હવે સમય આવી ગયો છે સરદાર પટેલ અને નેહરુની પરસ્પર ચર્ચાનો અંત લાવવાનો…

કે.વી રમેશ (લેખક)

71મી પુણ્યતિથિ નિમિત્તે દેશ આ સમયમાં લોખંડી પુરૂષ સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ (Sardar Vallabhbhai Patel)ને નમ્ર શ્રદ્ધાંજલિ આપી રહ્યો છે. પટેલ મહાત્મા ગાંધી (Mahatma Gandhi), જવાહરલાલ નેહરુ (Jawaharlal Nehru)  અને સુભાષ ચંદ્ર બોઝ (Subhash Chandra Bose)ના નજીકના સહયોગી હોવા ઉપરાંત આધુનિક ભારતના શિલ્પીકારમાંના એક હતા. તેમને સ્વતંત્ર ભારત (Independent India)નો શિલાન્યાસ કરનાર વ્યક્તિ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, કારણ કે તેમણે દેશના 500થી વધુ રજવાડાઓને ભારતીય સંઘમાં સામેલ કર્યા હતા.

કારણ કે લગભગ 150 વર્ષના શાસન બાદ દેશ છોડતી વખતે અંગ્રેજ સરકારે તમામ રજવાડાઓને આઝાદ કર્યા હતા. પરંતુ સ્પષ્ટ દ્રષ્ટિકોણ અને કઠિન નિર્ણયો દ્વારા સરદારે તેમને ભારતીય સંઘમાં જોડ્યા અને સમગ્ર દેશને એક કર્યો. સ્વતંત્રતા પછી તરત જ ભારતને ભાગલાના લોહિયાળ સંઘર્ષનો સામનો કરવો પડ્યો હતો, આ સમયે પટેલ દેશના નાયબ વડાપ્રધાન અને ગૃહપ્રધાન હતા. વહીવટી તંત્ર તે સમયે સંસ્થાનવાદી વહીવટકર્તાઓની અનુકૂળતા મુજબ હતું, હવે તેને નવા દેશના લોકોની સેવા કરવા માટે રૂપાંતરિત કરવું, પટેલ માટે એક મોટો પડકાર હતો. જો કે ઘણા રજવાડાઓ સ્વેચ્છાએ ભારતમાં જોડાયા હતા.

પરંતુ આ ત્રણ રજવાડાઓ જૂનાગઢ, કાશ્મીર અને હૈદરાબાદ ભારતીય સંઘની સામે સમસ્યાઓ ઊભી કરી રહ્યા હતા. તેમના સંજોગો પણ અલગ હતા. જૂનાગઢ અને હૈદરાબાદ હિન્દુ બહુમતી ધરોહર હતા, જ્યારે અહીંના શાસકો મુસ્લિમ હતા. બીજી બાજુ કાશ્મીર મુસ્લિમ બહુમતી હતું, જ્યારે તેના શાસક હિંદુ હતા.

જૂનાગઢના શાસકે પાકિસ્તાનમાં જોડાવાની જાહેરાત કરી હતી, પરંતુ લોકોના બળવા અને સરદારના બળપ્રયોગને કારણે અહીંના શાસકે પાકિસ્તાન ભાગી જવાની ફરજ પડી હતી. આવી જ કાર્યવાહી હૈદરાબાદમાં થઈ હતી. નિઝામને ‘પોલીસ એક્શન’ સામે ઝૂકવું પડ્યું અને આખરે હૈદરાબાદ ભારતમાં જોડાયું.

તેમાંથી કાશ્મીરનો મુદ્દો વણઉકેલાયેલો રહ્યો, ઘણા ઈતિહાસકારો માને છે કે પટેલ અને જવાહરલાલ નેહરુ વચ્ચે આ મુદ્દે મતભેદ હતા, જેના કારણે પાકિસ્તાન (Pakistan) દ્વારા કરવામાં આવેલા હુમલા પછી ઘણી ભૂલો થઈ હતી, જેમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં આ મુદ્દાને ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ પણ સામેલ હતું. તેમાં ઊંચકવા અને જીતવાને બદલે યુદ્ધવિરામ સ્વીકારવાનો સમાવેશ થાય છે.

તિબેટ (Tibet) પર ચીન (China)ના દાવાને સ્વીકારવો એ પણ ભૂલ હતી, નેહરુ પર આક્ષેપ કરવામાં આવ્યો અને તે તાર્કિક લાગે છે. સરદાર પટેલ ત્યારે કેબિનેટના સભ્ય હતા અને કદાચ સૌથી વરિષ્ઠ પ્રધાન અને નાયબ વડા પ્રધાન પણ હતા, જોકે તેમણે આ મુદ્દાઓ પર પોતાનો વાંધો ઉઠાવ્યો હતો.

વર્ષોથી આ મુદ્દાઓ પર ઘણા પુસ્તકો આવ્યા છે, જેના કારણે આધુનિક ભારતના મહાન નેતાઓ, પટેલ અને નેહરુ વચ્ચેના મતભેદોની ઘણી ચર્ચા થઈ છે. ઐતિહાસિક દૃષ્ટિકોણ પોતાની રીતે આગળ મૂકવામાં આવ્યો. પટેલને નેહરુ વિરુદ્ધ રજૂ કરવાના મોટા ભાગના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા હતા અને તે લેખકના દૃષ્ટિકોણ પર પણ નિર્ભર હતા. પરંતુ બંને વચ્ચેના પત્રવ્યવહારથી સ્પષ્ટ થાય છે કે આ બંને મહાન નેતાઓએ નવા દેશ પહેલા ઘણા મુદ્દાઓ પર સામ-સામે આવવાનું ટાળ્યું હતું અને મતભેદ હોવા છતાં તેમના અંગત સંબંધો પર કોઈ અસર પડી નથી.

ભારતીય ઈતિહાસના લેખનમાં ઘણીવાર સમસ્યારૂપ અભિગમ જોવા મળે છે, જ્યાં લેખક તથ્યને બદલે લાગણીશીલ હોય છે. આ બંને નેતાઓ તેમની માન્યતાઓ પ્રત્યે મજબૂત ઈચ્છા ધરાવતા અને પ્રમાણિક હતા, પરંતુ પાછળથી ઈતિહાસકારોએ તેમના મતભેદોને તેમની વચ્ચેના યુદ્ધ તરીકે દર્શાવ્યા છે, જ્યારે આ મતભેદો સર્વસંમતિ-નિર્માણની પ્રક્રિયાનો એક ભાગ હતા. એવો દાવો કરવામાં આવે છે કે આ બંને નેતાઓ વચ્ચે મતભેદો એટલા મોટા હતા કે તેઓ હંમેશા સરકાર છોડવાની ધમકી આપતા હતા અને મહાત્મા ગાંધી પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતાએ બંનેને સાથે રાખ્યા હતા. પરંતુ આ સંપૂર્ણ રીતે સાચું ન હોઈ શકે.

ગાંધીજી પર આઝાદીના પાંચ મહિના પછી જ હુમલો થયો અને જો તેમના વિચારોની ખાઈ ખરેખર ઊંડી હોય તો તેને પુરી શકાય તેમ નહોતું, જ્યારે હકીકત એ છે કે બંનેએ 15 ડિસેમ્બર 1950 સુધી સાથે કામ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું. સરદાર પટેલનું મૃત્યુ થયું ન હતું. સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના બે મહાન નેતાઓ અને આધુનિક ભારતના બે આર્કિટેક્ટ વચ્ચેના તફાવતોને જાહેર કરવા એ તેમના યોગદાનને પાતળું કરવા સમાન છે. સરદાર પટેલને બિસ્માર્ક બતાવીને અને પંડિત નેહરુને બગડેલા અને નબળા બતાવીને કોઈને માન મળતું નથી.

બિસ્માર્ક એક અણસમજુ લશ્કરી શાસક હતો. સરદાર પટેલ માનવતાવાદી હતા અને તેઓ સ્વતંત્રતા અને અહિંસાના ગાંધીવાદી મૂલ્યોમાં માનતા હતા. પટેલે દેશને એક કર્યો અને નેહરુએ વ્યાપક દ્રષ્ટિકોણ આપ્યું. આ બંને વચ્ચેનું તાલમેલ વધુ સારી સરખામણી ગૌરીબાલ્ડી અને મૈજૈની રૂપમાં થવી જોઈએ.

ભારત જેવા દેશ માટે જે અન્ય લોકોથી અલગ રહ્યો છે, ઈતિહાસની સંપૂર્ણ ઝાંખી અત્યંત જરૂરી છે. પ્રારંભિક તબક્કાની ઘટનાઓનો અભ્યાસ અને વિશ્લેષણ કરવું જોઈએ, જેથી તે સમજી શકાય કે ભારતની રચના કેવી રીતે થઈ, તેને કોઈપણ પ્રકારના નુકસાનથી બચાવી શકાય. દેશની વર્તમાન અને ભાવિ પેઢીને ભારતના ઈતિહાસ વિશે ભાવનાત્મક દૃષ્ટિકોણથી જણાવવું જોઈએ, ના કે તે સમયગાળાની વાસ્તવિક પૃષ્ઠભૂમિને આધારે જે તે ઘટનાઓ બની હતી.

ઈતિહાસનું આવું અર્થઘટન બૌદ્ધિક અને નિષ્પક્ષ હોવું જોઈએ અને તેની વિચારધારા અને વિવાદ પર આધારિત નથી. તે વધુ તાજેતરના પુસ્તકોમાંની કેટલીક સમસ્યા છે, જે દાવો કરે છે કે ઈતિહાસે છુપાયેલા રહસ્યો ખોલ્યા છે. ઈતિહાસ ચારિત્ર્ય પ્રત્યે પક્ષપાતી ન હોઈ શકે, બલ્કે તે સત્ય પર આધારિત હોય છે. ઈતિહાસ કોઈ એક બાજુ લેતો નથી અને તેથી ઈતિહાસકારોએ પણ એવું ન કરવું જોઈએ.

આ પણ વાંચો: મંત્રીજીના તીખા તેવર : પત્રકારો સાથે ગેરવર્તન કરતા આ કેન્દ્રીય મંત્રીનો વીડિયો થયો વાયરલ, જુઓ VIDEO

આ પણ વાંચો: આણંદ : પ્રાકૃતિક ખેત ઉત્પાદક ખેડૂતોને યોગ્ય બજાર મળી રહે તે માટે માર્કેટિંગ ચેઈન ઉભી કરાઇ રહી છે : અમિત શાહ