કાનુની સવાલ: પતિની આવકના અડધાથી વધુ ભરણપોષણ ચૂકવવું અન્યાય છે: દિલ્હી હાઈકોર્ટે પત્નીના ભરણપોષણની રકમ ઘટાડી

એક મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયમાં દિલ્હી હાઈકોર્ટે ફેમિલી કોર્ટના આદેશમાં ફેરફાર કર્યો છે. જેમાં પતિને તેની અલગ રહેતી પત્નીને ભરણપોષણ તરીકે દર મહિને રૂ. 25000 ચૂકવવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો હતો. હાઈકોર્ટે આ રકમ ઘટાડીને રૂ. 17000 કરી હતી અને સ્પષ્ટતા કરી હતી કે 2018-2019 ના વર્ષ માટે આવકવેરા રિટર્ન (ITR) ના આધારે પતિની આવકનું યોગ્ય રીતે મૂલ્યાંકન કરવામાં આવ્યું હોવા છતાં પતિની કુલ આવકના અડધાથી વધુ ભાગ પત્નીને આપવો એ અતિશય અને ગેરવાજબી છે.

28 ફેબ્રુઆરી, 2024ના રોજ ફેમિલી કોર્ટ, નોર્થ-ઈસ્ટ, કરકરડૂમા કોર્ટના નિર્ણયને પડકારતી રિવિઝન અરજી પર ન્યાયાધીશ સ્વરણ કાંતા શર્માની બેન્ચ દ્વારા આ નિર્ણય આપવામાં આવ્યો હતો.

કેસનું બેકગ્રાઉન્ડ

પક્ષકારોના લગ્ન 13 જુલાઈ, 2016ના રોજ થયા હતા. માર્ચ 2020માં પત્નીએ ફોજદારી કાર્યવાહી સંહિતા (Cr.P.C.) ની કલમ 125 હેઠળ ભરણપોષણ માટે અરજી દાખલ કરી અને દર મહિને ₹75000ની માંગણી કરી. પત્નીએ આરોપ લગાવ્યો કે, તેણે દહેજ માટે હેરાન કરવામાં આવી હતી અને ઓક્ટોબર 2018માં તેના સાસરિયાના ઘરેથી કાઢી મૂકવામાં આવી હતી. તેણે દાવો કર્યો હતો કે તેનો પતિ તેના જીન્સ ઉત્પાદન વ્યવસાયમાંથી દર મહિને આશરે ₹1,50,000 કમાય છે.

બીજી બાજુ પતિએ આ આરોપોને નકારી કાઢ્યા હતા અને જણાવ્યું હતું કે તેની પત્ની પોતાની મરજીથી ઘર છોડી ગઈ હતી અને તેની આવક મર્યાદિત હતી. 18 ઓગસ્ટ, 2021ના રોજ, ફેમિલી કોર્ટે ₹14000ની વચગાળાની ભરણપોષણની સજા ફટકારી હતી. બાદમાં સાક્ષીઓ અને પુરાવાઓના આધારે ફેમિલી કોર્ટે તેના અંતિમ ચુકાદામાં આ રકમ વધારીને ₹25000 પ્રતિ મહિને કરી હતી.

પક્ષકારોની દલીલો

પતિના વકીલે દલીલ કરી હતી કે ભરણપોષણમાં ₹14,000 થી ₹25,000 નો વધારો મનમાની હતો. તેમણે જણાવ્યું હતું કે આવકનું મૂલ્યાંકન આકારણી વર્ષ (AY) 2018-2019 માટે ITR ના આધારે કરવામાં આવ્યું હતું. જેમાં વાર્ષિક આવક ₹518,000 (આશરે ₹43,167 પ્રતિ માસ) દર્શાવવામાં આવી હતી. પતિએ જણાવ્યું હતું કે, તેનો વ્યવસાય બંધ થઈ ગયો હતો અને પછીના વર્ષોમાં તેની આવકમાં ઘટાડો થયો હતો.

તેનાથી વિપરીત પત્નીના વકીલે દલીલ કરી હતી કે પતિએ તેની સાચી નાણાકીય પરિસ્થિતિ છુપાવવા માટે જાણી જોઈને બેંક સ્ટેટમેન્ટની અસ્પષ્ટ નકલો સબમિટ કરી હતી. પત્નીએ દલીલ કરી હતી કે પછીના ITRમાં દર્શાવેલ આવકમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો ફક્ત ભરણપોષણની જવાબદારી ટાળવા માટે બનાવટી હતો.

કોર્ટનું વિશ્લેષણ અને અવલોકનો

હાઇકોર્ટે આવક નિર્ધારણ માટે 2018-2019ના ITR પર આધાર રાખતા ફેમિલી કોર્ટના નિર્ણયને સમર્થન આપ્યું. કોર્ટે નોંધ્યું કે, પતિએ ઉલટતપાસ દરમિયાન સ્વીકાર્યું હતું કે આ ITR તેનો છે. કોર્ટે પતિ દ્વારા રજૂ કરાયેલા ત્યારબાદના ITR અને પગાર સ્લિપને ફગાવી દીધા અને કહ્યું કે તે વિશ્વસનીય નથી અને પતિએ તેની ઓછી આવક અથવા ભાડા ખર્ચના કોઈ નક્કર પુરાવા પૂરા પાડવામાં નિષ્ફળ રહ્યા છે.

“તે સમયે ઉપલબ્ધ સામગ્રીના આધારે પ્રથમ દૃષ્ટિએ મૂલ્યાંકન પર વચગાળાના ભરણપોષણ આપવામાં આવે છે… કલમ 125 Cr.P.C. હેઠળ અંતિમ નિર્ણય ફક્ત જુબાની અને પુરાવા પછી જ લેવામાં આવે છે… તેથી અગાઉનો વચગાળાનો આદેશ અંતિમ રકમ પર બંધનકર્તા નહોતો.”

ચુકાદો: ‘અનુરિતા વોહરા’ સિદ્ધાંતનું પાલન

હાઇકોર્ટે પતિની આશરે ₹43,189 ની માસિક આવક (વાર્ષિક ₹5,18,268 પર આધારિત) સ્વીકારી, પરંતુ ₹25,000 ની ભરણપોષણ રકમને વધુ પડતી ગણાવી. ન્યાયાધીશ શર્માએ અનુરિતા વોહરા વિરુદ્ધ સંદીપ વોહરા (2004 SCC ઓનલાઇન ડેલ 192) માં સ્થાપિત સિદ્ધાંતનો ઉલ્લેખ કર્યો.

કોર્ટે કહ્યું:

“…પતિની ચોખ્ખી આવકને ‘હિસ્સા’માં વિભાજિત કરવી જોઈએ. સામાન્ય રીતે પતિ માટે બે ભાગ અને પત્ની માટે એક ભાગ, જ્યાં કોઈ બાળકો કે અન્ય આશ્રિતો ન હોય…”

આ સૂત્ર લાગુ કરીને, કોર્ટે તર્ક આપ્યો:

“આશરે રૂ. 43,189ની માસિક આવક પર એક શેર આશરે રૂપિયા 14,000-15,000 થશે… દર મહિને રૂ. 25,000 ભરણપોષણ ચૂકવવું એ પતિની આવકના અડધાથી વધુ રકમ ITRમાં દર્શાવેલ રકમ ચૂકવવા સમાન હશે.”

અંતે કોર્ટે તારણ કાઢ્યું કે, “ન્યાયના હેતુઓ પૂર્ણ કરવા માટે,” ભરણપોષણની રકમને દર મહિને રૂ. 17,000 કરવી યોગ્ય રહેશે.

(Disclaimer: જો તમારી પાસે કોઈ ચોક્કસ કેસ હોય તો કાનૂની નિષ્ણાત (વકીલ) ની સલાહ લેવી સલાહભર્યું છે. અહીં આપેલી માહિતી ફક્ત કોર્ટના નિર્ણયો અને કલમોને આધારે આપવામાં આવી છે. તમારે કોઈ કેસ માટે જાણવું હોય તો યોગ્ય વકીલની સલાહ લઈ શકો છો.)

કાનૂની સલાહ લેવા માટે વકીલો પહેલા હકીકતોનું વિશ્લેષણ કરે છે અને પછી બીજી વ્યક્તિને કહે છે કે કયા ક્રમમાં શું કરવું. કાનુની સલાહ લેવા માટે તમે વકીલનો સંપર્ક કરી શકો છો. તમે નિષ્ણાત અથવા વ્યાવસાયિક સલાહકારનો સંપર્ક કરી શકો છો. તમે ઓનલાઈન કાનૂની સલાહ સેવાઓનો લાભ લઈ શકો છો. તમે રાષ્ટ્રીય કાનૂની સેવા સત્તામંડળ (NALSA) નો પણ સંપર્ક કરી શકો છો. લીગલ એડવાઈઝની સ્ટોરી વાંચવા માટે  અહીં ક્લિક કરો.