શરીરમાં કફ દોષ કેમ વધે છે ? પતંજલિ પાસેથી જાણો તેને કેવી રીતે ઘટાડવો

સ્વસ્થ રહેવા માટે, તમારા શરીરની પ્રકૃતિને સમજવી અને તે મુજબ ખાવું જરૂરી છે. આયુર્વેદ અનુસાર, શરીરમાં ત્રણ પ્રકારના દોષ હોય છે – વાત, પિત્ત અને કફ. જે શરીરને સ્વસ્થ રાખવા અને યોગ્ય રીતે કાર્ય કરવા માટે જરૂરી છે. જો આ ત્રણ દોષોમાંથી કોઈ એક દોષ અસામાન્ય થઈ જાય, તો તે વ્યક્તિના સ્વાસ્થ્યને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. તેવી જ રીતે, જો શરીરમાં કફ વધે છે, તો તેના કારણે વ્યક્તિને ખાંસી, શરદી અને ઘણી સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડે છે. તેથી, શરીરમાં કફ દોષ વધી ગયો છે અને તેને કેવી રીતે ઘટાડવો જોઈએ. તેના ઉપચાર માટે, પતંજલિ દ્વારા આપવામાં આવેલા ઉપાયો અપનાવી શકાય છે.

પતંજલિની શરૂઆત યોગગુરુ બાબા રામદેવ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. જેનો ઉદ્દેશ્ય લોકોમાં આયુર્વેદ વિશે જાગૃતિ લાવવાનો છે. આચાર્ય બાલકૃષ્ણએ આયુર્વેદની માહિતી ફેલાવવા માટે એક પુસ્તક લખ્યું છે. આ પુસ્તકનું નામ “આયુર્વેદનું વિજ્ઞાન” છે. આ પુસ્તકમાં સ્વસ્થ રહેવા અને આયુર્વેદને લગતી ઘણી બાબતો કહેવામાં આવી છે. તે કફ દોષને નિયંત્રિત કરવા વિશે પણ જણાવે છે. ચાલો તેમના દ્વારા લખાયેલા આ પુસ્તકની મદદથી જાણીએ કે કફ દોષ શું છે અને તેને કેવી રીતે નિયંત્રિત કરી શકાય છે.

કફ દોષ

કફ દોષ શરીરના દરેક ભાગને પોષણ પૂરું પાડે છે. આ સાથે, તે વાત અને પિત્ત દોષને પણ નિયંત્રિત કરે છે. તે બધા અવયવોને ભેજ, તેલયુક્તતા અને સુગમતા પ્રદાન કરે છે. તે સાંધા અને હાડકાંની યોગ્ય હિલચાલ માટે પણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. તે ઇચ્છાશક્તિ અને કામ કરવાનો ઉત્સાહ વધારવામાં મદદ કરે છે. તે ઘાને મટાડવામાં મદદ કરે છે. તે રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવામાં પણ મદદ કરે છે, માનસિક અને શારીરિક શ્રમ માટે ઉર્જા પ્રદાન કરે છે. તે માનસિક સંતુલન બનાવવાનું કામ કરે છે. જ્યારે પિત્ત અને વાતને કારણે શરીરમાં ગરમી વધે છે, ત્યારે કફ તેલ અને સુગમ પ્રવાહીના સ્ત્રાવને વધારે છે, જે પેશીઓને નુકસાન થવાથી બચાવે છે.

કફ કેટલા પ્રકારના હોય છે?

ક્લેદક કફ: તે ખોરાકને પચાવવામાં મદદ કરે છે. તે પેટના અસ્તરને એસિડથી પણ સુરક્ષિત રાખે છે.

અવલંબક: તે હૃદય અને ફેફસાંને મજબૂત બનાવવામાં મદદ કરે છે અને શરીરને શક્તિ અને સ્થિરતા પ્રદાન કરે છે.

બોધક: તે સ્વાદને નિયંત્રિત કરે છે.

તર્પક: તે ઇન્દ્રિયોને સ્વસ્થ રાખવાનું કામ કરે છે.

શ્લાસક: તે સાંધામાં જોવા મળે છે. તે સાંધાઓને લુબ્રિકેશન પૂરું પાડે છે, જે તેમને હલનચલનમાં મદદ કરે છે.

પિત્તના ગુણધર્મો

કફ ભારે, ઠંડુ, મધુર, સ્થિર, સરળ અને ચીકણું હોય છે. આ તેના કુદરતી ગુણધર્મો છે. તે ધીમું અને ભીનું હોય છે. કફ પ્રકૃતિના આધારે તેના લક્ષણો અલગ અલગ હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે, ભારેપણાને કારણે, કફ પ્રકૃતિ ધરાવતા લોકોની ગતિ ધીમી હોય છે. ઠંડકની ગુણવત્તામાં, તરસ, ભૂખ અને ગરમી ઓછી અનુભવાય છે. કોમળતા અને સૌમ્યતાની ગુણવત્તા ધરાવતા લોકો ગોરા અને સુંદર હોય છે. સ્થિરતાની ગુણવત્તામાં, કોઈપણ કાર્ય શરૂ કરવામાં વિલંબ અથવા આળસ હોય છે.

કફ વધવાના કારણો

ખોરાક: જરૂર કરતાં વધુ મીઠો, ખાટો, ભારે અને તેલયુક્ત ખોરાક ખાવો. માંસ અને માછલી, તલ, શેરડી, દૂધ, મીઠાથી બનેલી વસ્તુઓનો વધુ પડતો વપરાશ, ફ્રિજમાંથી ઠંડુ પાણી પીવું અને સોફ્ટ ડ્રિંક્સ પીવાથી પણ કફ વધવાનું કારણ બની શકે છે. દૂધ-દહીં, ઘી, તલ-અડદ, નાળિયેર, કોળું વગેરેનો વધુ પડતો વપરાશ પણ કફ વધવાનું કારણ બની શકે છે.

આદતો અને કુદરતી વૃત્તિઓ: આળસુ સ્વભાવ અને દરરોજ કસરત ન કરવાથી શરીરમાં કફનો દોષ પણ વધી શકે છે. સવારે, રાત્રિના પહેલા ભાગમાં, ભોજન પછી અને બાળપણમાં કુદરતી રીતે કફ વધે છે.

ઋતુ: આ ઉપરાંત, ઋતુ અનુસાર શરીરમાં કફનો દોષ પણ વધી શકે છે, જેમ કે વસંત અને શિયાળામાં, ભેજવાળું હવામાન અને બરફીલા સ્થળો પણ આનું કારણ બની શકે છે.

આનુવંશિક: જો તમારા પરિવારમાં કોઈને ડાયાબિટીસ, સ્થૂળતા અથવા એલર્જી હોય, તો ભવિષ્યમાં તમને પણ તે થવાની શક્યતા છે. વજન વધવાથી થતી હતાશા પણ કફનો દોષ વધવાનું કારણ બની શકે છે.

શરીરમાં કફ વધવાના લક્ષણો

જ્યારે શરીરમાં કફ વધે છે, ત્યારે વધુ પડતી ઊંઘ, હંમેશા સુસ્ત રહેવું, શરીરમાં ભારેપણું, પરસેવો, પેશાબ અને મળમાં ચીકણુંપણું, શરીરમાં ભીનાશની લાગણી, નાક અને આંખોમાંથી લાળ વધવી, શ્વાસનળીનો અસ્થમા, ગળામાં દુખાવો, ઉધરસ, ડાયાબિટીસ અને પેશીઓમાં પ્રવાહી રીટેન્શન જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે. કામમાં રસનો અભાવ, હતાશા અને વધુ પડતો લગાવ જેવા લક્ષણો પણ આમાં જોવા મળે છે. સુસ્તી, વધુ પડતી ઊંઘ, ધીમી ગતિ અને કોઈપણ પ્રકારના પરિવર્તનને સરળતાથી સ્વીકાર ન કરવા જેવા લક્ષણો પણ આમાં જોઈ શકાય છે.

આ રીતે કફને નિયંત્રિત કરો

કફ દોષને નિયંત્રિત કરવા માટે, સૌ પ્રથમ, તે કયા કારણોને કારણે વધી રહ્યો છે તે જાણવું જરૂરી છે. કફને સંતુલિત કરવા માટે, તમારા આહાર અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર કરવા જરૂરી છે. સૂકા, કડવા અને ગરમ ગુણધર્મો ધરાવતી વસ્તુઓનું સેવન કરવાથી કફ દોષને સંતુલિત કરવાની ક્ષમતા હોય છે. પરંતુ આ વસ્તુઓનું સેવન તમારા નિષ્ણાત સાથે વાત કર્યા પછી કરવું જોઈએ. તે તેને ખાવાની યોગ્ય રીત અને સમય જણાવી શકશે.

યોગ્ય માત્રામાં જૂના મધનું સેવન કરવું, કફ વિરોધી ઔષધિઓનું સેવન કરવું, વજન ઘટાડવાનો પ્રયાસ કરવો, દરરોજ થોડો સમય સૂર્યસ્નાન કરવું, કૂદકા મારવા, દોડવું કે ચાલવું વગેરે જેવી દૈનિક કસરત કરવી. ગરમ કપડાં પહેરવા, ખૂબ આળસુ ના બનવું પરંતુ કંઈક ને કંઈક પ્રવૃતિ કરતા રહેવું, આવા ફેરફારો કફ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.

જો શરીરમાં વધુ પડતો કફ હોય, તો ઉલટી કરાવવી સૌથી ફાયદાકારક છે. આ માટે, આયુર્વેદિક ડોકટરો દવાઓની મદદથી વ્યક્તિને ઉલટી કરવામાં મદદ કરે છે. પેટ અને છાતીમાં કફ સૌથી વધુ એકઠો થતો હોવાથી, ઉલટી કરાવીને, આ અંગોમાંથી કફને સંપૂર્ણપણે દૂર કરી શકાય છે.

સ્વાસ્થ્યના વધારે ન્યૂઝ વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો. સારી આરોગ્ય સંભાળ તમને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે. સારું શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય જાળવવા માટે, સ્વાસ્થ્યનું ધ્યાન રાખવું ખૂબ જ જરૂરી છે. આનાથી તમે તમારી જાતને ઘણી ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓથી પણ બચાવી શકો છો.