નેહરુના એ પત્રોમાં એવું તે શું છે કે ગાંધી પરિવાર પાછા નથી આપી રહ્યો ? PM મ્યુઝિયમે રાહુલ ગાંધીને લખ્યો પત્ર
PM મ્યુઝિયમના સભ્ય રિઝવાન કાદરીએ રાહુલ ગાંધીને પત્ર લખીને સોનિયા ગાંધીના આદેશ પર મ્યુઝિયમમાંથી કથિત રીતે પાછા લેવામાં આવેલા પત્રો પરત કરવાની વિનંતી કરી છે. જે બાદ ભાજપ કોંગ્રેસને સવાલ કરી રહ્યું છે કે આ પત્રોમાં એવું તે શું હતું કે ગાંધી પરિવાર આ પત્રો પાછા નથી આપી રહ્યો ?
વડાપ્રધાન મ્યુઝિયમ એન્ડ લાઇબ્રેરી (PMML) સોસાયટીના એક સભ્યએ રાહુલ ગાંધીને પત્ર લખીને પૂર્વ પીએમ જવાહરલાલ નેહરુ સાથે સંબંધિત દસ્તાવેજો પરત કરવાની વિનંતી કરી છે. પીએમએમએલના સભ્ય રિઝવાન કાદરીએ રાહુલ ગાંધીને પત્ર લખીને સોનિયા ગાંધીના આદેશ પર મ્યુઝિયમમાંથી કથિત રીતે પાછા લેવામાં આવેલા પત્રો પરત કરવાની વિનંતી કરી છે. જે બાદ ભાજપ કોંગ્રેસને સવાલ કરી રહ્યું છે કે આ પત્રોમાં એવું તે શું હતું ?
રિઝવાન કાદરી કહ્યું કે યુપીએ શાસન દરમિયાન 2008માં જવાહરલાલ નેહરુના અંગત પત્રો 51 કાર્ટનમાં પેક કરીને સોનિયા ગાંધીને પહોંચાડવામાં આવ્યા હતા. આ પત્રો જવાહરલાલ નેહરુ મેમોરિયલ દ્વારા 1971માં નેહરુ મેમોરિયલ મ્યુઝિયમ એન્ડ લાઈબ્રેરી (PMML)ને આપવામાં આવ્યા હતા.
PMMLના સભ્ય રિઝવાન કાદરીએ 10 ડિસેમ્બર 2024ના રોજ રાહુલ ગાંધીને પત્ર લખ્યો હતો. આ પહેલા તેમણે સપ્ટેમ્બરમાં સોનિયા ગાંધીને પણ પત્ર લખ્યો હતો. જે બાદ હવે રાહુલ ગાંધીને પત્ર લખીને કહેવામાં આવ્યું છે કે તેઓ કાં તો સોનિયા ગાંધી પાસેથી અસલ પત્ર અપાવે અથવા તેની ફોટોકોપી અથવા ડિજિટલ કોપી ઉપલબ્ધ કરાવે.
જવાહરલાલ નેહરુએ કોને લખ્યા હતા આ પત્રો ?
મળતી માહિતી અનુસાર, પૂર્વ વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુએ આ પત્રો એડવિના માઉન્ટબેટન, આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈન, જયપ્રકાશ નારાયણ, પદ્મજા નાયડુ, વિજયા લક્ષ્મી પંડિત, અરુણા અસફ અલી, બાબુ જગજીવન રામ અને ગોવિંદ બલ્લભ પંતને લખ્યા હતા. રિઝવાન કાદરીએ કહ્યું કે, જયપ્રકાશ નારાયણ, બાબુ જગજીવન રામ, એડવિના માઉન્ટબેટન અને ભારતીય ઈતિહાસ સાથે સંબંધિત અન્ય મહત્વપૂર્ણ પત્રો સહિત ઘણા મહત્વપૂર્ણ પત્રો હતા.
રિઝવાન કાદરીએ કહ્યું કે, આમાં પંડિત જવાહરલાલ નેહરુ અને લેડી માઉન્ટબેટન વચ્ચેનો પત્રવ્યવહાર, પંડિત ગોવિંદ બલ્લભ પંત, જયપ્રકાશ નારાયણ અને અન્ય લોકો સાથેનો પત્રવ્યવહાર સામેલ છે. આ પત્રો ભારતીય ઈતિહાસનો મહત્વનો હિસ્સો છે અને રેકોર્ડ દ્વારા સાબિત થયું છે કે સોનિયા ગાંધીના નિર્દેશ પર 2008માં તેને મ્યુઝિયમમાંથી પાછા લેવામાં આવ્યા હતા.
કાદરીએ કહ્યું કે, સપ્ટેમ્બર 2024માં મેં સોનિયા ગાંધીને પત્ર લખીને વિનંતી કરી હતી કે 2008માં નેહરુ મેમોરિયલ મ્યુઝિયમ અને લાઇબ્રેરીમાંથી પાછા લેવામાં આવેલા 51 કાર્ટન સંસ્થાને પરત કરવામાં આવે. અમે કહ્યું હતું કે અમને તેને જોવાની અને સ્કેન કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવે અથવા તેમની એક નકલ અમને આપવામાં આવે જેથી અમે તેનો અભ્યાસ કરી શકીએ.
ભાજપે ઉઠાવ્યા સવાલો
આ અંગે ભાજપના નેતા સંબિત પાત્રાએ સોમવારે એક પ્રશ્ન ઉઠાવ્યો હતો કે દેશ તેમના વિશે જાણવા માંગે છે. છેવટે, આ પત્રોમાં એવું શું હતું કે તેઓ તેને પાછા લઈ ગયા અને હવે ક્યાં રાખવામાં આવ્યા છે ? પાત્રાએ કહ્યું કે જ્યારે 2010માં નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું કે સમગ્ર સામગ્રીને ડિજિટલી અપલોડ કરવામાં આવશે, તો પછી સોનિયા ગાંધીએ આટલી ઉતાવળમાં 51 કાર્ટનમાં પત્રો પાછા કેમ લઈ લીધા ? એ પત્રોમાં એવું શું છે, જે ગાંધી પરિવાર બતાવવા નથી માગતો ?
સંબિત પાત્રાએ કહ્યું કે, પ્રધાનમંત્રી મ્યુઝિયમનું નામ પહેલા નેહરુ મ્યુઝિયમ અને પુસ્તકાલય હતું. પહેલા અહીં માત્ર નેહરુજીનો ઈતિહાસ હતો. હવે અહીં તમામ પીએમ વિશે માહિતી આપવામાં આવી છે. નેહરુજીએ એડવિના માઉન્ટબેટન, જયપ્રકાશ નારાયણ સહિત ઘણા નેતાઓને પત્રો લખ્યા હતા. 2008માં યુપીએના તત્કાલિન અધ્યક્ષ આવ્યા અને તે પત્રો લઈ ગયા.
નેહરુ-એડવિનાના પત્રોમાં શું છે ?
જો કે આ પત્રોમાં શું લખ્યું છે તે કહેવું ખૂબ મુશ્કેલ છે, પરંતુ એડવિના અને નેહરુ વચ્ચેના પત્રવ્યવહાર વિશે કેટલીક માહિતી ઉપલબ્ધ છે. એડવિના માઉન્ટબેટનની પુત્રી પામેલા હિક્સે આવા કેટલાક પત્રો જોયા હતા. તેમણે તેમના પુસ્તક Daughter of Empire: Life as a Mountbattenમાં તેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
પામેલાએ લખ્યું છે કે તેની માતા અને પંડિત નેહરુ વચ્ચે ગાઢ સંબંધ હતો. ભારતના છેલ્લા વાઇસરોય લોર્ડ લુઇસ માઉન્ટબેટન અને તેમની પત્ની એડવિના 1947માં ભારત આવ્યા પછી જ આ સંબંધો વિકસિત થયા હતા.
પામેલાના જણાવ્યા અનુસાર, આ પત્રો જોયા બાદ તેમને સમજાયું કે પંડિત નેહરુ અને તેમની માતા એકબીજા માટે પ્રેમ અને ગહન આદરની લાગણી ધરાવતા હતા. એડવિના પંડિત નેહરુની બૌદ્ધિકતા અને ઉમદા ભાવનાઓના પ્રશંસક હતા. પરંતુ પામેલાએ એ પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે કે, તેમની વચ્ચે ગાઢ સંબંધ હોવા છતાં એકબીજા વચ્ચે નજીકના સંબંધ નહોતા. કારણ કે તેઓ ભાગ્યે જ એકલા મળ્યા હતા. તે હંમેશા સ્ટાફ, પોલીસ અને અન્ય લોકોથી ઘેરાયેલા રહેતા હતા.
આગળ પામેલાએ લખ્યું છે કે જ્યારે એડવિના ભારત છોડીને જઈ રહી હતી ત્યારે તે નેહરુને એમેરાલ્ડ રીંગ આપવા માંગતી હતી પરંતુ તે જાણતી હતી કે તેઓ નહીં લે, તેથી તેમણે તે પંડિત નેહરુની પુત્રી ઈન્દિરા ગાંધીને આપી હતી.
પામેલાએ પોતાના પુસ્તકમાં એડવિના માટે પંડિત નેહરુના વિદાય ભાષણનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે. પંડિત નેહરુએ તેમાં કહ્યું હતું કે, તમે જ્યાં પણ આશ્વાસન સાથે ગયા છો, ત્યાંથી આશા અને પ્રોત્સાહન લાવ્યા છો…તેમાં કોઈ આશ્ચર્યની વાત નથી કે ભારતના લોકો તમને પ્રેમ કરે છે અને તમને તેમનામાંના એક માને છે અને તેથી તેઓ નારાજ છે કે તમે જઈ રહ્યા છો.
મૌલાના અબ્દુલ કલામ આઝાદે પોતાની આત્મકથા ‘ઇન્ડિયા વિન્સ ફ્રીડમ’માં પણ લખ્યું છે કે એડવિનાનો નેહરુ પર ઊંડો પ્રભાવ હતો. તેમણે લખ્યું છે કે, જવાહલાલ લોર્ડ માઉન્ટબેટનથી પ્રભાવિત હતા પરંતુ તેનાથી પણ વધુ તેઓ લેડી માઉન્ટબેટનથી પ્રભાવિત હતા. તે માત્ર અત્યંત બુદ્ધિશાળી જ નહીં પણ ખૂબ જ આકર્ષક અને મૈત્રી સ્વભાવના પણ હતા.
PMMLને આ પત્રોની કેમ છે જરૂર ?
નેહરુ મધ્ય દિલ્હીમાં તીન મૂર્તિ ભવનમાં રહેતા હતા, જે તેમના મૃત્યુ પછી નહેરુ મેમોરિયલ મ્યુઝિયમ અને લાઇબ્રેરી (NMML) બન્યું, જેમાં પુસ્તકો અને દુર્લભ રેકોર્ડ્સનો સમૃદ્ધ સંગ્રહ છે. NMML સોસાયટીએ જૂન 2023માં તેની ખાસ બેઠકમાં તેનું નામ બદલીને વડાપ્રધાન મ્યુઝિયમ એન્ડ લાઇબ્રેરી (PMML) સોસાયટી કરવાનો નિર્ણય લીધો હતો.
રાહુલ ગાંધીને લખેલા તેમના પત્રમાં કાદરીએ જણાવ્યું હતું કે નેહરુ સાથે સંબંધિત આ દસ્તાવેજો ભારતીય ઈતિહાસના મહત્વના સમયગાળાની અમૂલ્ય સમજ આપે છે. પત્રમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, 2008માં, યુપીએના તત્કાલીન અધ્યક્ષ અને વર્તમાન કોંગ્રેસ સંસદીય પક્ષના વડા સોનિયા ગાંધીની વિનંતી પર આ દસ્તાવેજોનો સંગ્રહ PMMLમાંથી પાછા લેવામાં આવ્યા હતા.
કાદરીએ કહ્યું કે, અમે સમજી શકીએ છીએ કે આ દસ્તાવેજો નેહરુ પરિવાર માટે વ્યક્તિગત મહત્વ ધરાવે છે. જો કે, પીએમએમએલ માને છે કે જયપ્રકાશ નારાયણ, પદ્મજા નાયડુ, એડવિના માઉન્ટબેટન, આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈન, અરુણા આસફ અલી, વિજયા લક્ષ્મી પંડિત, બાબુ જગજીવન રામ, ગોવિંદ બલ્લભ પંત જેવા વ્યક્તિત્વો સાથેના પત્રવ્યવહાર સહિત આ ઐતિહાસિક સામગ્રીને વધુ વ્યાપક રીતે સુલભ બનાવવાથી સ્કોલર્સ અને સંશોધકોને ઘણો ફાયદો થશે.
