે વખત (1993 અને 2008માં) વિશ્વની શ્રેષ્ઠ નવલકથા તરીકે બુકર પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો હતો. સલમાન રશ્દી દ્વારા લખવામાં આવેલા લગભગ 30 પુસ્તકો છે, જેમાં ફિક્શન, નોન-ફિક્શન નવલકથાઓ અને બાળકોના પુસ્તકોનો સમાવેશ થાય છે.
સલમાન રશ્દીએ અમેરિકામાં થયેલા હુમલામાં આંખ ગુમાવી
ભારતીય મૂળના બ્રિટિશ લેખક સલમાન રશ્દી પર 12 ઓગસ્ટ 2022ના રોજ ન્યૂયોર્કમાં એક કાર્યક્રમમાં છરી વડે હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો. અમેરિકાના ન્યુ જર્સીના રહેવાસી 26 વર્ષીય હાદી માતર પર આ હુમલાનો આરોપ હતો હુમલાખોરે રૂશ્દીને તેની ગરદન અને પેટ સહિત 12 જગ્યાએ છરીના ઘા માર્યા હતા. આ હુમલામાં રશ્દીએ પોતાની જમણી આંખ ગુમાવી દીધી હતી.
