માઉન્ટ એવરેસ્ટની ઊંચાઈ ફરી એકવાર વધી ! જાણો શું છે કારણ અને વધતા જોખમ ?
પૃથ્વી પરના સૌથી ઊંચા પર્વત શિખર માઉન્ટ એવરેસ્ટની ઊંચાઈ સતત વધી છે. હિમાલયના બાકીના ભાગો પણ સતત વધી રહ્યા છે. એક અભ્યાસમાં સામે આવ્યું છે કે, માઉન્ટ એવરેસ્ટની ઊંચાઈ દર વર્ષે 2 મિલીમીટર વધી રહી છે. ત્યારે આ લેખમાં જાણીશું કે, એવરેસ્ટની ઊંચાઈ કેમ સતત વધી રહી છે, તેના પાછળના કારણો શું છે અને તેનાથી કેટલું જોખમ છે.
ભારતીય અને યુરેશિયન ટેક્ટોનિક પ્લેટોના અથડામણથી ચારથી પાંચ મિલિયન વર્ષ પહેલાં હિમાલયની રચના થઈ હતી. ઉલ્લેખનીય છે કે, પૃથ્વી પરના સૌથી ઊંચા પર્વત શિખર માઉન્ટ એવરેસ્ટની ઊંચાઈ સતત વધી છે. હિમાલયના બાકીના ભાગો પણ સતત વધી રહ્યા છે. એક અભ્યાસમાં સામે આવ્યું છે કે, માઉન્ટ એવરેસ્ટની ઊંચાઈ દર વર્ષે 2 મિલીમીટર વધી રહી છે. ત્યારે આ લેખમાં જાણીશું કે, એવરેસ્ટની ઊંચાઈ કેમ સતત વધી રહી છે, તેના પાછળના કારણો શું છે અને તેનાથી કેટલું જોખમ છે.
એવરેસ્ટની ઊંચાઈ કેટલી વધી ?
માઉન્ટ એવરેસ્ટ 8,849 મીટર (29,032 ફૂટ) ઊંચો છે. નેચર જીઓસાયન્સ જર્નલમાં પ્રકાશિત થયેલા અભ્યાસ અનુસાર, છેલ્લા 89,000 વર્ષોમાં માઉન્ટ એવરેસ્ટની ઊંચાઈ 15 થી 50 મીટર વધી છે. અભ્યાસ કહે છે કે માઉન્ટ એવરેસ્ટની ઊંચાઈ વધવાની પ્રક્રિયા હજુ પણ ચાલુ છે. દર વર્ષે એવરેસ્ટની ઊંચાઈ લગભગ 2 મિલીમીટર વધી રહી છે.
બેઇજિંગની ચાઇના યુનિવર્સિટી ઓફ જીઓસાયન્સિસના ભૂસ્તરશાસ્ત્રી અને અભ્યાસના લેખક જિન-ઝેન ડાઇ કહે છે કે માઉન્ટ એવરેસ્ટ હિમાલયના અન્ય સર્વોચ્ચ શિખરો કરતાં લગભગ 250 મીટર ઊંચો છે. આપણને લાગે છે કે પર્વતો સ્થિર રહે છે, પરંતુ હકીકતમાં તેની ઊંચાઈ સતત વધતી જાય છે. માઉન્ટ એવરેસ્ટ તેનું ઉદાહરણ છે.
એવરેસ્ટની ઊંચાઈ કેમ વધી રહી છે ?
નેપાળ અને ચીનની સરહદ પર સ્થિત માઉન્ટ એવરેસ્ટની ઊંચાઈ વધવાનું સૌથી મોટું કારણ નદીઓના પ્રવાહમાં ફેરફાર છે. એવરેસ્ટની ઊંચાઈ વધારવામાં કોસી નદીની ઉપનદી અરુણા નદીનું પોતાનું યોગદાન છે. જેમ જેમ અરુણા નદી હિમાલયમાંથી નીચે જાય છે, તે તેની સાથે ઘણો મલબો લઈને જાય છે. આ મલબો પૃથ્વીની ઉપરની સપાટી પર જમા થયેલો પોપડો છે. આના કારણે આવરણ પર એટલે કે પૃથ્વીના નીચેના સ્તર પર દબાણ ઘટે છે.
દબાણ ઘટવાને કારણે પાતળું પડ વિખેરાઈ જાય છે અને ઉપરની તરફ વધે છે અને નદી સાથે વહેવા લાગે છે.આને આપણે ‘આઇસોસ્ટેટિક રિબાઉન્ડ’ એટલે કે એક પ્રકારની સંતુલન પ્રતિક્રિયા કહીએ છીએ. નેચર જીઓસાયન્સ જર્નલમાં પ્રકાશિત એક અભ્યાસ અનુસાર, આના કારણે માત્ર એવરેસ્ટ જ નહીં પરંતુ નજીકના શિખરોની ઊંચાઈ પણ વધી રહી છે. તેમાં વિશ્વના ચોથા અને પાંચમા સૌથી ઊંચા શિખરો લોત્સે અને મકાલુનો સમાવેશ થાય છે.
અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે, માઉન્ટ એવરેસ્ટ અને તેની આસપાસના શિખરો ઉંચા થઈ રહ્યા છે કારણ કે બેસિનમાં ધોવાણને કારણે આઇસોસ્ટેટિક રીબાઉન્ડ તેમની ઊંચાઈ ઝડપથી વધારી રહ્યા છે. GPS ઉપકરણોની મદદથી દર વર્ષે તેને લગભગ બે મિલીમીટર જેટલો વધતો જોઈ શકાય છે. પહેલા આનું કારણ જાણી શકાયું નહોતું, પરંતુ હવે જાણી શકાય છે કે આવું શા માટે થઈ રહ્યું છે.
નદીના ધોવાણની અસર
એવરેસ્ટ એ ચીન અને નેપાળની સરહદ પરનું વિશ્વનું સૌથી ઊંચું શિખર છે અને તેની ઉત્તરી ધાર ચીન તરફ છે. અરુણા નદી તિબેટમાંથી નીકળે છે અને નેપાળમાં વહે છે. આ પછી બીજી બે નદીઓ મળતાં તેનું નામ કોસી પડી ગયું. કોસી ઉત્તર ભારતમાં પ્રવેશે છે અને અંતે ગંગામાં જોડાય છે.
પહાડોમાંથી પસાર થતી આ નદીનો પ્રવાહ એકદમ ઝડપી છે. તેના ઝડપી પ્રવાહને કારણે આ નદીના માર્ગમાં આવતા ખડકો, પથ્થરો અને કાદવનું ધોવાણ થાય છે. માટીના ધોવાણને કારણે, આસપાસની જમીન ઉપર આવી જેને આઇસોસ્ટેટિક રીબાઉન્ડ કહેવામાં આવે છે. જ્યારે કોઈ ભારે વસ્તુ, જેમ કે બરફ અથવા ટૂટી ગયેલા ખડકને પૃથ્વીના પોપડામાંથી દૂર કરવામાં આવે છે, ત્યારે તેની નીચેની જમીન ધીમે ધીમે પ્રતિક્રિયામાં વધે છે, જેમ કે કાર્ગો ઉતારતી વખતે બોટ પાણીમાં ઉપર આવે છે. આ જ રીતે પર્વતોની ઊંચાઈ વધે છે.
નદીઓના મિલનને કારણે એવરેસ્ટ ઊંચાઈ વધી
મોટાભાગની નદીઓ વૃક્ષો જેવી હોય છે. તેની સાથે શાખાઓ જોડેલી હોય છે. જે ઘણી શાખાઓમાં વિભાજિત થાય છે. પરંતુ અરુણા નદી પૂર્વથી પશ્ચિમ તરફ વહે છે. આ પછી તે 90 ડિગ્રી વળે છે અને હિમાલયમાં દક્ષિણ તરફ જાય છે. મતલબ કે નદીએ તેનું સ્વરૂપ બદલી નાખ્યું છે, તેણે બીજી કોઈ નદીમાં તે મળી ગઈ છે. આ નદીને સમજવા માટે વૈજ્ઞાનિકોએ કોસી નદીના નેટવર્કને સમજ્યા. આ નદી ચીન, નેપાળ અને ભારતમાં વહે છે.
અરુણા નદીમાં કોસી નદીનો મુખ્ય પ્રવાહ છે. જેને લગભગ 89 હજાર વર્ષ પહેલા કોસીએ તેમાં સમાવી હતી. નદીની દિશા બદલાવાને કારણે નદીનું ધોવાણ શરૂ થયું હતું. જેના કારણે અરુણા નદી ભયંકર ખીણમાં વહેવા લાગી. આ ખીણ ધોવાણને કારણે બની હતી. આ ખીણની રચના અને નદીના ધોવાણને કારણે આસપાસનો વિસ્તાર હળવો બની ગયો હતો.
આજુબાજુના વિસ્તારની હળવાશનો અર્થ એ છે કે જમીનનો જથ્થો ઓછો છે. આ કારણે એવરેસ્ટની ઊંચાઈ વધવા લાગી. જ્યારથી કોસી નદીએ અરુણા નદીને પોતાનામાં સમાવી લીધે છે ત્યારથી એવરેસ્ટ 50 થી 164 ફૂટ સુધી વધ્યો છે.
શક્યતા એવી છે કે કોસી નદીના મુખ્ય પ્રવાહમાં અરુણા નદીને વચ્ચે જ ક્યાંક ભળી હશે એટલે કે કોસીએ અરુણાને તેનામાં સમાવી લીધી છે. એક કારણ એ પણ હોઈ શકે છે કે ગ્લેશિયર લેક ધોવાયું હોય, જેના કારણે અરુણા નદી અને કોસી નદી વચ્ચેનો કુદરતી બંધ તૂટી ગયો હશે અને આ નદીઓ એક થઈ ગઈ છે.
પર્વતારોહકોને નુકસાન
માઉન્ટ એવરેસ્ટની આસપાસ થઈ રહેલા આઇસોસ્ટેટિક રિબાઉન્ડની અસર અન્ય હિમાલયના શિખરો પર પણ પડી છે. સંશોધકોનું કહેવું છે કે, અરુણા નદીની સૌથી નજીક આવેલા માઉન્ટ મકાલુને કારણે આ શિખર હજુ ઊંચું થઈ શકે છે. શિખરોની ઊંચાઈ અનિશ્ચિત સમય સુધી વધતી રહેશે નહીં. જ્યારે નદીઓના પ્રવાહમાં ફેરફાર સંતુલિત સ્થિતિમાં પહોંચશે ત્યારે તે વધવાનું બંધ થશે જશે.
એવરેસ્ટ પર ચડવું એ મુશ્કેલ કાર્ય છે. દર વર્ષે શિખરની ઊંચાઈ વધવાની સાથે તેના પર ચડવું વધુ પડકારરૂપ બની શકે છે કારણ કે વધારાની ઊંચાઈને લીધે વધુ બરફ જામી શકે છે. સૌથી વધુ અસર પર્વતારોહકોને પડશે. કારણ કે, તેમને એવરેસ્ટના શિખર પર પહોંચવા માટે 20 મીટર કે તેથી વધુ ઊંચાઈ પર ચઢવું પડશે.
હિમાલય ભારત તરફ કટોરાની જેમ લટકી રહ્યો છે
કાશ્મીરથી અરુણાચલ પ્રદેશ સુધી હિમાલયનો વિસ્તાર 2500 કિમીથી વધુ લાંબો છે. સિંધુ ખીણમાં નંગા પર્વતથી ઉત્તર-પૂર્વમાં નામચા બરવા સુધી. જો તમે ઉપરથી હિમાલયને જોશો તો તમે દેખાશે કે આ આખો પટ્ટો ભારત તરફ લટકી રહ્યો છે. મતલબ કે કટોરા જેવો લાગી રહ્યો છે.
આ એ જ હિમાલય છે જ્યાં વિશ્વના 14 શિખરોમાંથી 10 શિખરો 8 કિમીથી ઊંચા છે. પૃથ્વીના સૌથી ઉપરના સ્તર એટલે કે પોપડાના સંકોચનને કારણે હિમાલય પર્વતોની રચના થઈ હતી. જો આપણે હિમાલયના ઉત્તર-પશ્ચિમ તરફ જોઈએ તો, હિંદુકુશ, પામિર અને નંગા પર્વત વિસ્તારમાં પોપડાની જાડાઈ 75 કિમી છે. તો જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં 60 કિ.મી. છે.
તેની હિમાચલ પ્રદેશમાં જાડાઈ માત્ર 51 કિ.મી. છે, આનો અર્થ એ છે કે જેમ જેમ આપણે આ વિસ્તારની નજીક જઈએ છીએ તેમ તેમ ઊંડાઈ ઘટી રહી છે. જ્યારે ઉચ્ચ હિમાલય અને તિબેટ તરફનો પોપડો 75 કિમી ઊંડો છે. એટલે કે હિમાચલથી નેપાળ સુધી પોપડાની અંદર કટોરા જેવો આકાર બની ગયો છે.
