Gandhi Jayanti 2023: જ્યારે મહાત્મા ગાંધીએ બાળ લગ્ન, દહેજ પ્રથા અને અસ્પૃશ્યતાનો કર્યો હતો વિરોધ
Mahatma Gandhi Jayanti : મહાત્મા ગાંધીએ બાળલગ્ન, દહેજ પ્રથા અને અસ્પૃશ્યતાનો માત્ર સખત વિરોધ જ કર્યો ન હતો, પરંતુ તેનો અંત લાવવાનો પણ શ્રેષ્ઠ પ્રયાસ કર્યો હતો. ગાંધીવાદી દેશમાં આઝાદીના અમૃતમાં પણ અહિંસાના પૂજારીના અનેક સપનાઓ હજુ અધૂરા છે.
આ વર્ષે આપણે મહાત્મા ગાંધીની 154મી જન્મ જયંતિની ઉજવણી કરી રહ્યા છીએ. તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે જો દુનિયાભરમાં કોઈ એક વ્યક્તિ પર સૌથી વધુ પુસ્તકો લખવામાં આવ્યા છે અને વિશ્વના દરેક દેશમાં લખવામાં આવ્યા છે, તો તે છે મહાત્મા ગાંધી. સમગ્ર વિશ્વને માનવીય અસમાનતાઓ છતાં સત્ય અને અહિંસાના સર્વોચ્ચ માનવીય મૂલ્યો તેમજ સમાનતાની દ્રષ્ટિ આપનાર અગ્રણી.
પણ એ જ ગાંધીવાદી દેશમાં આઝાદીના અમૃતમાં પણ અહિંસાના પૂજારીના અનેક સપનાઓ હજુ અધૂરા છે. આમાં મહિલાઓને તમામ બંધનોમાંથી મુક્ત કરવા, દહેજ જેવી દુષણોનો અંત લાવવા અને અસ્પૃશ્યતાનો અંત લાવવાનો સમાવેશ થાય છે. ચાલો આજે તમને જણાવીએ કે મહાત્મા ગાંધીએ અસ્પૃશ્યતા, બાળ લગ્ન અને દહેજ પ્રથા જેવી સામાજિક દુષણોને દૂર કરવા માટે શું પગલાં લીધાં હતાં.
બાપુએ અસ્પૃશ્યતા પર શું કર્યું?
ભારત જ્યારે અંગ્રેજોની ગુલામીની બેડીઓ તોડીને આઝાદીની લડાઈ લડી રહ્યું હતું ત્યારે સમાજમાં સૌથી મોટી અડચણ અસ્પૃશ્યતા હતી. મહા દલિત જાતિના દલિતો, સફાઈ કામદારો અને દલિતો સાથે જાતે બેસવું, ખાવું અને પીવું એ સામાજિક અપરાધ માનવામાં આવતો હતો. મહાત્મા ગાંધીએ દેશભરમાં તેમના પ્રવાસ દરમિયાન આના વિરુદ્ધ ઝુંબેશ ચલાવી હતી. સમાજમાં ચમાર સમુદાયના લોકોને યોગ્ય આદર આપવા માટે, તેમણે તેમને “હરિજન” એટલે કે ભગવાનના લોકો ઉપનામ આપ્યું. મહાત્મા ગાંધી કહેતા હતા કે સ્વચ્છતા એ દૈવી ગુણ છે અને જેઓ તેનું પાલન કરે છે તે ચોક્કસપણે ભગવાનના લોકો છે.
શૌચાલય સાફ કર્યું
બાપુ કહેતા કે જ્ઞાતિના આધારે સારા માણસને નીચો અને ખરાબ માણસને સારો ગણવામાં આવે એ કેવી રીતે શક્ય છે? એક દિવસ, બાપુના આશ્રમ સેવાગ્રામમાં મેન્યુઅલ સફાઈ કામદાર તરીકે કામ કરતી વ્યક્તિએ નોકરી છોડી દીધી હતી. આ જોઈને બાપુએ વિચાર્યું કે લોકોના મનમાંથી આ કલ્પના દૂર કરવાની આનાથી સારી તક બીજી કોઈ હોઈ શકે નહીં. તેણે આશ્રમના તમામ લોકોને બોલાવ્યા અને કહ્યું, ‘તમે બધા જાણો છો કે હું જાતે સફાઈ કામદાર નથી. આવો, આપણે સૌ સાથે મળીને આ સફાઈ કાર્ય કરીએ. પછી તેણે બધાની સામે ટોયલેટ સાફ કર્યા. સ્વયંસેવકોમાં ખાન અબ્દુલ ગફાર પણ સામેલ હતા.
બાળ લગ્ન અંગે મહાત્મા ગાંધીએ શું કહ્યું હતું
ગાંધીજી સ્ત્રીઓને પુરુષો કરતાં વધુ શક્તિશાળી અને બળવાન માનતા હતા. મહાત્મા ગાંધીએ એક વખત કહ્યું હતું કે, ‘અબલા કહેવા એ સ્ત્રીઓની આંતરિક શક્તિનું અપમાન કરવા જેવું છે. ‘છોકરીઓ નાની ઉંમરે પરણાવી અને નાની ઉંમરે વિધવા થઈ ત્યારે બાપુનું હૈયું રડતું. તેણે કહ્યું, ‘હું દીકરા-દીકરીઓ સાથે એક સરખો જ વ્યવહાર કરીશ. જ્યાં સુધી મહિલાઓના અધિકારોનો સવાલ છે, હું સમાધાન નહીં કરું. સ્ત્રીઓ પર એવા કોઈ કાયદાકીય નિયંત્રણો ન હોવા જોઈએ જે પુરુષો પર લાદવામાં ન આવે. સ્ત્રીને કમજોર કહેવું એ તેને બદનામ કરવા સમાન છે. સ્ત્રી અને પુરુષ એકબીજાના પૂરક છે. તેણીની માનસિક શક્તિઓ પુરૂષોથી ઓછી નથી.
જો હું સ્ત્રી જન્મ્યો હોત તો..
ગાંધી કહેતા હતા, ‘જો હું સ્ત્રી તરીકે જન્મી હોત તો પુરુષો દ્વારા લાદવામાં આવતા દરેક અન્યાયનો મેં જોરદાર વિરોધ કર્યો હોત.’ મહાત્મા ગાંધીએ કહ્યું હતું કે, ‘જો દહેજ નાબૂદ કરવું હોય તો છોકરાઓ, છોકરીઓ અને માતા-પિતાએ જાતિના બંધનો તોડવા પડશે. સદીઓથી ચાલી આવતી બુરાઈઓને શોધી કાઢીને નષ્ટ કરવી પડશે. ગાંધીજીના સમયમાં બાળલગ્ન અને વિધવા પુનઃલગ્ન એ મોટી સમસ્યાઓ હતી. તેનો અંત લાવવા માટે ગાંધીજીએ પણ જોરદાર દલીલો આપી હતી.
બાપુએ પણ નાની ઉંમરે કરેલા લગ્નનો ઉલ્લેખ કર્યો છે
તેમની આત્મકથામાં લખે છે,મારા લગ્ન તેર વર્ષની ઉંમરે થયા હતા. તેર વર્ષની ઉંમરે મારા લગ્નના સમર્થનમાં એક પણ નૈતિક દલીલ હું વિચારી શકતો નથી. કઈ ઉંમરે લગ્ન કરવા જોઈએ – ગાંધી 1926 થી 1929 દરમિયાન જુદા જુદા પ્રસંગોએ આની ચર્ચા કરે છે. 1926માં તેઓ કહે છે કે, સામાન્ય રીતે 18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની છોકરીના ક્યારેય લગ્ન ન કરવા જોઈએ.
માર્ચ 1928 માં મદ્રાસમાં ભણતા છોકરાઓને સંબોધતા તેમણે કહ્યું હતું કે તમારે તમારા પર એટલો અધિકાર હોવો જોઈએ કે તમારે 16 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની છોકરી સાથે લગ્ન ન કરવા જોઈએ. જો શક્ય હોય તો હું નીચલી મર્યાદા 20 વર્ષ રાખીશ.
આ પણ વાંચો : Gandhi Jayanti 2023 : મહાત્મા ગાંધીના નેતૃત્વમાં થયેલા 6 મોટા આંદોલન, જાણો વિગતવાર માહિતી
બાપુના સપના અધૂરા છે
વાત લગભગ 100 વર્ષ પહેલા થઈ હતી, પરંતુ આજે પણ આપણે આપણા સમાજમાંથી ન તો દહેજની દુષ્ટતાને દૂર કરી શક્યા છીએ કે ન તો દેશના તમામ ભાગોમાંથી બાળ લગ્નને નાબૂદ કરી શક્યા છીએ. જરા એ ગરીબ પિતાની કલ્પના કરો કે જેના ઘરમાં દીકરીનો જન્મ થયો અને તેના ભણતર પહેલા જ તેને લગ્નની ચિંતા થવા લાગી. આવા ઘણા અહેવાલો છે જેમાં લોકો દહેજ માટે પોતાનું ઘર અને મિલકત વેચીને રસ્તા પર આવી જાય છે. એ પિતાને કેવું લાગતું હશે જે લગ્ન સમયે પોતાના હૃદયનો ટુકડો જ નહીં આપે પણ તેના માટે દહેજ પણ આપે છે?
આજે અવકાશની અનંત યાત્રા પર ધ્વજ લહેરાવી રહેલા ભારતીય સમાજની આ દુષ્ટતા માત્ર મહાત્મા ગાંધીના સપનાની જ નહીં પરંતુ પોતાને સંસ્કારી સમાજ ગણાવતા ભારતીય શિક્ષિત સમુદાયની પણ મજાક ઉડાવે છે.
નોંધ: અહીં આપેલી માહિતી માત્ર અહેવાલ અને ધારણાઓ અને માહિતી પર આધારિત છે.