Union Budget 2023 : બજેટ શું છે? તેને સમજવામાં આ અહેવાલ મદદરૂપ સાબિત થશે
Union Budget 2023 : પ્રથમ ભાગમાં નાણાં પ્રધાન આગામી નાણાકીય વર્ષ માટેની અપેક્ષાઓ અને સુધારા તરફ કામ કરવાનું જાહેર કરે છે. તેમાં ખેડુતો, ગ્રામીણ વિસ્તારો, આરોગ્ય, શિક્ષણ, નાના અને મધ્યમ ધોરણનાં ઉદ્યોગો, સેવા ક્ષેત્ર, મહિલાઓ, શરૂઆત, બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓ, મૂડી બજારો, માળખાગત સુવિધાઓ અને અન્ય યોજનાઓ અને યોજનાઓ વિશેની માહિતી શામેલ છે.
નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારામન 1 ફેબ્રુઆરીએ બજેટ રજૂ કરવા જઈ રહ્યા છે. બજેટ દરેક દેશમાં રજૂ કરવામાં આવે છે પરંતુ ભારતમાં તેની એક અલગ પરંપરા છે અને દેશભરના જુદા જુદા ક્ષેત્રના લોકો તેના વિશે વિશેષ મત ધરાવે છે. બજેટ રજૂ થાય છે ત્યારે તમારા માટે એ મહત્વપૂર્ણ છે કે તમે પણ આ બજેટને જાતે સમજો અને જાણો. જે માટે આ અહેવાલ તમને ખુબ મદદરૂપ સાબિત થશે.
બજેટ ભાષણ
નાણાં પ્રધાનનું ભાષણ પણ બજેટ દસ્તાવેજના એક ભાગ છે અને તે ખૂબ મહત્વનું પણ છે. બજેટમાં બે ભાગ છે.
પ્રથમ ભાગમાં નાણાં પ્રધાન આગામી નાણાકીય વર્ષ માટેની અપેક્ષાઓ અને સુધારા તરફ કામ કરવાનું જાહેર કરે છે. તેમાં ખેડુતો, ગ્રામીણ વિસ્તારો, આરોગ્ય, શિક્ષણ, નાના અને મધ્યમ ધોરણનાં ઉદ્યોગો, સેવા ક્ષેત્ર, મહિલાઓ, શરૂઆત, બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓ, મૂડી બજારો, માળખાગત સુવિધાઓ અને અન્ય યોજનાઓ અને યોજનાઓ વિશેની માહિતી શામેલ છે. નાણાં પ્રધાન ડિસઇન્વેસ્ટમેન્ટ, નાણાકીય ખાધ, સરકાર બોન્ડ માર્કેટ દ્વારા પૈસા કેવી રીતે ઉપાડશે વગેરે વિશે માહિતી આપે છે.
બીજા ભાગમાં, પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ કરની જાહેરાત કરવામાં આવે છે. આ તે ભાગ છે જ્યારે આવકવેરા સ્લેબ, કોર્પોરેટ ટેક્સ, કેપિટલ ગેઇન ટેક્સ, કસ્ટમ અને એક્સાઈઝ ડ્યુટી વગેરેની જાહેરાત કરવામાં આવે છે.
ભાષણના બે ચરણ બાદ Annex આવે છે. તેમાં કરવેરાની ઘોષણા, વિવિધ યોજનાઓ, કાર્યક્રમો અને મંત્રાલયો પર ખર્ચવામાં આવેલી રકમ અંગે માહિતી છે.
બજેટ એટ ગ્લાન્સ
તેમાં આવતા નાણાકીય વર્ષના બજેટમાં રાખવામાં આવેલા લક્ષ્યો વિશેની માહિતી શામેલ છે. કરવેરાની આવક, કર સિવાયની આવક, મૂડી ખર્ચ અને વહીવટી ખર્ચ વિશેની માહિતી શામેલ છે. આમાં આર્થિક નુકસાનના લક્ષ્યાંક વિશે પણ માહિતી આપવામાં આવી છે. નાણાકીય ખોટ સરકારની કમાણી અને ખર્ચમાં તફાવત વિશે માહિતી આપે છે. આ દસ્તાવેજમાં બળતણ, ખાતર અને ખાદ્ય સબસિડી વિશેની માહિતી પણ છે.
મહેસૂલ અને ખર્ચ
આ દસ્તાવેજોમાં સરકારને આવનારી કુલ આવક અને ખર્ચ વિશે વિસ્તૃત માહિતી અપાય છે. મહેસૂલ બજેટમાં આવકવેરા, કોર્પોરેટ ટેક્સ, જીએસટી, એક્સાઈઝ ડ્યુટી વગેરે દ્વારા થતી આવક વિશેની માહિતી શામેલ છે. જ્યારે કર સિવાયની આવકમાં ડિસઇન્વેસ્ટમેન્ટ, ખાનગીકરણ, ટેલિકોમ, ઉડ્ડયન અને અન્ય પ્રકારની આવકનો સમાવેશ થાય છે. સંરક્ષણ સંપાદન, મનરેગા, વડા પ્રધાન-ખેડૂત, પ્રાથમિક શિક્ષણ, આરોગ્ય, વહીવટી ખર્ચ, માળખાગત પ્રોજેક્ટ્સ પરના ખર્ચ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
ફાયનાન્સ બિલ
બજેટ ભાષણ એ એક લાંબી પ્રક્રિયા છે . મની બિલ(Money Bill) હોવાને કારણે લોકસભા અને રાજ્યસભા બંને ગૃહોમાં બજેટ પસાર કરવું ફરજિયાત છે. લોકસભા અને રાજ્યસભામાં વ્યાપક ચર્ચા થાય છે અને નાણાં પ્રધાન તમામ પ્રશ્નોના જવાબ આપે છે. બંને ગૃહોમાં પસાર થયા પછી જ તેને ફાઇનાન્સ બિલ કહેવામાં આવે છે જે પછીથી કાયદાનું સ્વરૂપ લે છે.
મધ્યમ ગાળામાં નાણાકીય નીતિ
ઘણાં બધાં દસ્તાવેજો છે જેમાં નાણાકીય જવાબદારી અને બજેટ મેનેજમેન્ટ એક્ટ (Budget Management Act) હેઠળ માહિતી શામેલ હોય છે. મધ્ય-ગાળાની નાણાકીય નીતિ માટે સરકાર પાસે નાણાકીય ખાધ, આવક ખાધ, કુલ કર અને બિન-કરવેરા આવક અને આગામી બે વર્ષ માટે કેન્દ્ર સરકાર પરના દેવા વિશે માહિતી છે. તેમાં વૈશ્વિક અને ભારતીય અર્થવ્યવસ્થા વિશેના અંદાજ શામેલ છે.
