જે પાકિસ્તાન માટે ગાંધીજીએ ઉપવાસ કર્યા હતા, તે પાકિસ્તાનમાં મહાત્મા ગાંધીને કેવી રીતે કરાય છે યાદ ? જાણો
ઈસ્લામાબાદની કાયદ-એ-આઝમ યુનિવર્સિટીમાં ભણાવનાર પ્રોફેસર બી.આર. બર્ગે, વોશિંગ્ટન પોસ્ટમાં એક લેખમાં લખ્યું હતું કે, “પાકિસ્તાન કદાચ પૃથ્વી પર એકમાત્ર એવો દેશ છે જ્યાં ગાંધીજીને એક બિનસાંપ્રદાયિક સંત તરીકે માનવામાં આવતા નથી.
ભારતમાં મહાત્મા ગાંધીનો (Mahatma Gandhi) દરજ્જો આર્દશ નેતાઓમાં ટોચનો છે. પાકિસ્તાન સિવાય આખી દુનિયા જાણે છે કે તેમને બધા ધર્મો માટે કેટલું માન હતું. પાકિસ્તાન (Pakistan) માટે કામ કરતી વખતે કેટલાક ભારતીયોના ધિક્કારનો ભોગ બનેલા ગાંધીને પાકિસ્તાનમાં ‘હિંદુ નેતા’ ગણવામાં આવતા રહ્યા. પાકિસ્તાનમાં તેમને એક હિંદુ નેતા તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે. જેઓ ભારતમાં મુસ્લિમો પર હિંદુ શાસન સ્થાપિત કરવા માંગતા હતા તેમ પાકિસ્તાનમાં માનવામાં આવી રહ્યું છે.
ગાંધીજીને ભારતના રાષ્ટ્રપિતા કહેવામાં આવે છે. જેઓ તેમનામાં વિશ્વાસ કરે છે તેમની પાસે તેમનામાં વિશ્વાસ કરવાના ઘણા કારણો છે. પરંતુ એ પણ હકીકત છે કે એક વર્ગ એવો છે જે ગાંધીને માનતો નથી. ગાંધીજીની હત્યા કરનાર નાથુરામ ગોડસે પણ આ વર્ગના હતા. જોકે એક સમયે તેઓ ગાંધીજીના કટ્ટર અનુયાયી હતા. પરંતુ વિભાજનના મુદ્દે તેમની સમજ બાપુ પ્રત્યે નકારાત્મક થઈ ગઈ હતી.
બાપુની હત્યા પછી, જ્યારે તેમના પર કેસ ચલાવવામાં આવ્યો, નવેમ્બર 1948માં ગોડસેએ કોર્ટમાં 92 પાનાનું નિવેદન વાંચ્યું. તેમણે કહ્યું- “જો ગાંધી રાષ્ટ્રપિતા છે, તો તેઓ તેમની ફરજ નિભાવવામાં નિષ્ફળ રહ્યા છે. દેશના વિભાજનને સંમતિ આપીને તેમણે દેશ સાથે વિશ્વાસઘાત કર્યો છે. તેઓ પાકિસ્તાનના રાષ્ટ્રપિતા સાબિત થયા છે.”
બીજી ઘટના છે. તેમણે હત્યાના 17 દિવસ પહેલા (30 જાન્યુઆરી 1948) ઉપવાસ શરૂ કર્યા હતા. ગાંધીજીના મતે, તેમનો આ ઉપવાસ ભારત અને પાકિસ્તાન બંને બાજુના લઘુમતીઓ વતી હતો. તેમણે સામાજિક સમરસતા બગડવા અને વધતી સાંપ્રદાયિક નફરતને આ માટે જવાબદાર ગણાવ્યું હતું.
ગાંધીજી બીજી એક વાતથી નારાજ હતા. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન બ્રિટને ઘણા દેશો પાસેથી સ્ટર્લિંગ બેલેન્સ લીધું હતું. તેમાં ભારતનો હિસ્સો 40 ટકા હતો. બ્રિટને જે પૈસા પાછા આપ્યા હતા તેમાં પાકિસ્તાને પણ પોતાનો હિસ્સો આપવો હતો, પરંતુ કાશ્મીર પર પાકિસ્તાનના હુમલા બાદ ભારત આ ભાગ આપવામાં વિલંબ કરી રહ્યું હતું. ગાંધીજી તેનાથી ખુશ ન હતા.
ઈતિહાસકાર રામચંદ્ર ગુહા પુસ્તક ‘ગાંધીઃ ધ ઈયર્સ ધેટ ચેન્જ્ડ ધ વર્લ્ડ’માં લખે છે કે ઉપવાસના ત્રીજા દિવસે 15 જાન્યુઆરીની સાંજ સુધીમાં બાપુ ખૂબ જ નબળા પડી ગયા હતા. ત્યારબાદ વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુની સરકાર પાકિસ્તાનને રૂપિયાની ચૂકવણી કરવા સંમત થઈ હતી. ગાંધીએ 17 જાન્યુઆરીની સાંજે તેમના ઉપવાસ તોડ્યા. તેમણે પ્રાર્થના સભામાં ભારત અને પાકિસ્તાન બંનેના સંદેશા બદલ આભાર માન્યો હતો.
ગાંધીજી ભારત-પાકિસ્તાનના ભાગલા પર સહમત ન હતા
મહાત્મા ગાંધી વિશે એવી પણ માન્યતા છે કે તેમણે ભારત-પાકિસ્તાનના ભાગલા થવા દીધા હતા. જ્યારે તેઓ પાકિસ્તાનની રચનાની માંગ સાથે સહમત ન હતા. 1946 માં, તેમણે હરિજનમાં તેમના એક અભિપ્રાયમાં લખ્યું હતું કે, “મને ખાતરી છે કે મુસ્લિમ લીગે પાકિસ્તાનની માંગ ઉઠાવી, તે સંપૂર્ણપણે બિન-ઇસ્લામિક છે અને મને તેને પાપપૂર્ણ કૃત્ય કહેવામાં કોઈ સંકોચ નથી. એકબીજાના લોહીના તરસ્યા ભારતના ટુકડા કરવા માંગતા તત્વો ભારત અને ઇસ્લામના દુશ્મન છે. જો તેઓ મારા શરીરના ટુકડા કરી નાખે તો પણ તેઓ મને એવું કામ કરવા મનાવી નહી શકે, જે મને ખોટું લાગે છે.
ઓક્ટોબર 1947માં ગાંધીજીએ એમ પણ લખ્યું હતું કે બળનો ઉપયોગ કરીને પાકિસ્તાનનો નાશ કરવો એ સ્વરાજને નષ્ટ કરવા સમાન હશે. તેમના જીવનના અંતિમ દિવસોમાં તેઓ પાકિસ્તાન જવા માંગતા હતા, જેથી ત્યાંના લઘુમતી હિન્દુઓ અને શીખો માટે કામ કરી શકે. તેણે કહ્યું હતું કે, જો હું પણ ત્યાં મરી જઈશ તો હું ખુશ થઈશ.
પાકિસ્તાનમાં ગાંધીજીની તસવીર
ગાંધીજી મુસ્લિમ વિરોધી ન હતા. પરંતુ પાકિસ્તાનમાં તેમની છબી સામાન્ય રીતે હિન્દુ નેતા જેવી હતી. તેમને સામાન્ય રીતે હિંદુ નેતા માનવામાં આવે છે, જેઓ હિંદુઓની પાર્ટી કોંગ્રેસના માર્ગદર્શક નેતા હતા. કોંગ્રેસ જે અંગ્રેજો પછી ભારતમાં ‘હિન્દુ રાજ’ સ્થાપવા માંગતી હતી.
“મ્યુઝિક ઓફ ધ સ્પિનિંગ વ્હીલ: મહાત્મા ગાંધીઝ મેનિફેસ્ટો ફોર ધ ઈન્ટરનેટ એજ” માં લેખક સુધીન્દ્ર કુલકર્ણીએ લખ્યું છે કે ગાંધી હિંદુ સંત જેવા દેખાતા અને વર્તે છે. ઘણી વખત તેમણે તેમના સંબોધનમાં ધાર્મિક રૂઢિપ્રયોગો અથવા રામરાજ્ય જેવી કહેવતોનો ઉપયોગ કર્યો હતો. ઝીણા સાથેના રાજકીય અને વૈચારિક મતભેદોને કારણે તેમને પાકિસ્તાનમાં મુસ્લિમ વિરોધી પણ ગણવામાં આવતા હતા.
1931માં ઈન્ડિયન મર્ચન્ટ્સ એસોસિએશને ઈસ્લામાબાદના કોર્ટ રોડમાં મહાત્મા ગાંધીની પ્રતિમા સ્થાપિત કરી. આઝાદીના ત્રણ વર્ષ પછી 1950માં રમખાણો થયા ત્યારે આ પ્રતિમાને તોડી પાડવામાં આવી હતી. 1981માં તેનો તૂટેલા ભાગને ભારતીય દૂતાવાસને સોંપવામાં આવ્યો હતો અને ત્યારબાદ પ્રતિમાનું સમારકામ કરાવ્યા બાદ તેને દૂતાવાસમાં જ સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી. એટલે કે ગાંધીજીની આ પ્રતિમા પાકિસ્તાનમાં હોવા છતાં પાકિસ્તાનમાં નથી.
એરિઝોના સ્ટેટ યુનિવર્સિટીના ઈતિહાસના પ્રોફેસર બી.આર. બર્ગ, જેઓ ઈસ્લામાબાદની કાયદ-એ-આઝમ યુનિવર્સિટીમાં ભણાવતા હતા, તેમણે તે દિવસોમાં વોશિંગ્ટન પોસ્ટમાં એક લેખમાં લખ્યું હતું કે, “પાકિસ્તાન કદાચ પૃથ્વી પર એકમાત્ર એવો દેશ છે જ્યાં ગાંધીજીને એક બિનસાંપ્રદાયિક સંત તરીકે માનવામાં આવતા નથી. ત્યાંના ઉચ્ચ સરકારી અધિકારીઓથી લઈને સૌથી જુનિયર પત્રકારો સુધી, બધા કહે છે કે ગાંધી હિપ્પોક્રેટ હતા, ચાલાકી કરનારા હતા. તે એવા વ્યક્તિ હતા જે આઝાદી મળ્યા પછી ભારતના મુસ્લિમો પર હિંદુ શાસન સ્થાપિત કરવા માંગતા હતા.
Latest News Updates
