The word tradition associated with Lataji : લતા મંગેશકરના નામ સાથે જોડાયેલો હતો પરંપરા શબ્દ, તેમણે ઘણી તોડી સામાજીક પરંપરાઓ
લતા મંગેશકરના જીવનને આ રીતે જોવું જોઈએ. જે લોકો મહિલા સશક્તિકરણની વાત કરે છે, તેઓએ એ પણ જોવું જોઈએ કે જ્યારે પરંપરા તોડવાની જરૂર હતી ત્યારે લતાજીએ તેનો વ્યાપ કેવી રીતે વિસ્તૃત કર્યો તેમજ સમાજમાં પરિવર્તન કર્યું.
જો તમે લતા મંગેશકરની આખી કારકિર્દી પર નજર નાખો તો સમજાશે કે તેમણે સમાજની કંઈ પરંપરાઓને તોડી છે. પરંપરા, શિષ્ટાચાર, શાંતિ, માઈકની સામે કોઈપણ પ્રકારની હિલચાલથી દૂર રહેવું. જે પણ ક્રિયા હતી તે ગળા અને અવાજ દ્વારા જ હતી. જ્યારે આપણે લતા મંગેશકરને યાદ કરીએ છીએ ત્યારે સૌથી પહેલાનો એક શબ્દ જે મનમાં આવે છે તે સંગીત ઉપરાંત પરંપરા છે. લતાજી (lata mangeshkar) તે પરંપરાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે જેની સાથે ભારત જોડાયેલું છે. પરંપરાઓને બદલવાની ઈચ્છા તેમના શબ્દોમાં પણ દેખાતી હતી. શ્રદ્ધાંજલી (tribute of lataji) અર્પણ કરતી વખતે પત્રકાર રાજદીપ સરદેસાઈ સાથે વાત કરતાં ગુલઝાર સાહેબે કેટલીક વાતો કહી. તેમણે કહ્યું કે, લતા મંગેશકરને દિલીપ કુમાર માટે પ્લેબેક કરવાની ઈચ્છા હતી. પુરૂષ અભિનેતા માટે પ્લેબેકનો વિચાર તેમના વ્યક્તિત્વને પ્રતિબિંબિત કરે છે.
લતાજી ગીતમાં કરી શકતા હતા ફેરફાર
ગુલઝારે ખામોશી ફિલ્મ વિશે વાત કરી, જેનું ગીત લતા મંગેશકરે ગાયું હતું – હમ દેખી હૈ માં આંખો કી મહેકતી ખુશ્બુ, હાથ સે છુ કે ઇસસે રિશ્તો કા ઇલઝામ ના દો… ગુલઝાર સાહેબે કહ્યું, “આ ગીત એક પુરુષ કલાકાર માટે લખવામાં આવ્યું હતું. કારણ કે તેમાં પુરુષ લાગણીઓ છે, જે તે સ્ત્રી માટે વ્યક્ત કરે છે પરંતુ સંગીતકાર હેમંત કુમાર ઈચ્છતા હતા કે લતા મંગેશકર તે ગીત ગાય. ગુલઝાર સાહેબે કહ્યું- લતા મંગેશકર એકમાત્ર એવા છે જે ગીતનું લિંગ બદલી શકે છે.
અમે એ જ પરિવર્તન વિશે પણ વાત કરી રહ્યા છીએ. જે લતાજી પોતાની સાથે લાવ્યા હતા. કોઈ મગજમારી વગર પરંપરાઓ બદલી. ગુલામ ભારતનો પરિચય લતાજીના અવાજથી થયો હતો. આઝાદીની સવાર આવી અને તેની સાથે જ મહિલા ગાયકો સાથે જોડાયેલી પરંપરાઓનો અંત આવ્યો. લતાજીની ગાયકી નૂરજહાંથી પ્રેરિત હતી. તે એ સમય હતો જ્યારે પ્લેબેક હમણાં જ આવ્યો હતો. મોટાભાગના કલાકારોએ જાતે જ ગાયું છે.
લતા મંગેશકરે તે સમયની ફિલ્મોમાં પણ કામ કર્યું હતું. તેમની ગાયકીમાં એ જમાનાના ગાયકોની ઝલક જોવા મળતી હતી. અવાજ પાતળો હતો, જેના કારણે તેને રિજેક્ટ પણ કરવામાં આવ્યો હતો. દેશ આઝાદ થયો અને તેની સાથે લતાજીએ પણ પોતાના અવાજને આઝાદી અપાવી.
ગાયક કલાકારોની રોયલ્ટી માટે સંઘર્ષ
મ્યુઝિક કંપનીઓ સાથેની રોયલ્ટી અંગેનો સંઘર્ષ લતાજીના વ્યક્તિત્વ વિશે ઘણું બોલે છે. આજે જે ગાયકો અને ગાયિકાઓને તેમના ગીતો પર રોયલ્ટી મળે છે તો તેમાં લતા મંગેશકરનો મોટો રોલ છે. અહીં પણ માત્ર પરંપરાઓ બદલવાની વાત છે. જેમાં ગાયકો માટે રોયલ્ટીનો વિચાર સુદ્ધાં નહોતો. લતાજીએ બળવો કર્યો. આમાં તેમને મુહમ્મદ રફીનો સાથ ન મળ્યો, તેથી તેમણે તેમની સાથે ગાવાની ના પાડી. રફી સાહેબને આ પરંપરાથી કોઈ વાંધો નહોતો. તેઓ વિચારતા હતા કે, પૈસા મળ્યા પછી ગાવાનું પૂરતું છે. લતાજી તેને બદલવા માંગતા હતા અને તેને પણ બદલી નાખ્યા. એ જ રીતે તેમના લગ્ન વિશે પણ ઘણી વાતો થતી રહી. મોટી દીકરીથી લઈને દેવદાસી સુધી ઘણું બધું કહેવાયું, લખાયું, સાંભળ્યું.
તેનું નામ રાજસિંહ ડુંગરપુર સાથે જોડાયેલું હતું. ભાગ્યે જ એવો કોઈ પ્રસંગ આવ્યો હશે કે લતા મંગેશકર આ નામને કારણે ખચકાયા હોય. તેણે રાજ સિંહ ડુંગરપુર સાથે ગાઢ સંબંધ જાળવી રાખ્યો હતો. તેમના કહેવા પર જ લતાજીએ 1983ની વર્લ્ડ કપ વિજેતા ટીમ માટે પ્રદર્શન કર્યું હતું. તેની પાસેથી જે પૈસા આવ્યા હતા તેમાંથી ખેલાડીઓને ઈનામની રકમ મળી હતી. લતાજી અને ડુંગરપુર દરેક જગ્યાએ સાથે જોવા મળતા હતા. પરંતુ આ બધાથી લતા મંગેશકરની છબીને ઠેસ પહોંચી નથી. તે વિશિષ્ટ ભારતીય પરંપરાની દેવી રહી છે.
પરંપરાની મૂર્તિ એવા લતાજીએ કર્યું સમાજમાં પરિવર્તન
તેઓને જે યોગ્ય લાગ્યું તે કર્યું. લતા મંગેશકરના જીવનને આ રીતે જોવું જોઈએ. જે લોકો મહિલા સશક્તિકરણની વાત કરે છે, તેઓએ એ પણ જોવું જોઈએ કે જ્યારે પરંપરા તોડવાની જરૂર હતી ત્યારે લતાજીએ તેનો વ્યાપ કેવી રીતે વિસ્તૃત કર્યો. પિતાના અવસાન પછી એક બાળક અચાનક એટલું મોટું થઈ ગયું કે પરિવારની દેખરેખની જવાબદારી આવી ગઈ. એ જવાબદારી નિભાવતી વખતે તેઓ પરંપરાની મૂર્તિ બનીને રહ્યા અને સમાજમાં પરિવર્તન માટે જે જરૂરી હતું તે કર્યું. લતા મંગેશકરના અવાજે સ્વતંત્ર ભારતના પરિવર્તનનું ચિત્રણ કર્યું હતું. તેઓ તેમના સંગીત માટે અમર છે એટલું જ નહીં, સામાજિક પરંપરાના વિસ્તરણ માટે પણ તેમને યાદ કરવામાં આવશે.
આ પણ વાંચો: Lata Mangeshkar Love story : આ ક્રિકેટર સાથે લતા મંગેશકરને હતો પ્રેમ, જાણો કેમ રહી ગઇ લવ સ્ટોરી અધૂરી
