ભારતમાં મહિલા આયોગની જેમ પુરૂષ આયોગ છે ? દેશમાં પુરુષો સામેની હિંસાના આંકડા ચોંકાવનારા
આપણો સમાજ ઘરેલું હિંસા અને મહિલાઓ પર થતી હિંસા સામે જાગૃત છે અને આ માટે કડક કાયદા પણ બનાવવામાં આવ્યા છે. પરંતુ પુરૂષો પર થતા અત્યાચારો માટે કોઈ કાયદો છે ? જે રીતે મહિલા આયોગે લાખો મહિલાઓને ન્યાય અપાવવામાં મદદ કરી છે, તેવી રીતે ભારતમાં પુરુષો માટે કોઈ આયોગ છે, જે પુરુષોની મદદ કરે છે.
તાજેતરમાં, બેંગલુરુમાં રહેતા 34 વર્ષીય એન્જિનિયર અતુલ સુભાષે આત્મહત્યા કરી હતી. આત્મહત્યા કરતા પહેલા તેણે 90 મિનિટનો વીડિયો બનાવ્યો અને એક લાંબી સુસાઈડ નોટ લખી હતી. જેમાં અતુલે જણાવ્યું કે તે તેના બાળક માટે દર મહિને 40 હજાર રૂપિયા આપે છે, પરંતુ તેની પત્ની દર મહિને બે લાખ માંગતી હતી. પત્ની પોતે પણ નોકરી કરે છે. સમાધાન કરવા માટે અતુલ પાસેથી કથિત રીતે 3 કરોડ રૂપિયાની માંગ કરવામાં આવી હતી. ત્યારે આ બધાથી કંટાળીને અતુલે આત્મહત્યા કરી લીધી હતી.
આપણા સમાજમાં માત્ર અતુલ જ નહીં, પરંતુ આવા અનેક કિસ્સાઓ સામે આવ્યા છે જેમાં મહિલાઓના આરોપોથી પરેશાન થઈને પુરુષોએ આત્મહત્યા કરી લીધી છે. મહિલાઓની સમસ્યાઓ માટે અનેક કાયદાઓ બન્યા છે, મહિલા આયોગની રચના પણ કરવામાં આવી છે, પરંતુ શું પુરુષોની સમસ્યા સાંભળવા માટે આવો કોઈ આયોગ છે ?
મહિલા આયોગ
ભારતમાં મહિલાઓની સમસ્યાઓના ઉકેલવા માટે રાષ્ટ્રીય મહિલા આયોગ છે. મહિલા આયોગ એ મહિલાઓના અધિકારો અને તેમના સશક્તિકરણના રક્ષણ માટે સ્થાપિત એક મહત્વપૂર્ણ સંસ્થા છે. ભારતમાં રાષ્ટ્રીય મહિલા આયોગ (NCW) ની સ્થાપના 1992માં કરવામાં આવી હતી. તેનો હેતુ મહિલાઓની કાનૂની, સામાજિક, આર્થિક અને શૈક્ષણિક સ્થિતિ સુધારવા અને તેમની સમસ્યાઓને અસરકારક રીતે ઉકેલવાનો છે.
મહિલા આયોગનું મુખ્ય કાર્ય મહિલાઓના અધિકારોનું રક્ષણ કરવું, તેમની સામે થતા ભેદભાવ અને ઉત્પીડનના કેસોની તપાસ કરવી અને સરકારને નીતિ સૂચનો આપવાનું છે. આયોગ ઘરેલુ હિંસા, કાર્યસ્થળ પર જાતીય સતામણી, દહેજ ઉત્પીડન અને અન્ય સામાજિક દુષણો સંબંધિત ફરિયાદો સાંભળે છે અને તેનું નિરાકરણ કરે છે. આ ઉપરાંત, આયોગ મહિલાઓ પ્રત્યે જાગૃતિ અભિયાન ચલાવે છે અને તેમને આત્મનિર્ભર અને સુરક્ષિત બનાવવા માટે તાલીમ કાર્યક્રમોનું પણ આયોજન કરે છે.
ભારતમાં મહિલા આયોગની જેમ પુરૂષ આયોગ છે ?
મહિલાઓની દરેક સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે સરકારે મહિલા આયોગની રચના કરી છે, પરંતુ પુરુષો માટે આવું કોઈ આયોગ નથી કે, તેની સમાસ્યાઓ સાંભળી શકે. શું ભારતમાં પણ પુરુષો માટે રાષ્ટ્રીય આયોગની જરૂર છે ? જ્યારે પણ પુરૂષ પરના અત્યાચારની દર્દનાક કહાની પ્રકાશમાં આવે છે ત્યારે આ પ્રશ્ન હેડલાઇન્સમાં આવે છે. તાજેતરમાં, બેંગલુરુના એન્જિનિયર અતુલ સુભાષની આત્મહત્યાએ આ ચર્ચાને ફરીથી વેગ આપ્યો છે.
પત્નીના ખોટા આરોપ, ઘરેલું ઝઘડા અને સાસરિયાઓ તરફથી થતી હેરાનગતિથી કંટાળીને અતુલે આત્મહત્યા કરી લીધી હતી. મૃત્યુ પહેલા બનાવેલા વીડિયોમાં તેણે ગંભીર આરોપ લગાવ્યા છે. પોલીસે પત્ની નિકિતા સિંઘાનિયા સહિત ચાર લોકો વિરુદ્ધ કેસ નોંધ્યો છે. આપણો સમાજ ઘરેલું હિંસા અને મહિલાઓ પર થતી હિંસા સામે જાગૃત છે અને આ માટે કડક કાયદા પણ બનાવવામાં આવ્યા છે.
પરંતુ પુરૂષો પર થતા અત્યાચારો સમાજ કે કાયદાને દેખાતા નથી. જે રીતે મહિલા આયોગે લાખો મહિલાઓને ન્યાય અપાવવામાં મદદ કરી છે, શું પુરુષોને પણ તેમની સમસ્યા વ્યક્ત કરવા માટે પ્લેટફોર્મ હોવું જોઈએ ? ત્યારે આ લેખમાં જાણીશું કે, ભારતમાં શા માટે પુરુષ આયોગની માંગ વધી રહી છે, શું ખરેખર પુરૂષ ઉત્પીડનના કેસોમાં વધારો થયો છે અને અન્ય દેશોની સ્થિતિ શું છે ?
પુરુષો સામેની હિંસાના આંકડા ચોંકાવનારા
નેશનલ ક્રાઈમ રેકોર્ડ બ્યુરો (NCRB)ના ડેટા અનુસાર, દેશમાં પુરૂષોની આત્મહત્યાનો દર મહિલાઓ કરતા બમણાથી વધુ છે. આની પાછળના ઘણા કારણો પૈકી, પુરુષો પણ ઘરેલુ હિંસાનો શિકાર હોવાનું કહેવાય છે.
જો આપણે 2021માં પ્રકાશિત NCRB ડેટા પર વિશ્વાસ કરીએ તો, સમગ્ર દેશમાં 1,64,033 લોકોએ આત્મહત્યા કરી છે. જેમાં 81,063 પરિણીત પુરૂષો અને 28,680 પરિણીત મહિલાઓનો સમાવેશ થાય છે. એવું પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે વર્ષ 2021માં લગભગ 33.2 ટકા પુરુષોએ પારિવારિક સમસ્યાઓના કારણે અને 4.8 ટકાએ લગ્ન સંબંધિત કારણોસર આત્મહત્યા કરી હતી.
નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વે-5 (NFHS-5)ના ડેટા અનુસાર, 18થી 49 વર્ષની 10 ટકા મહિલાઓ તો એવી છે કે, તેમના પતિએ કોઈપણ પ્રકારે હેરાન ના કરી કરી હોવા છતાં પતિ પર પત્નીઓએ હાથ ઉઠાવ્યો છે. તેમાંથી 11 ટકા મહિલાઓ એવી હતી કે જેમણે છેલ્લા એક વર્ષમાં પોતાના પતિ સામે હિંસા આચર્યાનું સ્વીકાર્યું હતું.
સેવ ઈન્ડિયન ફેમિલી ફાઉન્ડેશન અને માય નેશનના ઓનલાઈન સંશોધન મુજબ, 98 ટકા ભારતીય પતિઓએ તેમના ત્રણ વર્ષના સંબંધમાં ઓછામાં ઓછી એક વાર ઘરેલું હિંસાનો સામનો કર્યો છે. ઘણી સંસ્થાઓના સર્વે મુજબ મોટાભાગના પુરૂષો સ્વાભિમાનને કારણે પોતાની પત્ની વિશે ફરિયાદ કરી શકતા નથી. જો કોઈ વ્યક્તિ પોલીસમાં ફરિયાદ કરવાની હિંમત દાખવે તો પણ પોલીસ તેને વારંવાર ધમકીઓ આપે છે.
પુરૂષ આયોગ બનાવવાની માંગ
2018માં જ યુપીમાં ભારતીય જનતા પાર્ટીના કેટલાક સાંસદોએ માંગ ઉઠાવી હતી કે રાષ્ટ્રીય મહિલા આયોગની જેમ રાષ્ટ્રીય પુરૂષ આયોગ જેવી બંધારણીય સંસ્થાની રચના થવી જોઈએ. આ સાંસદોએ આ અંગે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીને પત્ર પણ લખ્યો હતો. આ પત્ર લખનાર સાંસદ હરિનારાયણ રાજભરે તે સમયે દાવો કર્યો હતો કે, જે પુરૂષોએ તેમની પત્ની સાથે દુર્વ્યવહાર કર્યો છે, એવા ઘણા પુરુષો જેલમાં છે, પરંતુ કાયદાના એકતરફી વલણ અને સમાજમાં તેમની હાંસી ઉડાવવાના ડરને કારણે પુરૂષો તેમના પર થતા ઘરેલુ અત્યાચારો સામે અવાજ ઉઠાવી રહ્યા નથી.
ત્યારબાદ સુપ્રીમ કોર્ટમાં એક પિટિશન પણ દાખલ કરવામાં આવી હતી જેમાં ઘરેલું હિંસાથી પીડિત પરિણીત પુરુષોની આત્મહત્યાની ઘટનાઓને પહોંચી વળવા માર્ગદર્શિકા આપવા અને રાષ્ટ્રીય પુરૂષ આયોગની રચના કરવાની અપીલ કરવામાં આવી હતી. પરંતુ સુપ્રીમ કોર્ટે 2023માં તેની સુનાવણી કરવાનો ઇનકાર કરી દીધો હતો અને કહ્યું હતું કે અરજીમાં એકતરફી તસવીર રજૂ કરવામાં આવી છે.
પુરૂષ આયોગની રચના પાછળ શું છે તર્ક ?
પુરૂષ આયોગની માંગના સમર્થનમાં આપવામાં આવેલી દલીલોમાં સૌથી મોટી દલીલ એ છે કે મહિલાઓને સુરક્ષા આપવા માટે બનાવવામાં આવેલા કાયદાના દુરુપયોગને કારણે પુરૂષો પરેશાન છે. આ કાયદાઓમાં દહેજ કાયદો એટલે કે કલમ 498-A સૌથી અગ્રણી છે. આ વિભાગ પર વારંવાર પ્રશ્નો ઉભા થયા છે.
ગયા મહિને જ, સુપ્રીમ કોર્ટે દહેજ ઉત્પીડનના કેસમાં પતિ અને તેના સંબંધીઓ સામે કાર્યવાહી કરવા સામે અદાલતોને ચેતવણી આપી હતી. કોર્ટે ઘરેલુ વિવાદોમાં ખોટા કેસોમાં ફસાવવા અંગે પણ ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી. આને ધ્યાનમાં રાખીને, પુરુષોની મદદ માટે, એક સ્વૈચ્છિક સંસ્થાએ 2016માં ‘SIFF’ નામની એક એપ બનાવી હતી, જેના દ્વારા આવા પુરુષો તેમની પીડા નોંધી શકે છે. આ સંસ્થા આવા માણસોને કાયદાકીય મદદ પણ પૂરી પાડતી હતી.
માત્ર ભારતની જ નહીં, પરંતુ વૈશ્વિક સમસ્યા છે
પુરુષો સામે ઘરેલું હિંસાનો મુદ્દો માત્ર ભારતીય સમસ્યા નથી. હકીકતમાં, વિશ્વના ઘણા દેશો આનાથી બાકાત નથી. યુનાઇટેડ કિંગડમના રાષ્ટ્રીય આંકડાકીય કાર્યાલયના ડેટા (2022-2023) દર્શાવે છે કે ઘરેલુ હિંસાનો ભોગ બનેલા ત્રણમાંથી એક પુરુષ છે. ભૂટાનમાં, 2023માં નોંધાયેલા 788 કેસમાંથી 69 કેસમાં પુરૂષ પીડિતો સામેલ હતા. આ સંખ્યા દર વીતતા વર્ષ સાથે વધી રહી છે.
અમેરિકા પણ આ મામલે પાછળ નથી. અમેરિકામાં લગભગ 44% પુરુષો તેમના જીવનકાળમાં ઓછામાં ઓછા એક વખત હિંસાનો ભોગ બન્યા છે. મેક્સિકોમાં, ઘરેલુ હિંસાનો ભોગ બનેલા લગભગ 25 ટકા પુરુષો છે. કેન્યા, નાઇજીરીયા અને ઘાના જેવા આફ્રિકન દેશોમાં, સ્ત્રીઓ ઘણીવાર તેમના પાર્ટનરને તેની બેરોજગારી અથવા ગરીબીનું કારણ કહીને મારતી હોય છે.
દુનિયામાં એવા કયા દેશ છે, જ્યાં પુરૂષ આયોગ છે ?
હાલમાં કોઈ પણ દેશમાં ઔપચારિક રીતે પુરૂષ આયોગની રચના કરવામાં આવી નથી, પરંતુ ભારત સહિત કેટલાક દેશોમાં તેની માંગ કરવામાં આવી રહી છે. જો કે, બિન-સરકારી સંસ્થાઓ પુરુષોના અધિકારો અને સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે ઘણા દેશોમાં સક્રિય છે.
ભારતમાં મેન્સ કમિશનની સ્થાપના કરવામાં આવી નથી, પરંતુ લાંબા સમયથી તેની માંગ કરવામાં આવી રહી છે. સેવ ઈન્ડિયન ફેમિલી ફાઉન્ડેશન ‘SIFF’ જેવી સંસ્થાઓ પુરૂષોના અધિકારો, ખોટા કેસ અને ઘરેલું હિંસાના કેસોમાં પુરુષોની મદદ કરે છે.
યુ.એસ.માં નેશનલ કોએલિશન ફોર મેન (NCFM) અને અન્ય સંસ્થાઓ છૂટાછેડા, માતાપિતાના અધિકારો અને લિંગ ભેદભાવ જેવા મુદ્દાઓ પર કામ કરે છે. એ જ રીતે, બ્રિટનમાં મેનકાઇન્ડ ઇનિશિયેટિવ અને ફેમિલીઝ નીડ ફાધર્સ જેવા જૂથો સક્રિય છે.
ઓસ્ટ્રેલિયામાં મેન્સ રાઇટ્સ એજન્સી અને કેનેડામાં કેનેડિયન એસોસિએશન ફોર ઇક્વાલિટી (CAFÉ) જેવી સંસ્થાઓ પુરુષોના માનસિક સ્વાસ્થ્ય, પૈતૃક અધિકારો અને કાર્યસ્થળની સમાનતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. મોટાભાગના દેશોમાં બિન-સરકારી સંસ્થાઓ અને સંગઠિત જૂથો પુરૂષ આયોગની જગ્યાએ સક્રિય છે, પરંતુ ઔપચારિક પુરૂષ આયોગની સ્થાપના કરવામાં આવી નથી.
