Budget 2025: બજેટ દસ્તાવેજ કેમ આટલા ગુપ્ત રાખવામાં આવે છે ? શું તે ક્યારેય લીક થયા છે?
બજેટ દસ્તાવેજોની સુરક્ષા બહુ-સ્તરીય છે. તેનો હેતુ બજેટ દસ્તાવેજોને લીક થતા અટકાવવાનો છે. બજેટમાં સંવેદનશીલ માહિતી હોય છે, જે લીક થવાથી સરકારને મોટું નુકસાન થઈ શકે છે.વિસ્તૃત સુરક્ષા વ્યવસ્થા હોવા છતાં, બજેટ દસ્તાવેજો લીક થવાના કિસ્સાઓ સામે આવ્યા છે.
કેન્દ્રીય બજેટ એ સરકારનો સૌથી ગુપ્ત દસ્તાવેજ છે. જ્યાં સુધી નાણામંત્રી તેને સંસદમાં રજૂ ન કરે ત્યાં સુધી તેની ગુપ્તતાનું ખાસ ધ્યાન રાખવામાં આવે છે. તેનું સૌથી મોટું કારણ એ છે કે બજેટ દસ્તાવેજમાં આટલી મહત્વપૂર્ણ માહિતી હોય છે, જો લીક થઈ જાય તો તેનાથી દેશ અને સરકારને મોટું નુકસાન થઈ શકે છે. જેમાં ઇન્કમ ટેક્સ, કોર્પોરેટ ટેક્સ, ઇમ્પોર્ટ ડ્યૂટીમાં પ્રસ્તાવિત ફેરફારો સંબંધિત માહિતી સામેલ છે. જો કોઈ વ્યક્તિ આ માહિતી સાર્વજનિક થાય તે પહેલા તેને પકડી લે તો તેનાથી સરકારને મોટું નુકસાન થઈ શકે છે.
સીઆઈએસએફ અને ઈન્ટેલિજન્સ બ્યુરો (આઈબી)ના અધિકારીઓ નાણામંત્રી લોકસભામાં બજેટ રજૂ કરે તેના 15 દિવસ પહેલા તકેદારી વધારી દે છે. નાણા મંત્રાલય અને તેની આસપાસના વિસ્તારો પર સુરક્ષા દળો દ્વારા બારીકાઈથી નજર રાખવામાં આવે છે. નાણામંત્રી, નાણા સચિવ અને મંત્રાલયના અન્ય વરિષ્ઠ અધિકારીઓની સુરક્ષા પણ વધારી દેવામાં આવી છે. વરિષ્ઠ અધિકારીઓ પણ તેમની ઓફિસમાં આવતા-જતા લોકો પર ચાંપતી નજર રાખે છે.
બજેટ રજૂ થાય તે પહેલા તેની તૈયારીમાં લાગેલી ટીમનો સંપર્ક દુનિયાથી કપાઈ જાય છે. તેમને કોઈને મળવા દેવાતા નથી. તેમના ફોન ફ્રીઝ થઈ જાય છે. પરિવારના સભ્યોને પણ તેમને મળવા દેવામાં આવતા નથી. દિલ્હી પોલીસ, ઈન્ટેલિજન્સ બ્યુરો જેવી સુરક્ષા એજન્સીઓ આ ટીમને સતત સુરક્ષા પૂરી પાડે છે. આ અધિકારીઓના પરિવારના સભ્યોને પણ કડક દેખરેખ હેઠળ રાખવામાં આવ્યા છે.
બજેટ દસ્તાવેજોની સુરક્ષા પણ બહુ-સ્તરીય છે. તેનું કારણ એ છે કે ભારતમાં પહેલા પણ બજેટ દસ્તાવેજો લીક થઈ ચૂક્યા છે. સ્વતંત્ર ભારતનું પ્રથમ બજેટ નાણાકીય વર્ષ 1947-48નું હતું. તે કેન્દ્રીય નાણા મંત્રી આરકે સન્મુખમે રજૂ કર્યું હતું. ત્યારે બ્રિટનના નાણા મંત્રી એચ ડાલ્ટને પત્રકારને આવકવેરા કાયદામાં પ્રસ્તાવિત ફેરફારો વિશે જણાવ્યું હતું. જેના કારણે બજેટની રજૂઆત પહેલા જ તેની વિગતો જાહેર થઈ ગઈ હતી. આ અંગેના હોબાળા બાદ ડાલ્ટને રાજીનામું આપવું પડ્યું હતું.
1950માં બજેટ દસ્તાવેજ લીક થવાની પણ એક ઘટના બની હતી. બજેટની માહિતી ત્યારે લીક થઈ હતી જ્યારે રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં તેનું પ્રિન્ટિંગ કામ ચાલી રહ્યું હતું. આ ઘટના બાદ બજેટ દસ્તાવેજ છાપવાનું કામ મિન્ટો રોડ સ્થિત સરકારી પ્રેસમાં મોકલવામાં આવ્યું હતું. 1980 થી, તે દિલ્હી નોર્થ બ્લોકમાં સચિવાલય બિલ્ડીંગ પ્રેસમાં છાપવામાં આવે છે.