Year Ender 2022 : સરકારના આ મોટા પગલાથી બદલાઈ રહી છે ખેડૂતોની કિસ્મત

ભારત એક કૃષિપ્રધાન દેશ છે. આજે કૃષિ જગત માટે સૌથી અલગ અને સારી બાબત એ છે કે શિક્ષિત યુવાનો પણ કૃષિ ક્ષેત્ર તરફ આકર્ષાઈ રહ્યા છે. ત્યારે સરકાર તેમને કૃષિ ક્ષેત્રમાં પ્રવેશવા માટે વિવિધ યોજનાઓ અને કાર્યક્રમો દ્વારા સતત પ્રોત્સાહિત કરી રહી છે. પીએમ મોદીના વડાપ્રધાન બન્યા બાદ દેશના કૃષિ ક્ષેત્રમાં એક અલગ જ ઉત્સાહનો માહોલ સર્જાયો છે. કેન્દ્ર સરકારે ખેડૂતો માટે અનેક યોજનાઓ અને મહત્વના નિર્ણયો લીધા છે. ત્યારે ચાલો જાણીએ વર્ષ 2022 માં કૃષિ ક્ષેત્રે કેવા બદલાવ આવ્યા.

નાના ખેડૂતોને પ્રોત્સાહન મળી રહ્યું છે

દેશમાં લગભગ 86% નાના ખેડૂતો છે, જેમને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કેન્દ્ર સરકારે 6,865 કરોડ રૂપિયાના ખર્ચ સાથે 10,000 નવા FPO સ્થાપવાની યોજના સહિત અનેક નક્કર પગલાં લીધાં છે. એટલું જ નહીં, કેન્દ્ર સરકાર નાના ખેડૂતોને રાહત વ્યાજ પર ટૂંકા ગાળાની લોન પણ આપી રહી છે, જેની મર્યાદા વધારીને 18 લાખ કરોડ રૂપિયા કરવામાં આવી છે. રહી છે.

1 લાખ કરોડનું એગ્રીકલ્ચર ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફંડ સ્થાપ્યું

કેન્દ્ર સરકારે દેશભરમાં કૃષિ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં રહેલી ખામીઓને ભરવા પર પણ ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે. આ માટે સરકારે એક લાખ કરોડ રૂપિયાનું કૃષિ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફંડ ઊભું કર્યું છે, જ્યારે પશુપાલન, મત્સ્યપાલન સહિત કૃષિ સંબંધિત ક્ષેત્રોમાં સુધારા માટે અનેક નક્કર પગલાં લેવામાં આવ્યા છે. એક તરફ સરકારે કૃષિ ક્ષેત્રમાં ટેક્નોલોજીના મહત્વને કારણે કૃષિમાં ડ્રોનનો ઉપયોગ કરવાની છૂટ આપી છે, તો બીજી તરફ કૃષિ ક્ષેત્રે હવામાન પરિવર્તનની અસરને ઘટાડવાની સાથે કુદરતી ખેતી પર ભાર મૂકવાની સાથે અને સજીવ ખેતી, સૂક્ષ્મ સિંચાઈનો વ્યાપ પણ વિસ્તારવામાં આવ્યો છે. સરકાર કૃષિ અને ખેડૂતોના કલ્યાણ માટે સતત કામ કરી રહી છે.

પીએમ મોદીના નેતૃત્વમાં બાજરીને વેગ મળ્યો

યાદ રહે, વર્ષ 2022માં સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ વર્ષ 2023ને Millet Year તરીકે જાહેર કર્યું છે. પીએમ મોદીના માર્ગદર્શન હેઠળ દેશમાં બાજરીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે તમામ પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે અને કૃષિ મંત્રાલય પણ આ દિશામાં સતત પ્રયાસો કરી રહ્યું છે. તે જાણીતું છે કે પીએમ મોદીએ સારા સ્વાસ્થ્ય માટે બરછટ અનાજના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો છે અને સાંસદોને તેમને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કામ કરવા કહ્યું છે. તે જ ક્રમમાં, કેન્દ્રીય કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રાલય દ્વારા સંસદ પરિસરમાં સાંસદો માટે એક વિશેષ લંચનું પણ આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં બરછટ અનાજ પીરસવામાં આવ્યું હતું.

ભારત અનાજની બાબતમાં સરપ્લસ દેશ બન્યો

જ્યારે આપણે દેશની પોષણની જરૂરિયાતો તેમજ આર્થિક મુદ્દા પર તેની અસર વિશે વાત કરીએ છીએ ત્યારે તે આપણા બધા માટે ખૂબ જ ગર્વની વાત છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ 2023ને આંતરરાષ્ટ્રીય વર્ષ તરીકે જાહેર કર્યા પછી, તેને ઉત્સવની રીતે ઉજવવાની જવાબદારી આપણી છે. હાલમાં ભારતમાં ઘણા દિવસોથી તેની તૈયારીઓ ચાલી રહી છે. ભારત સરકારનો કૃષિ વિભાગ, ભારત સરકારના અન્ય વિભાગો સાથે મળીને બાજરીને પ્રોત્સાહિત કરવા પ્રચાર કાર્ય કરે છે.

આપણા બધા માટે ખુશીની વાત છે કે ભારત અનાજની બાબતમાં સરપ્લસ દેશ છે, જ્યારે કૃષિ ઉત્પાદનોની બાબતમાં ભારત વિશ્વમાં અગ્રેસર છે, પરંતુ આજે સૌથી વધુ જરૂર છે કે આપણા ખોરાકમાં પોષણની ઉણપ ન રહે. આવી સ્થિતિમાં, જ્યારે આપણે આપણી પ્લેટને આ દૃષ્ટિકોણથી જોઈએ છીએ, ત્યારે લાગે છે કે થાળીમાં બાજરીની જગ્યા ઓછી થઈ ગઈ છે.

આપને જણાવી દઈએ કે બરછટ અનાજ પોષણથી ભરપૂર હોય છે. બાજરીની ખાસ વાત એ છે કે તે ઓછા વરસાદ આધારિત વિસ્તારોમાં પણ સરળતાથી ઉગાડી શકાય છે અને તેની કિંમત પણ ઓછી છે, તેથી નાના ખેડૂત પણ તેના પર કામ કરી શકે છે. ઓછા પાણીમાં અને ખાતરના ઉપયોગ વિના બાજરીની ખેતી કરી શકાય છે.

બાજરીની વૈશ્વિક માગ વધી છે

આખી દુનિયામાં ખોરાકમાં પોષક તત્વો રાખવા જોઈએ કે નહીં તેની ચર્ચા થઈ રહી છે, પરંતુ પીએમ મોદીએ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સમક્ષ બાજરી વિશે પોતાનો મુદ્દો રજૂ કર્યો જે આ પોષકતત્વોની ઉણપને પૂર્ણ કરે છે. આના પરિણામે, વર્ષ 2023 ને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા “બાજરીનું વર્ષ” તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું. ત્યારે વર્ષ 2018 માં આ ક્રમમાં ભારત સરકાર દ્વારા ઘણા કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ હવે પીએમ મોદીની પહેલ પર, સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ તેને અપનાવ્યું છે. 72 દેશોએ આને સમર્થન આપ્યું અને હવે આખું વિશ્વ 2023માં મિલટ્સ યરને ધામધૂમથી ઉજવવા માટે તૈયાર છે.

બાજરીની ઉત્પાદકતા વધારવા માટે સરકાર દ્વારા કરવામાં આવેલ પ્રયોગો

મોટાભાગે દેશના નાના ખેડૂતો દ્વારા ઉગાડવામાં આવતી બાજરીને લોકપ્રિય બનાવવી એ દેશની સેવા કરવા સમાન છે. આવી સ્થિતિમાં સરકારે ખેડૂતો સાથે આ અંગે ચર્ચા પણ કરી છે. બાજરીમાંથી માત્ર રોટલા જ નહીં પરંતુ અન્ય ઘણી વસ્તુઓ પણ બનાવી શકાય છે. જેમ રાગી ઢોસા કે ઈડલી બનાવી શકાય, બાજરીના લાડુ પણ બનાવી શકાય, બાજરીના બિસ્કીટ પણ બનાવી શકાય. ખાસ કરીને બાળકોને ધ્યાનમાં રાખીને ટોફી કે ચોકલેટ પણ બાજરીમાંથી બનાવી શકાય છે. અત્યારે લોકો તેના પ્રચારમાં વ્યસ્ત છે. સ્વાભાવિક રીતે જ લોકો તેના પ્રચારમાં રોકાયેલા છે અને ખાસ કરીને જો આપણે તેની આર્થિક બાજુ જોઈએ તો આપણે જોશું કે જેટલો વધુ ઉપયોગ બાજરીમાં વધશે તેટલી જ બાજરીની પ્રક્રિયામાં વધારો થશે.

હાલમાં સરકાર દ્વારા બાજરીના ઉત્પાદનમાં વધારો કરવાના પ્રયોગો કરવામાં આવી રહ્યા છે. બાજરીની માગ વધવાથી ખેડૂતોને તેના સારા ભાવ પણ મળશે. બાજરી વિશ્વ બજારમાં ઉપયોગી થશે અને બાજરીમાંથી બનતી વસ્તુઓને બજાર મળશે. આનાથી આપણા સ્ટાર્ટઅપ્સ તેમજ ઉદ્યોગને ફાયદો થશે અને આખરે ખેડૂતોને પણ તેનો ફાયદો થશે. આવી સ્થિતિમાં આનાથી આર્થિક બાજુ પણ મજબૂત થશે.

ખેડૂતોના લાભ માટે FPO બનાવવામાં આવ્યો

ખેડૂત ઉત્પાદક સંગઠનોને FPOs કહેવાય છે. આનાથી ખેડૂતોને પાક ખરીદવા અને વેચવાનું સરળ બને છે. આ પ્રકારની યોજનાનું ભારતમાં વધુ સારું ભવિષ્ય છે. હકીકતમાં, ભારતમાં લગભગ 86% નાના ખેડૂતો છે. નાના ખેડૂતો પાસે પોતાની આર્થિક ક્ષમતા હોતી નથી, જ્યારે અન્ય મોટા લોકો પણ આવા ખેડૂતો સુધી પહોંચતા નથી. આવી સ્થિતિમાં ખાનગી રોકાણ ખેતી ક્ષેત્ર સુધી પહોંચવું ખૂબ જ જરૂરી છે. જો 300 જેટલા ખેડૂતો ભેગા થાય તો સ્વાભાવિક રીતે FPO બને છે. આવા FPO દ્વારા ખેડૂત અદ્યતન ખેતી તરફ આગળ વધી શકે છે. જો 300 ખેડૂતો સાથે મળીને કામ કરશે તો તેમના ઉત્પાદનમાં એકરૂપતા આવશે.

આ તમામ ખેડૂતો સાથે મળીને ટેક્નોલોજીનો લાભ લઈ શકે છે, માત્ર એક જ પ્રકારનું ખાતર ખરીદશે, માત્ર એક જ પ્રકારની જંતુનાશક દવાનો ઉપયોગ કરશે, તેવી જ રીતે જ્યારે 300 ખેડૂતો ઈનપુટ ખરીદશે, ત્યારે તેમને તે સસ્તું મળશે. તેનાથી તેમની આવકમાં સુધારો થશે. આ જ કારણ છે કે સરકાર ખેડૂતોના લાભ માટે FPO પ્રોજેક્ટ લઈને આવી છે. કેન્દ્ર સરકાર તેના પર 6 હજાર 865 કરોડ રૂપિયા ખર્ચી રહી છે. અત્યાર સુધીમાં 10 હજાર એફપીઓમાંથી 4 હજાર એફપીઓ નોંધાયા છે.

ડિજિટલ એગ્રીકલ્ચર મિશન

તે કૃષિ ક્ષેત્રમાં ક્રાંતિ સમાન છે. તેણે દેશમાં કૃષિ અને અદ્યતન ખેતીના વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપ્યું છે. જો આપણે ધ્યાન આપીએ તો આજે આપણે જે યુગમાં જીવી રહ્યા છીએ તેને ટેકનોલોજીનો યુગ કહેવામાં આવે છે અને જો ટેકનોલોજીના યુગમાં ખેતી ટેક્નોલોજી વગર રહી જાય તો તે કૃષિક્ષેત્રને ન્યાય નહીં મળે. આવી સ્થિતિમાં જો કૃષિ ક્ષેત્રમાં પણ ડિજીટલાઇઝેશન કરવામાં આવે તો ખેડૂતોને તેનો ઘણો લાભ મળશે અને સરકારની યોજનાઓનો લાભ તેઓને મળી શકે તે પણ સુનિશ્ચિત કરવામાં આવશે. તેથી જ સરકાર વિભાગમાં એગ્રીસ્ટેક બનાવી રહી છે.

આ કૃષિ ક્ષેત્ર માટે એક નવો ડિજિટલ હેતુ સાબિત થશે. AgriStackમાં ખેડૂતનું ખેતર અને તેનો સર્વે નંબર હશે અને ખેડૂતનું નામ, તેનો આધાર કાર્ડ નંબર અને તેના ખેતરની બાઉન્ડ્રીનું જીઓ ટેગિંગ પણ તે પ્લેટફોર્મમાં હશે. બેંકોને પણ આ સાથે જોડવામાં આવશે. આ સાથે કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો પણ સામેલ થશે. આ સાથે, સરકારે એ પણ સુનિશ્ચિત કર્યું છે કે ISROના સહયોગથી કૃષિ DSS બનાવવામાં આવી રહ્યું છે, જેથી અમે ઉપગ્રહોની મદદથી સર્વે કરી શકીશું. આ સેટેલાઇટ એવો હશે કે તે 15 દિવસમાં એકવાર દરેક ખેતર સુધી પહોંચશે.

આ સાથે દર 15 દિવસે ગ્રાઉન્ડ રિયાલિટી કેન્દ્ર સરકાર પાસે રહેશે. જો ખેડૂતનું નામ એગ્રીસ્ટેકમાં નોંધાયેલ છે, તો તે ખેડૂત માટે બેંકમાંથી લોન મેળવવી સરળ બનશે, સાથે જ જમીનના ખરીદ-વેચાણમાં કોઈ છેતરપિંડી થશે નહીં કારણ કે તે સીધી ડિજિટલી થશે. જ્યાં સુધી પાકના અંદાજનો સંબંધ છે, તે સેટેલાઇટની મદદથી કરી શકાય છે. આવી સ્થિતિમાં જો કોઈ ખેડૂતના પાકને કુદરતી પ્રકોપના કારણે નુકસાન થયું હોય તો કોઈ હેરફેર કરી શકશે નહીં. આવી સ્થિતિમાં સરકાર ટુંક સમયમાં ચોક્કસ આકારણી કરવામાં સફળ થશે.

ખેડૂત ડ્રોન

PM મોદીના નેતૃત્વમાં દેશમાં ડ્રોન પોલિસી બની છે. તેમની સૂચનાઓ અનુસાર, કૃષિ મંત્રાલયે કૃષિ ક્ષેત્રમાં પણ તેના ઉપયોગ માટે તેના SOP જાહેર કરી છે. ‘કિસાન ડ્રોન’નો ઉપયોગ પાકની આકારણી, જમીનના રેકોર્ડનું ડિજિટાઈઝેશન, જંતુનાશકો અને પોષક તત્વોના છંટકાવ માટે શરૂ થયો છે. વાસ્તવમાં, જો ખેડૂતો ડ્રોન દ્વારા જંતુનાશકો અથવા ખાતરનો છંટકાવ કરે છે, તો તેઓ ચોક્કસપણે તેનો મોટો ફાયદો મેળવે છે, કારણ કે જંતુનાશકો અથવા ખાતરનો છંટકાવ કરવાની માત્રા અને વિસ્તાર જરૂરિયાત મુજબ હશે. આ સાથે જંતુનાશકો અને ખાતરોની આડઅસરથી પણ બચી શકાય છે. ડ્રોન દ્વારા સમયની પણ બચત થાય છે.

પીએમ મોદી દ્વારા કૃષિ ક્ષેત્રે ડ્રોન ટેક્નોલોજી પર ઘણો ભાર મૂકવામાં આવી રહ્યો છે અને ડ્રોનથી મોટા વિસ્તારવાળા ખેતરમાં થોડીવારમાં જંતુનાશકો, દવાઓનો છંટકાવ પણ કરી શકાય છે. તેનાથી સમયની પણ બચત થશે. ભારતે છેલ્લા 8 વર્ષમાં કૃષિ ક્ષેત્રે આમૂલ પરિવર્તન માટે ઘણું આગળ વધ્યું છે. જ્યારે પીએમ મોદીએ ખેતી પર ભાર મૂક્યો હતો, ત્યારે તેમણે ચોક્કસપણે સર્વાંગી પ્રયાસો કર્યા હતા કે તેઓ કેવી રીતે ટેકનોલોજી સાથે જોડાશે.

જ્યાં સુધી ડ્રોન ટેક્નોલોજીનો સવાલ છે, અગાઉ એક સમય એવો હતો કે જ્યારે આપણે ડ્રોનનો ઉપયોગ કરવા માંગતા હોય તો ઘણી બધી પરમિશન લેવી પડતી હતી. સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા આના પર કામ ચાલુ રાખે છે, પરંતુ આ પછી પણ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયાને પણ વિવિધ પરવાનગીની જરૂર પડતી હતી.

સ્વામિત્વ યોજનામાંથી માલિકી પ્રાપ્ત થઈ

ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં રહેતા લોકો પાસે અગાઉ મિલકતના કોઈ માલિકી હક્ક નહોતા. આવી સ્થિતિમાં કેન્દ્ર સરકારના પ્રયાસોથી સર્વે ઓફ ઈન્ડિયાએ પંચાયત વિભાગ દ્વારા સ્વામિત્વ યોજના હેઠળ દરેક ગામનો ડ્રોન ટેક્નોલોજી વડે સર્વે કર્યો અને ત્યાં કોનું મકાન બન્યું તેની માપણી કર્યા બાદ તે મકાનના માલિકી હક્કો રાજ્ય સરકારો સાથે આપ્યા. આનાથી એ ફાયદો થયો કે હવે તે વ્યક્તિની મિલકત પણ નોંધાઈ ગઈ છે અને મિલકતની કિંમત પણ આંકવામાં આવી છે. આવી સ્થિતિમાં લોકો હવે ગામની મિલકત બેંકમાં ગીરો મૂકીને લોન લઈ શકશે.

કૃષિ મંત્રાલય G20 સંબંધિત એક કાર્યક્રમનું આયોજન કરી રહ્યું છે

આ વખતે G20નું પ્રમુખપદ ભારત પાસે છે. ભારતનું ગૌરવ વધારવા માટે G20 પ્લેટફોર્મ પર દેશભરમાં લગભગ 56 ઇવેન્ટ્સ થશે. અગાઉ આ પ્રકારના કાર્યક્રમો માત્ર દિલ્હી પૂરતા મર્યાદિત હતા, પરંતુ આ વખતે સમગ્ર દેશમાં તેનું વિકેન્દ્રીકરણ કરવામાં આવ્યું છે. જ્યારે G20 દ્વારા વિશ્વના ઘણા દેશોના પ્રતિનિધિઓ ભારત આવશે, ત્યારે તેઓ ભારત કેવી રીતે પ્રગતિ કરી રહ્યું છે તે જોઈ શકશે અને આ દરમિયાન તેઓ વિવિધ ક્ષેત્રોની વિગતો લેશે. તેનાથી ભારતની પ્રતિષ્ઠા વધશે. કૃષિ મંત્રાલય પણ યોગ્ય સ્થળોની પસંદગી કરીને આ ક્રમમાં નિર્ધારિત કાર્યક્રમોને યોગ્ય રીતે હાથ ધરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે.

પીએમ કિસાન યોજના

ખેડૂતોને આર્થિક રાહત આપવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે શરૂ કરવામાં આવેલી પીએમ કિસાન યોજનાનો વ્યાપ 4 વર્ષમાં લગભગ 3 ગણો વધી ગયો છે. સરકાર દ્વારા આપવામાં આવેલી માહિતી અનુસાર, આ યોજના હેઠળ લાભાર્થીઓની સંખ્યા હવે 10 કરોડને પાર કરી ગઈ છે. આ માહિતી આપતાં કેન્દ્ર સરકારે કહ્યું કે 2019ની શરૂઆતમાં પ્રથમ હપ્તાના સમયગાળા દરમિયાન લાભાર્થીઓની સંખ્યા 3.16 કરોડ હતી. આમ લાભાર્થીઓની સંખ્યામાં ત્રણ ગણો વધારો થયો છે.

આ યોજના હેઠળ પ્રતિ વર્ષ 6,000 રૂપિયાનો નાણાકીય લાભ ખેડૂત પરિવારોના બેંક ખાતામાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે. તેની જાહેરાત ફેબ્રુઆરી, 2019 માં કરવામાં આવી હતી. આ રકમ લાભાર્થીઓના બેંક ખાતામાં સીધી ટ્રાન્સફર કરવામાં આવી રહી છે. કેન્દ્ર સરકારે આ યોજના હેઠળ અત્યાર સુધીમાં 12 હપ્તા બહાર પાડ્યા છે. સરકાર દર 4 મહિનામાં એકવાર હપ્તો બહાર પાડે છે જે લાભાર્થીઓના ખાતામાં જમા થાય છે.

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ 17 ઓક્ટોબરે જ પીએમ કિસાન સન્માન નિધિનો 12મો હપ્તો જાહેર કર્યો હતો. આ વખતે દેશના 8 કરોડ ખેડૂતોને ફાયદો થયો છે. દરેકના ખાતામાં 2000 રૂપિયા ટ્રાન્સફર કરવામાં આવ્યા હતા. આ માટે કેન્દ્ર સરકારે 16,000 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવો પડ્યો હતો. ત્યારે હવે ખેડૂતો આ યોજનાના 13મા હપ્તાની રાહ જોઈ રહ્યા છે જે આગામી વર્ષ જાન્યુઆરીમાં આવી શકે છે.