શરીરમાં પિત્ત કેમ વધે છે? પતંજલિથી જાણો તેને કેવી રીતે ઘટાડવું જોઇએ

ઉનાળાની ઋતુમાં શરીરમાં અનેક પ્રકારના ફેરફારો જોવા મળે છે. અતિશય ગરમી લાગવી, પાચન કે ત્વચા સંબંધિત સમસ્યાઓ, અને વધુ પડતો ગુસ્સો શરીરમાં પિત્ત વધવાના લક્ષણો હોઈ શકે છે. યોગ ગુરુ બાબા રામદેવ અને આયુર્વેદ નિષ્ણાત આચાર્ય બાલકૃષ્ણ દ્વારા લખાયેલા પુસ્તકમાં પિત્ત વધવાનું કારણ અને તેને ઘટાડવાની પદ્ધતિઓ સમજાવવામાં આવી છે. આ લેખમાં તેના વિશે જાણીએ.

હવામાન અને ખાવાની આદતોની સીધી અસર આપણા સ્વાસ્થ્ય પર પડે છે. આપણે જે કંઈ ખાઈએ છીએ. તે આપણા શરીરને ઉર્જા આપે છે. સ્વસ્થ રહેવા માટે સંતુલિત આહાર લેવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત, આયુર્વેદમાં ત્રણ દોષો છે, જેમ કે વાત, પિત્ત અને કફ. જે શરીરમાં ઉર્જા અને કાર્ય માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. પરંતુ ક્યારેક ઉનાળામાં પિત્ત દોષ વધવાની સમસ્યા ખૂબ સામાન્ય બની જાય છે. જેના કારણે પાચન અને ત્વચા સંબંધિત અનેક પ્રકારની સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.

પિત્ત દોષનો ઉપચાર આયુર્વેદમાં દર્શાવેલ કુદરતી પદ્ધતિઓ અને પદ્ધતિઓ દ્વારા પણ કરી શકાય છે. યોગ ગુરુ બાબા રામદેવ દ્વારા લોકોને આયુર્વેદ વિશે જાગૃત કરવાના ઉદ્દેશ્યથી પતંજલિની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી. આચાર્ય બાલકૃષ્ણએ આયુર્વેદ વિશે માહિતી આપતું એક પુસ્તક પણ લખ્યું છે. આ પુસ્તકનું નામ “આયુર્વેદનું વિજ્ઞાન” છે. આ પુસ્તકમાં સ્વસ્થ રહેવા અને આયુર્વેદને લગતી ઘણી બાબતો કહેવામાં આવી છે. આમાં પિત્ત દોષ વિશે ઘણું કહેવામાં આવ્યું છે. આ પુસ્તકમાં, અમે તમને શરીરમાં પિત્ત દોષ વધવાનું કારણ અને તેને સંતુલિત કરવાના પગલાં જણાવવા જઈ રહ્યા છીએ.

પિત્ત વિશે જાણો

આયુર્વેદમાં ત્રણ દોષ છે: વાત, પિત્ત અને કફ. આ ત્રણેય શરીરનું નિર્માણ અને સંતુલન જાળવવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. પિત્ત શરીરમાં ઉત્પન્ન થતા હોર્મોન્સ અને ઉત્સેચકોને નિયંત્રિત કરે છે. તે પાચન અને ચયાપચય માટે જવાબદાર છે. શરીરનું તાપમાન, પાચનશક્તિ (ખોરાકને પચાવવા અને તેના પોષક તત્વોને શોષવાનું કામ કરે છે) જેવી બાબતો ફક્ત પિત્ત દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે.

તે ત્વચાને સ્વસ્થ અને ચમકદાર રાખવામાં મદદ કરે છે. આ ઉપરાંત, પિત્ત માનસિક સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત કાર્યો જેમ કે બુદ્ધિ, જ્ઞાન, નિર્ણય અને આત્મવિશ્વાસને પણ અસર કરે છે. શરીરમાં પિત્ત અસંતુલનને કારણે પાચનક્રિયા પર અસર પડે છે. જ્યારે પિત્ત અસંતુલિત હોય છે, ત્યારે તે પાચન શક્તિને નબળી પાડે છે, જેનાથી અપચો અને કફ સંબંધિત સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. શરીરમાં પાંચ પ્રકારના પિત્ત હોય છે.

1. પાચક પિત્ત – આ પિત્ત પાચનને પ્રોત્સાહન આપે છે, જે ખોરાકને પચાવવામાં અને શોષવામાં મદદ કરે છે.
2. રજ્જક પિત્ત – આ પિત્ત રક્તના ઉત્પાદન અને પરિભ્રમણ સાથે સંકળાયેલું છે.
3. સાધક પિત્ત – તે માનસિક ક્ષમતા અને લાગણીઓ સાથે પણ સંકળાયેલું છે. જેનાથી આપણે કાર્ય યોગ્ય રીતે પૂર્ણ કરી શકીએ છીએ. સંતોષ અને ઉત્સાહને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે.
4. આલોચક પિત્ત – આ પિત્ત આંખોને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે.
5. ભ્રાજક પિત્ત – આ પિત્ત શરીરનું તાપમાન લાવવા અને ત્વચા પર ચમક લાવવાનું કામ કરે છે.

પિત્ત વધવાના કારણો

પિત્ત વધવાના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે. આ નાની ઉંમરે કુદરતી રીતે વધી શકે છે. આનું કારણ વધુ પડતું મસાલેદાર, કડવું, મસાલાવાળું, તેલયુક્ત ખોરાક અને તળેલું ખોરાક ખાવો છે. આ ઉપરાંત, વિનેગર, ખાટી ક્રીમ, આલ્કોહોલિક પીણાં અને આથાવાળા પીણાં જેવા ખાટા અને આથાવાળો ખોરાક. આ તમામનું વધુ પડતું સેવન પણ આનું એક કારણ છે. સૂકા શાકભાજી, વધુ મીઠાવાળો ખોરાક, નિશ્ચિત સમયે ન ખાવું, અપચો, સાઇટ્રિક અને એસિડિક ખોરાક, દહીં, છાશ, ક્રીમ બાફેલું દૂધ, ગોહા અને કટવારા માછલી, ઘેટાં અને બકરાનું માંસ ખાસ કરીને પિત્તની તકલીફ વધારે છે.

ખોરાક ઉપરાંત, આના બીજા ઘણા કારણો હોઈ શકે છે. ભાવનાત્મક અશાંતિ અને તણાવ જેમ કે અતિશય ગુસ્સો, હતાશા, કોઈ બાબતમાં સતત દબાણ, ગરમી અને થાક પણ શરીરમાં પિત્ત દોષમાં વધારો કરી શકે છે. હવામાનમાં ફેરફાર ઉપરાંત, વધુ પડતી ગરમી અને સૂર્યપ્રકાશમાં રહેવાથી પણ પિત્ત દોષ વધી શકે છે.

પિત્ત દોષમાં વધારો થવાના લક્ષણો

પિત્ત વિકાર વધવાને કારણે શરીરમાં ઘણા પ્રકારના ફેરફારો જોવા મળે છે. આમાં થાક, નબળાઈ, શરીરના તાપમાનમાં વધારો અને વધુ પડતી ગરમીની લાગણી જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે. આ ઉપરાંત ત્વચા સંબંધિત સમસ્યાઓ પણ થઈ શકે છે, જેમાં પિત્ત વધવા પર ત્વચામાં સોજો, ફોલ્લીઓ, ખીલ, અલ્સર, શ્વાસની દુર્ગંધ, શરીરની ગંધ, ગળામાં દુખાવો, ચક્કર, બેભાન થવું, ત્વચા, પેશાબ, નખ અને આંખો પીળી પડવી જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે. ગુસ્સો, ધીરજનો અભાવ, ચીડિયાપણું અને પોતાને કોસવુ જેવા માનસિક સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત લક્ષણો પણ દેખાઈ શકે છે.

આ રીતે પિત્ત દોષને નિયંત્રિત કરો

સૌ પ્રથમ, પિત્ત દોષ અસંતુલનનું કારણ શોધવું અને તેનાથી દૂર રહેવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ ઉપરાંત, પતંજલિમાં પિત્તને સંતુલિત કરવા માટે ઘણી પદ્ધતિઓનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.

વિરેચન

વિરેચન અથવા ઉપચારાત્મક શુદ્ધિકરણ એ ઉત્તેજિત પિત્તને નિયંત્રિત કરવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે. પિત્ત શરૂઆતમાં પેટ અને નાના આંતરડામાં એકઠું થાય છે અને રેચક આ વિસ્તારોમાં પહોંચે છે અને એકઠું થયેલ પિત્ત ઘટાડે છે. ડિટોક્સિફિકેશન એ એક આયુર્વેદિક પ્રક્રિયા છે જે શરીરમાંથી ઝેરી પદાર્થો દૂર કરવા માટે ઔષધીય પદાર્થોનો ઉપયોગ કરે છે.

મેડિટેશન

ધ્યાન કરવું શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. તે મનને એકાગ્ર અને શાંત કરવામાં મદદ કરે છે અને શરીરને ઠંડક પણ પ્રદાન કરે છે, જે પિત્ત અને તેની ગરમી ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.

પિત્ત સંતુલિત કરવા માટે શું ખાવું ?

પિત્તને સંતુલિત કરવા માટે, આહારમાં વિવિધ ફેરફારો જરૂરી છે. આ માટે, આહારમાં ઘણા પ્રકારના ખોરાકનો સમાવેશ કરી શકાય છે. ઘીનું નિયમિત સેવન કરી શકાય છે. તે શરીર પર ઠંડકની અસર કરે છે અને તેમાં ઘણા ગુણધર્મો છે જે પિત્તને સંતુલિત રાખવામાં મદદ કરે છે. આ ઉપરાંત, તેલયુક્ત અને સુંવાળા પદાર્થો પણ આમાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. ખરેખર, ઘીમાં ઘણા પ્રકારના ઔષધીય ગુણો જોવા મળે છે. તેથી, તેનો ઉપયોગ વિવિધ રીતે થઈ શકે છે. એલોવેરાનો રસ, ફણગાવેલા અનાજ, સલાડ અને દલીયાનું સેવન કરીને પિત્તા ઘટાડી શકાય છે. વધુ પડતો શારીરિક શ્રમ કરવાનું કે તડકામાં બહાર જવાનું ટાળો કારણ કે ગરમી પિત્તનું પ્રમાણ વધારી શકે છે. સૂર્યાસ્ત જુઓ, ચાંદનીના પ્રકાશમાં બેસો, તળાવ કે વહેતા પાણીના કિનારે પ્રકૃતિમાં સમય વિતાવો અને ઠંડી પવનનો આનંદ માણો.