કેવી રીતે થશે સીમાંકન, શું દક્ષિણના રાજ્યોમાં બેઠકો ઘટશે? સરળ ભાષામાં સમજો

ભારતમાં 543 લોકસભા બેઠકોની ફાળવણી દર 10 વર્ષે વસ્તી ગણતરીના આધારે કરવામાં આવે છે અને સીમાંકન 2026 માં થવાની ધારણા છે. આ વખતે સીમાંકન પંચે દક્ષિણ ભારતીય રાજ્યોમાં બેઠકો નક્કી કરવા માટે પ્રો રેટાનો ઉપયોગ કરવાનો નિર્ણય લીધો છે. પ્રો રેટા એ એક ગાણિતિક સૂત્ર છે જેનો ઉપયોગ તેની વસ્તીના આધારે વિસ્તારનું પ્રતિનિધિત્વ નક્કી કરવા માટે થાય છે. આ ફોર્મ્યુલા મુજબ વિસ્તારની વસ્તી જેટલી વધુ હશે, તેટલી વધુ બેઠકો હશે.

દક્ષિણ ભારતીય રાજ્યોમાં વસ્તી ગીચતા ઉત્તર ભારતીય રાજ્યો કરતા ઓછી છે. તેથી, જો સીમાંકન આયોગ માત્ર વસ્તી ગણતરીના ડેટાના આધારે સીટોની ફાળવણી કરે તો દક્ષિણ ભારતીય રાજ્યોને નુકસાન થશે. દક્ષિણ ભારતીય રાજ્યોની ચિંતાઓને દૂર કરવા માટે, સીમાંકન આયોગે પ્રો રેટાનો ઉપયોગ કરવાનો નિર્ણય લીધો છે. આ ફોર્મ્યુલા હેઠળ દક્ષિણ ભારતના રાજ્યોને તેમની વસ્તીના પ્રમાણમાં સીટો આપવામાં આવશે. પ્રો રેટાનો ઉપયોગ દક્ષિણ ભારતીય રાજ્યોને તેમની વર્તમાન બેઠકો જાળવી રાખવામાં મદદ કરી શકે છે. જો કે, એવું પણ શક્ય છે કે કેટલાક રાજ્યોમાં એક કે બે ઓછી બેઠકો મળે.

મળતી માહિતી મુજબ, 2024ની ચૂંટણી પછી વસ્તી ગણતરી કરવામાં આવશે અને તે પછી સીમાંકન આયોગની રચના કરવામાં આવશે. 2029ની લોકસભા ચૂંટણી પહેલા મહિલા અનામત લાગુ કરી શકાય છે. સીમાંકનમાં દક્ષિણના રાજ્યોને ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે. સીમાંકન પછી બેઠકોના વિસ્તરણને લઈને દક્ષિણ ભારતના નેતાઓની ચિંતા વાજબી છે. વસ્તી પર અંકુશ રાખનારા રાજ્યોને સજા થઈ શકે નહીં. લોકસભાની બેઠકો વધારતી વખતે આવા રાજ્યોનો પ્રો રેટા નક્કી કરવો પડશે જેથી રાજ્યો જે વસ્તીને નિયંત્રિત કરે છે તેને સજા થવી જોઈએ નહીં.

પ્રો રેટા શું છે?

આ લેટિન શબ્દ છે. તેનો અર્થ થાય છે નિશ્ચિત ગુણોત્તર. સીમાંકન આયોગ દક્ષિણ ભારતીય રાજ્યોની બેઠકો પ્રો-રેટા અનુસાર નક્કી કરશે, એટલે કે તેમનો નિશ્ચિત ગુણોત્તર વસ્તીના હિસાબે નક્કી કરવામાં આવશે. દરેકના હિસ્સા પ્રમાણે, પ્રમાણમાં.

પ્રો રેટા કેવી રીતે કામ કરે છે?

પ્રો રેટા એ એક ગાણિતિક સૂત્ર છે જેનો ઉપયોગ તેની વસ્તીના આધારે વિસ્તારનું પ્રતિનિધિત્વ નક્કી કરવા માટે થાય છે. આ ફોર્મ્યુલા મુજબ વિસ્તારની વસ્તી જેટલી વધુ હશે, તેટલી વધુ બેઠકો હશે.

પ્રો રેટા ફોર્મ્યુલા નીચે મુજબ છે:

બેઠકોની સંખ્યા = (વિસ્તારની વસ્તી / કુલ વસ્તી) * કુલ બેઠકોની સંખ્યા

ઉદાહરણ તરીકે, જો કોઈ રાજ્યની વસ્તી 100 મિલિયન છે અને ભારતની કુલ વસ્તી 1 અબજ છે, અને લોકસભામાં 543 બેઠકો છે, તો તે રાજ્યને 54.3 બેઠકો મળવી જોઈએ. જો કે, બેઠકોની સંખ્યા પૂર્ણાંક હોવી જરૂરી હોવાથી, રાજ્યને 54 બેઠકો મળશે.

પ્રો રેટાને સામાન્ય રીતે વાજબી સિસ્ટમ ગણવામાં આવે છે કારણ કે તે ખાતરી કરે છે કે તમામ વિસ્તારો તેમની વસ્તીના પ્રમાણમાં રજૂ થાય છે. જો કે, એ નોંધવું અગત્યનું છે કે પ્રો રેટા સંપૂર્ણ સિસ્ટમ નથી. ઉદાહરણ તરીકે, તે વિવિધ વિસ્તારોની વસ્તી ગીચતાને ધ્યાનમાં લેતું નથી.

ભારતમાં લોકસભા અને વિધાનસભાના સીમાંકન માટે પ્રો રેટાનો ઉપયોગ થાય છે. સીમાંકન એ એક પ્રક્રિયા છે જેમાં ચૂંટણી ક્ષેત્રની સીમાઓ ફરીથી દોરવામાં આવે છે જેથી કરીને તેઓ વસ્તીના પ્રતિનિધિત્વને વધુ સારી રીતે પ્રતિબિંબિત કરી શકે.

આ પણ વાંચો : દેશના વકીલો માટે આવશે સારા દિવસો, પહેલીવાર ઈન્ટરનેશનલ લોયર્સ કોન્ફરન્સ યોજાશે, PM મોદી કરશે ઉદ્ઘાટન

અહીં પ્રો રેટાના કેટલાક ફાયદા અને ગેરફાયદા છે

ફાયદા:

• આ સુનિશ્ચિત કરે છે કે તમામ વિસ્તારો તેમની વસ્તીના પ્રમાણમાં રજૂ થાય છે
• તે પારદર્શક અને ન્યાયી વ્યવસ્થા છે
• તે રાજકીય જૂથવાદ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે

ગેરફાયદા:

• તે વિવિધ વિસ્તારોની વસ્તી ગીચતાને ધ્યાનમાં લેતું નથી
• આ રાજકીય જૂથવાદને પ્રોત્સાહન આપી શકે છે
• ભારતમાં લોકસભા અને વિધાનસભાના સીમાંકન માટે પ્રો-રાટાને આદર્શ સિસ્ટમ તરીકે જોવામાં આવે છે. જો કે, એ નોંધવું અગત્યનું છે કે આ એક સંપૂર્ણ સિસ્ટમ નથી અને તેની કેટલીક મર્યાદાઓ છે.